T. A. Ochilov, B. B. Axmedov, S. U. Patxullayev, F. R. Taniberdiev, sh. S. Mengnarov

1. Kiyimlarning issiqligini saqlaydigan materiallarga nimalar kiradi.

2. Momiq qanday hosil qilinadi.

3. Kiyimlik paxta momig’ining xususiyatlariga nimalar kiradi.

2.4.3-§. Plyonka va bezatuvchi materiallar

Oxirgi paytlarda tikuvchilikda plyonka materiallar keng qo’llanilayapti. Ular kiyim, attorlik mollari va texnik buyumlarni ishlab chiqarishda tabiiy charm va gazlamalar o’rniga ishlatiladi.

Eng ko’p polivinilxlorid (PVX) va polietilen (PE) plyonkalaridan foydalaniladi. Kiyimlarni tikish uchun ularni ishlab chiqarganda eritmalarga plastifikator, barqarorligini ta’minlovchi va to’ldiruvchi moddalar qo’shiladi. Plastifikatorlar plyonkalarning yumshoqlik va qayishqoqligini oshiradi. Barqarorlikni ta’minlovchi moddalar plyonkalarning eskirish jarayoniga qaRshilik ko’rsatadi. To’ldiruvchi moddalar esa plyonkalarning mustahkamligini oshirishda yordam beradi.

Pardozlanishiga ko’ra plyonkalar har xil rangga bo’yalgan, sirti silliq va bo’rtmali, sidirg’a rangli yoki gul bosilgan, yaltiroq va xira ko’rinishda, tiniq yoki tiniq emas bo’ladi. Sirti gazlama yoki charm sirtini eslatishi mumkin. Buyumlarning mustahkamligini oshirish uchun plyonka gazlama yoki trikotaj matosi bilan biriktiriladi.

2.7-jadval

Plyonka materiallarining xususiyatlari

Ko’rsatkichlar	Kiyimlik plyonka
	oliy nav	birinchi nav
1. Qalinligi, mm	0,1-0,7	0,1-0,7
2. O’zish bosimi, mPa: a)sirti silliq plyonka b)sirti bo’rtmali plyonka	12 10	10 8
3.Egilishdagi qattiqligi, sN sm^2	6	7
4.Sovuqqa chidamliligi, gradus	25	25
5. Tiniqlik koeffisienti (ishlov berilmagan va bo’yalmagan plyonkalar uchun)	85	80

Plyonkalarning yaxshi xususiyatlariga ularning engilligi, suvni o’tkazmasligi, kimyoviy moddalar ta’siriga chidamliligini kiritish mumkin. Yomon ko’rsatkichlaridan plyonkalarning past va yuqori harorat ta’siriga chidamsizligini aytish mumkin. Tikilgan paytda mashina ignalari bilan shikastlanadi. Shuning uchun plyonkadan tayyorlangan buyum qismlarini ul’tratovush yoki yuqori chastotali tok bilan payvandlab ulanadi. Bundan tashqari plyonkani hosil qiluvchi termoplastik eritmadan yaxlit choksiz, suv o’tkazmaydigan buyum olish mumkin (masalan, baliqchilaR uchun maxsus kiyim).

Tikuvchilikda qo’llaniladigan plyonkalarning xususiyatlari 2.7-jadvalda ko’rsatilgan.

Bezatuvchi materiallar jumlasiga jiyaklar, tasmalar, bog’ichlar, to’rlar kiradi. Kiyimlarni bezatganda gazlama, charm, zamsha, mo’yna, tugma, marjon va shunga o’xshash narsalar xam ishlatiladi.

Jiyak - eni har xil o’lchovli gazlamasimon material. U maxsus jiyak to’qiydigan dastgohida olinadi. O’rilishi oddiy, tukli, mayda va yirik gulli bo’ladi. Ularni ishlab chiqarishda sun’iy va sintetik kompleks iplari, paxta, viskoza, jun, zig’ir tolalaridan olingan iplar, spandeks va rezina iplari, metallardan olingan iplar ishlatiladi. Jiyaklar o’zining tolali tarkibiga ko’ra bir xildagi yoki turli tolali tarkibida ishlab chiqarilgan turlarga bo’linadi. Pardozlanishiga ko’ra esa oqartirilgan, sidirg’a rangli, chipor va guldor bo’ladi. Tikuvchilikda ishlatiluvchi jiyaklar ma’lum mustahkamlikka va zichlika ega, bir tekis enli, cho’zilmaydigan milkli, tashqi ko’rinishi chiroyli bo’lishi kerak. Oqartirilgan jiyaklar sof oq rangda, sidirg’a ranglilari esa mustahkam bo’yoqli bo’lishligi zarur. Cho’ziluvchan jiyaklar uchun cho’ziluvchanlik darajasi 60-70 foizdan kam bo’lmasligi kerak.

Tikuvchilikda ishlatiladigan jiyaklar uchta guruhga bo’linadi:

1. Taqab tikiladigan jiyaklar.

2. Qo’shimcha bezatish uchun ishlatiladigan jiyaklar.

3. Bezatuvchi jiyaklar.

Taqab tikiladigan jiyaklar jumlasiga quyidagilar kiradi.

Bort jiyagi - yarim zig’ir tolali polotno o’rilishdagi qattiq jiyak. Eni 9-12 mm. Bu jiyak bortlarning cho’ziluvchanligini kamaytirish uchun qo’yiladi.

Shim jiyagi - shimlarning pochasini mahkamlash uchun ishlatiladi. U paxta, kapron tolasidan yoki ularning aralashmasidan olinadi. Bir cheti biroz bo’rtgan holda to’qilgani tufayli uning ishqalanishga chidamliligi yuqori bo’ladi. Eni 15 mm. O’rilishi - polotno yoki sarja.

Shim va yubkalarning bel qismini mahkamlash uchun korsaj jiyagi ishlatiladi. Eni 45-55 mm. U paxta tolasidan polotno yoki mayda gulli o’rilishda oqartirilgan, sidirg’a rangli yoki xom holda ishlab chiqariladi.

Elastik jiyak - paxta tolasiga spandeks yoki rezina iplarini qo’shib polotno, atlas yoki mayda gulli o’rilishda ishlab chiqariladigan jiyak. Eni 8-22 mm. Ichki va sport kiyimlarida qo’llaniladi.