T. A. Xo’jaqulov «muammo tahlili va yechim» fanidan

Nazorat savollari: 
1.
Qaror qabul qilishni tushuntiring ? 
2.
1 – Qadam. yechimni aniqlash va identifikatsiyalash vazifasi ? 
3.
2 – Qadam. maqsad va vazifalarni taqqoslash qulayligi? 
4.
3- Qadam. tanlovni shakillantirish kamchiligi? 
5.
4 – Qadam. tanlovingizni baholang ? 
XII BOB. Muammoni yechishda tizimli yondashishni aniqlash 
 
12.1.
Tizimli yondashuv va modellashtirish 
Bugungacha davom etayotgan XX asr ikkinchi yarmidagi ilmiy-
texnik revolyusiyasi o‘zining yangi ilmiy yo‘nalishlarning shiddatli 
rivojlanishi, bir qator mahsuss ilmiy yo‘nalishlar: kibernetika, 

---

46 
murakkab tizimlar nazariyasi, operatsiyalar tadqiqoti, tuzilishli-
funksional 
metodlar 
va 
boshqalarning 
yuzaga 
kelishi 
bilan 
xarakterlanadi.
Ilmiy bilimlarning ixtisoslashishi jarayoni bilan bir qatorda teskari 
jarayon – turli soha g‘oya va metodlarining uzluksiz sintezi yuz 
bermoqda. 
Tizimli yondashuv va u bilan bog‘liq bo‘lgan matematik 
modellashtirish hamda jarayonlarni tadqiq etishni matematizatsiyalash 
metodlari yetakchi yo‘nalishlardan biridir. Ularda texnik, tabiiy va 
ijtimoiy fanlar bog‘liqligi, sintezi ayniqsa yaqqol namoyon bo‘ladi 
Tizimli yondashuv.
Ilmiy bilimlarning ixtisoslashishi jarayoni bilan bir qatorda teskari 
jarayon – turli soha g‘oya va metodlarining uzluksiz sintezi yuz 
bermoqda. 
Tizimli yondashuv va u bilan bog‘liq bo‘lgan matematik 
modellashtirish hamda jarayonlarni tadqiq etishni matematizatsiyalash 
metodlari yetakchi yo‘nalishlardan biridir. Ularda texnik, tabiiy va 
ijtimoiy fanlar bog‘liqligi, sintezi ayniqsa yaqqol namoyon bo‘ladi 
Tizimli yondashuv va matematik modellashtirish ijtimoiy fanlar 
ichida iqtisodiyot, sotsiologiya, iqtisodiy ekologiya va boshqa 
ba’zilarda keng rivoj olgan. Bu yo‘nalishning tarix fanida rivojlanishi 
quyidagi bir qator sabablarga ko‘ra cho‘zilib ketdi 
Formallashtirilgan 
va 
ixtisoslashgan 
noformal 
tadqiqot 
metodlarini birga qo‘shishni talab etuvchi tarix jarayonlarining 
o‘rganish ob’ekti sifatida murakkabligi; professional tarixchilarning 
matematik tayyorgarligining zaifligi; eng asosiysi tarixiy konsepsiyalari 
va tadqiqot yo‘nalishiga davlat mafkurasining kuchli ta’siridir. 
Yondashuv – bu misollar, kimgadir ta’sir etish usullari, nimanidir 
o‘rganish, ish yuritish va boshqalar majmuidir. 
Tamoyil 
a) biron bir nazariyaning asosiy, asos bo‘lgan holati; 
b) faoliyatning eng umumiy qoidasi bo‘lib uni to‘g‘riligini 
ta’minlaydi lekin bo‘lishi va muvaffaqiyatini kafolatlamaydi. 
Shunday qilib, yondashuv – bu u yoki bu faoliyatni (lekin 
faoliyatning 
mukammal 
algoritmi 
emas) 
qanday 
bajarilishi 
lozimligining biror bir umumlashgan tasavvurlar tizimidir. Faoliyat 
tamoyillari esa – bir qator umumlashgan usul va qoidalar to‘plami.

---

47 
Tizimli yondashuvning mazmunini quyidagicha aniqlash mumkin: bu 
ilmiy bilish va amaliy faoliyat metodologiyasi, hamda asosida ob’ektga 
tizim sifatida qarash yotgan tushuntiruvchi tamoyil. 
Tizimli yondashuvning quyidagi asosiy xususiyatlarini ko‘rsatish 
mumkin: 
1) Tizim sifatida tadqiqot va ob’ektlarni yaratish bilan bog‘liq va
faqat tizimga ta’luqli bilimning metodologik formasidir. 
2) Fanni ko‘pdarajali o‘rganishni talab qiladigan anglashning 
ierarxligi: 
- fanni o‘zini o‘rganish – o‘z darajasi; 
- ushbu fanni kengroq tizim elementi sifatida o‘rganish – yuqori 
daraja; 
- fanni uning tashkil etuvchi elementlari bilan o‘zaro bog‘liqlangan 
holda o‘rganish – quyi daraja. 
3) Tizimli yondashuv muammoni ajralmagan balki atrof muhit 
bilan birga bog‘liq holda ko‘rib chiqilishni, har bir bog‘liqlik va 
alohida elementning ma’nosiga yetishish, umumiy va hususiy 
maqsadlar o‘rtasidagi assosatsiyani (bir birini eslatuvchi bog‘liqlik) 
o‘rnatish talab etadi.