Т а ъ л и м в а з и р л и г и н и з о м и й н о м и д а г и т о ш к е н т д а в л а т п е д а г о г и к а


Н ақш турл ари ва у н и н г ўзи га хосл и ги



Download 1,35 Mb.
Pdf ko'rish
bet3/31
Sana01.04.2022
Hajmi1,35 Mb.
#522954
1   2   3   4   5   6   7   8   9   ...   31
Bog'liq
Kompozitsiya (B.Xolmatov)

Н ақш турл ари ва у н и н г ўзи га хосл и ги
Н акш ком п озиц и ялари ўзини рам зий м аъ н о лар и , таб и и й ш акл ва 
ран глар гўзаллиги билан халк ам алий сан ъати асар л ар и га ж озиб а ва кўрк 
б аги ш лайд и.
Н акш лар бин о, уй рўзгор ва б ош ка турдаги ж и х о зл ар га иш ланш ид ан катъий 
назар, ўзи га хос услуб ва м азм ун га эга бўлади.
Н акиш сўзи ар аб ч а - тасв и р, гул деган м аънони ан гл атад и . У табиатда 
у чров чи ўси м лик, х ай вон от дунёси ва турли гео м етр ик ш аклларни н г энг 
с о д а к ўрин и ш лари д а такрорлан и б келувчи тасв и р и яъни безакд ир.
У зб ек х алк ам али й сан ъати н и н г б арч а ту р л ар и , ж у м л ад ан наккош лик, ганч 
ва ёгоч ў й м акорли ги , кабилар учун накш эл ем ен тл ар и и и н г чизи лиш и ўхш аш
кўрин сада, баж ари ли ш техн ологи яси ва пардозлаш усуллари турлич ади р. 
М асалан : Г анчкорли к ва ёго ч ў й м ако р ли ги д а н акш лар ўй иб , наққош ликда 
чизиб, каш тачи ли кд а чок ёрдам ид а, м и сгарли кд а зарб б и лан , зардўзликда 
кадаб 
ва ш ун га ўхш аш у суллар ёрдам ид а 
накш солин ад и. 
Накш 
ў си м ликси м он геом етрик, м ураккаб деб аталувч и т у р л а р га бўлинади:
1

Ўсимпиксимои
(и слим ий , ю гурув чи ) н акш лар асосан гул новда 
куртак, барг, гунча каби элем ентл ар н ин г ўзаро м аълум та р ти б д а богланиб 
ту зи лиш и д и р.
www.ziyouz.com kutubxonasi


