Sxolastikizm Sahifaning amaldagi versiyasi hali tajribali ishtirokchilar



Download 278,76 Kb.
Pdf ko'rish
bet1/7
Sana25.09.2021
Hajmi278,76 Kb.
#185460
  1   2   3   4   5   6   7
Bog'liq
Sxolastikizm



Sxolastikizm

Sahifaning amaldagi versiyasi hali tajribali ishtirokchilar 

tomonidan ko'rib chiqilmagan

 va 2021 yil 9-yanvarda ko'rib chiqilgan 

versiyadan

 sezilarli farq qilishi mumkin ; tekshirish

1 ta tahrir

 qilishni talab qiladi .



Scholastica ( Lotin  Scholastica dan yunon 

σχολαστικός

  - "

maktab dan" Yunon 

σχολή


  - " maktab ") tizimli Evropa o'rta

asrlar falsafasi , atrofida jamlangan universitetlar va vakili

sintezini nasroniy ( katolik ) ilohiyot va Aristotel mantig'iga .

Sxolastikaga teologik va dogmatik binolarning ratsionalistik

usullar bilan birikmasi va rasmiy mantiqiy muammolarga

qiziqish xosdir.

Kundalik muloqotda sxolastikani ko'pincha hayotdan ajralgan,

mavhum fikrlashga asoslangan, tajriba bilan sinab

ko'rilmagan vakillar deb atashadi.

"Sumlar" to'plami - muayyan masala bo'yicha to'liq to'plamlar

.

Savolni atroflicha o'rganish barcha mumkin bo'lgan



holatlarni sinchkovlik bilan ko'rib chiqish va g'ayritabiiy

qarashlarni rad etish bilan yuzaga keldi.

O'ziga xos xususiyatlar



Iqtibos keltirishning yuqori madaniyati.

Imon va bilim

Xudoning mavjudligini tasdiqlovchi dalil

Umumiy va singular (universallar muammosi) 

[1]

"Scholasticism" so'zi lotincha olingan.  schola ( yunoncha



λήóλή

 ) yoki yaqinroq qilib 

aytganda

 , «maktab, tarbiyaviy»



scholasticus hosilasidan . Ushbu nom odatda O'rta asrlar

maktablarida o'qitilgan falsafani anglatadi . Ism sifatida

ishlatiladigan scholasticus so'zi avval Buyuk Karl tomonidan

asos solingan monastir maktablarida o'qitilgan bir yoki bir

nechta fan o'qituvchilariga , shuningdek ilohiyot

o'qituvchilariga nisbatan qo'llanilgan ; keyinchalik u fanlar,

xususan, falsafa bilan shug'ullanadigan har bir kishiga

o'tkazildi.

Birinchi marta " 

Chopich


 " iborasi Teofrastda o'zining shogirdi

Faniaga yozgan maktubida uchraydi (Diog. L. V, 2, 37). .

Dastlab "sxolastik" (shuningdek, "sxolastik") so'zi hozirgi

zamonda, o'quv yoki o'rta asrlar falsafasi yangi intellektual

harakat vakillari tomonidan hujumga kirisha boshlaganida,

xuddi shu tanqidiy ma'noga ega emas edi. Masalan, ko'pgina

Asosiy masalalar

Etimologiya




rimliklar Tsitseronni yunon falsafasini o'rganishni

boshlagandan so'ng uni o'quvchi deb atashgan ., lekin bu nom

bilan ular faqat amaliyot va amaliy ta'limning ahamiyatini

unutadigan nazariyotchi tayinlashni xohlashdi. Endi

"sxolastikizm" so'zi nafaqat o'rta asr falsafasiga, balki

zamonaviy ta'lim va ilmiy mulohazalarda mazmun va shakl

jihatidan kamida qisman sxolastikaga o'xshagan narsalarga

ham qo'llaniladi - va odatda salbiy epitet sifatida ishlatiladi .