Ў сим ликсим он накш лар яка (б ир) ва қўш (икки) бандли новда 
кўриниш ларида иш ланади. У л ар га м исол қилиб: рута хош ия, раф тор, 
намоён, мехроб, турун ж , м ун аб б ат в а хокозо. каби накш нам унапарини олиш
мумкин.
2) Гириҳ
(хан даси й ) чи гал, тугун д еган м аънони англатиб, тўгри 
чизиқпарнинг ўзаро кесиш уви - н ати ж аси д а геом етрик ш акклларни хосил 
килади.
Г ирих накш лари и слим ий накш ту р л ар и сингари м аълум бўлаклардан 
иборат бўлиб, алохи д а ту зи л и ш л ар и га эга
3) 
Гули гириҳ
(аралаш ) - м ураккаб накш лар, ўсим ликсим он ва 
геом етрик накш тур л ар и н и н г ў заро б и р и ки ш и д ан хосил бўлади.
Ҳ ондосий накш ко м п о зи ц и ял ар и , гирихларни тузувчи усталарни 
наққош ликда гири хкор, ката у стал ар д еб аташ ган. Г еом етрик наккош ларни 
гумбаз мехроб ва турли ш о к л л ар да қўллаб иш лаш ан ч а м ураккаб иш 
саналади.
Я нги 
накш
ком п ози ц и ялари ни
о д атд а 
наккош
усталар 
чизиб 
бериганлар. 
У лар 
халк 
ам али й
санъати 
турлари 
учун 
чизилувчи 
нақш ларнинг ком п озиц и он ту зи л и ш и , ч и зи лиш и, ўйиш , ти ки ш усуллари ва 
пардоз бериш и коидапарини я хш и б и л ган л ар Н аккош усталар бир вактнин г 
ўзи да бир неча хунар ту р л ар и н и хам эгаллаб борганлар. М асалан: 
Т ош кентли к 
пардори
у ста 
О ли м ж о н
Қ осим ж онов, 
наккош
Ж оли л 
Ҳ аким овлар ёгоч ў й м акорли ги н и , Х и в ал и к А б д у л л а Болтаев наккош лик, 
кош им базлик м и сгарли к каби хун ар ту р л ар и д а хам эркин ижод кила 
о л г а н л а р Ш П .
Н акш ком п озиц и ялари м азм у н и н и атласда ранг туслари ва накш 
элем ентлари ии н г рам зий м аъ н олари ўргани б бориш зарур. 
Рамзий
сўзи 
арабча «иш ора килмоқ» сўзи ни ан глатади .
Н ақш ранглари ва эл ем ен тл ар и и и н г рам зий м аъноси: Рам зийлик олам 
ва одам рухияти, таб и ат вокели к, х аёт ф алсаф аси н и ж онли чизиклар, ранглар 
оркали тасв и рлаш д и р. Н аккош ли к ганякорли к ва ёгоч ўйм акорлигини 
сан ъатлари да ту р л и ш акллар, гул элем ен тл ар и ва ранг тусларин и нг рам зий- 
ф алсаф ий м аънолари ай н и кса кен г и ф од аланад и.
Яшил ранг
- она таб и ат рам зи , 
кўк ранг
- м овий осмон, 
сариц ранг -
м уққаддаслик, 
қора ранг
- м атон ат, 
оқ ранг
тозалик, бахт ва ом ад рамзи, барг 
бахорги уйгониш , 
атиргул -
гўзаплик рам зи, олм а м ухаббат рамзи, анор 
эзгулик, тўкин сочи н лик.
М аълум ки хар бир накш н ам ун аси ўзи га хос накш эл ем ентлари га асос 
килиниб, таб и атд а учровчи ў си м л и к ду н ёси , хайвон от олами ва турли
геом етрик ш аклларн и н г эн г со д а к ўрин и ш ларид аги «стиллаш тирилган» - 
холатлари олин ади. - Бунда тан л ан ган ш акл кўриш иш накш ком позицияси 
тар к и б и га кўш иш и м ум кин б ўлган б езак ш аклига келтирилади.
Н ақш да 
эл ем ен тл ар н и н г 
ў заро 
бирикиб 
бориш и, 
м уттаносиб 
богланиш лари н акш н и н г бутун б и р яхли тлиги ни таш ки л этади. Н акш 
чиш иш ни ўргани ш д а дастлаб куйи даги ш акллар чизиб ўрганилади.
www.ziyouz.com kutubxonasi


Барглар, гуллар, новдалар, боглам ва сиртм ок, таноб, м аргула ва 
куртак, м ад охи л, гаж ак ва ж и н гал ак б аф та ва ш укуф та.
Н акш чи зи ш д а кў п р о к барг тасв и р л ар и дан ф ойдаланилади. Барг 
и слим ий накш элем ен тлари си расига кирганлиги сабабли, нозик, н аф и с, 
эги лувч ан, си лл и к кўр и ш и ш л ар д а тасв и р л ан ад и . Н аққош лар то л , ан ор, 
хурм а, бодом , сам б и т, атргул, чинор, узум ваш у кабиларнинг бар гл ар и н и
сти ли зац и ял аш ти р и б , накш ком п озиц и яси н и ту зи ш д а кадмдан сам ар ал и
ф о йд ал ани б келганлар.
Б аф та и сли м и й ва м ураккаб н акш лар элем енти. Н акш даги п атнус 
тан о б , м ехроб, сават кўри н и ш и д аги рам кал ар н и ю рак ш аклдаги элем ен тл ар и
билан боғлай д и . Боф та н акш лард а богл о вч и элем ентлар таркиб ига кирад и . 
Б аф та ислим ий руф та ва ги ри х хош ия н акш лари н ин г хам ў зи га хос 
элем ен тл ар и д ан би ри ди р.
Шкуфта
- и слим ий накш эл ем ем ен ти , кискача ш уф та д еб хам 
ф талади. Ш куф та асоси й ш акл ясовчи элем ентларн и куртак - гаж ак 
кўр и н и ш л ар и д а ўзаро боглай ди .
Гуллар -
и слим ий накш э л ем ен та б ў ли б, накш ларга таргил п ардоз 
б ери лгани дан сўн г ян ад а кўркам ва хусн баги ш лайд и. Гул элем ен тл ар и
асосан 
нокш 
ш ак л л ар и н и н г 
м аркази й
қсм илаига 
ж ойлаш ти рилад и . 
Г у лл ар н и н г хам бехсоб турлари м ав ж у д бўлиб. Ў зига хос ном лар Билан 
аталади . Гул т у р л ар и га оддий ва м ураккаб кўриниш даги ойгул, лола, 
пахтагул, чи н ни гул, п истагул, кўвачагул, карнайгул, саф аргул, нарги згул, 
ти р н о к гул ва бош ка гул турлари киради.
Новда -
ў см ли кси м он накш элем ен ти сирасига киради. Гул барг, 
гунча, ш обарг ва бош ка элем ен тларн и ў зи га боглаб бириктириб тў л д и р ад и . 
Н овд а 
накш
ком п ози ц и ялари дан
ф акатги н а 
тўлдирувчи 
в азиф аси н и
б аж ар и б ги н а колм ай, балки нозик ва равон йўналиш лари Билан ал о х и д а 
ш аклларни ясайди. Т аб и атд а б арч а д ар а х т ва ўсм ликлар пастдан те п а га
ўси ш лари сабаб ли, н овд а элем ен тл ар и хам илож и борича бир то м о н л а м а
харакат эттири лади .
Боглам ва сиртмоқпар -
ислим ий накш элем ентларидир. Н овд а ва 
рам ка ш акллари га хос б огловч и оддий ар ко н , куртак ва си ртм ок боглам
ту р л ар и н и эслатади.
Таноб -
накш н ам ун алари даги асосий ш акл йўлларини ясайди. Бундай 
ш акл номлари м ехроб, м одохил, б од ом , калам пи р, гардиш ваш у кабилар 
билан аталади . Т аноб , боф та, ш куф та, боглам элем ентлари билан боглан ади .
Маргула
- айрим новда ва тан о б ш аклларин и нг тугаллан и ш ин и
б и лди рувч и кўш- чизикли гаж ак, м аргула накш ком позицияларида куртак 
элем ентлари би лан би ри н кетин гохида ўри нд ош си ф ати да хам учрайди.
Куртак -
асосан бодом , калам тир, ти р н о к, кўрин и ш ларига эга. 
М аргула ва куртак элем ен тл ар и н овда, тан о б , ясовчи кўриниш ларин и
бойитади.
Мадохил
- ислим ий накш элем ен ти м ад охил лола, тум ор, учб арг 
кўрин и ш лари н и эслатувчи ш акллар м и со л и д а учрайди. М адохил м ехроб 
нам оён н акш лари н и н г кж о р и к и см лари га хос элем ентдир.
www.ziyouz.com kutubxonasi


Гажак ва жингалак
- и сли м ий нақш эелем енти . Т аб и атд а учрайдиган 
узун, карнайгул, печак ўт н овд алари н и сти ли зац и ял аш ти р ил ган ҳолдаги 
кўриниш идир. Г аж ак ва ж и н галак элем ентлари ни ном оён, гулдаста ва 
ислим ий накш б и ри км аларид а учрайди.

Download 1,35 Mb.

Do'stlaringiz bilan baham:
1   2   3   4   5   6   7   8   9   ...   31




Ma'lumotlar bazasi mualliflik huquqi bilan himoyalangan ©hozir.org 2024
ma'muriyatiga murojaat qiling

kiriting | ro'yxatdan o'tish
    Bosh sahifa
юртда тантана
Боғда битган
Бугун юртда
Эшитганлар жилманглар
Эшитмадим деманглар
битган бодомлар
Yangiariq tumani
qitish marakazi
Raqamli texnologiyalar
ilishida muhokamadan
tasdiqqa tavsiya
tavsiya etilgan
iqtisodiyot kafedrasi
steiermarkischen landesregierung
asarlaringizni yuboring
o'zingizning asarlaringizni
Iltimos faqat
faqat o'zingizning
steierm rkischen
landesregierung fachabteilung
rkischen landesregierung
hamshira loyihasi
loyihasi mavsum
faolyatining oqibatlari
asosiy adabiyotlar
fakulteti ahborot
ahborot havfsizligi
havfsizligi kafedrasi
fanidan bo’yicha
fakulteti iqtisodiyot
boshqaruv fakulteti
chiqarishda boshqaruv
ishlab chiqarishda
iqtisodiyot fakultet
multiservis tarmoqlari
fanidan asosiy
Uzbek fanidan
mavzulari potok
asosidagi multiservis
'aliyyil a'ziym
billahil 'aliyyil
illaa billahil
quvvata illaa
falah' deganida
Kompyuter savodxonligi
bo’yicha mustaqil
'alal falah'
Hayya 'alal
'alas soloh
Hayya 'alas
mavsum boyicha


yuklab olish