По общему своему характеру схоластика представляет

религиозную философию не в смысле свободной

спекуляции в области вопросов религиозно-

нравственного характера, как это видно в системах

последнего периода греческой философии, а в смысле

применения философских понятий и приёмов мышления

к христиански-церковному вероучению, первый опыт

которого представляет предшествовавшая схоластике

патристическая философия. Имея в виду путём такого

применения сделать доступным разуму содержание

веры, схоластика и патристика тем отличались одна от

другой, что для последней этим содержанием служило

umumiy xususiyatlar

Ushbu bo'lim asl tadqiqotlarni o'z ichiga olishi mumkin .

Qo'shimcha ma'lumot olish uchun



Св. Писание и для догматической формулировки

собственно откровенного учения она пользовалась

философией — тогда как для схоластики содержание

веры заключалось в установленных отцами догматах и

философия применялась преимущественно к уяснению,

обоснованию и систематизации последних. Абсолютной

противоположности, впрочем, между схоластикой и

патристикой нет, потому что и в патристическое время,

наряду с постепенным формулированием догматов, шло

обоснование и приведение их в систему, а с другой

стороны, нельзя сказать, чтобы и в период схоластики

система догматов представляла собою во всех пунктах

законченное целое: в области богословско-философской

спекуляции догматическое учение подверглось

некоторой дальнейшей разработке.

Отношение между схоластикой и патристической

философией точнее можно определить так: первая

осуществляет и развивает то, что не достигло ещё

осуществления и развития в последней, хотя и

находилось в ней в качестве зародыша.

Философствование схоластиков строилось на почве

установленного учения церкви и тех учений античной

философии, которые сохранились до средних веков. В



этом двойном богословско-философском предании

высшее место, конечно, принадлежало церковному

учению. Немалым уважением пользовалось, однако, и

философское предание: от новых, только приступавших к

научному просвещению народов естественно было

ожидать, что они с детским доверием и почтением

примут полученную ими в наследство от древности

науку. Являлась задача согласовать оба предания и

объединить в нечто целое. При выполнении этой задачи

исходили из того принципа, что разум и откровение

происходят от одного источника света — от Бога, и что

поэтому между теологией и истинной философией

противоречия не может быть, а в согласии их учений —

доказательство истинности обеих.

В период расцвета схоластических систем философия и

теология действительно переходили одна в другую.

Однако различие их природы должно было всё-таки

проявить себя — и к концу средних веков богословие и

философия уже резко обособляются друг от друга.

Средневековая мысль ясно понимала различие этих

областей. Философия основывалась на естественно-

разумных принципах и доказательствах или, как тогда

говорили, на «естественном свете», а теология — на



божественном откровении, которое было

сверхъестественно. Учениям философским истина

присуща, сравнительно с откровением, в незначительной

мере; показывая, до каких пределов познания может

дойти человек своими естественными силами,

философия вместе с тем даёт доказательство того, что

она не может удовлетворить стремления нашего разума

к созерцанию Бога и вечному блаженству и что здесь

необходима помощь сверхъестественного откровения.

Схоластики чтили древних философов, как людей,

которые достигли вершины естественного знания, но это

не значит, чтобы философы исчерпали всю возможную

для человека истину: преимущество теологии перед

философией заключается как в том, что она имеет

высший принцип познания, так и в том, что она обладает

высшими истинами, которых разум не может достигнуть

сам собою. Эти откровенные истины у схоластиков

собственно и составляли существенное содержание их

систем, философия же служила только вспомогательным

средством для задач богословия. Поэтому они и

говорили, что философия — служанка богословия

(лат. ancilla theologiae). В двояком отношении она была

такою служанкою: во-первых, она давала теологии

научную форму; во-вторых, из неё теология извлекала те




истины разума, на основе которых она могла

возвыситься до спекулятивного разумения христианских

тайн, насколько оно вообще доступно человеческому

духу. В начале схоластического периода философская

мысль ещё не стоит в рабском подчинении церковному

учению. Так, Эриугена хотя и утверждает, что все наши

исследования должны начинаться с веры в откровенную

истину, при толковании которой мы должны всецело

подчинить себя руководству отцов, — однако истинную

религию он не согласен понимать просто в виде

санкционированного авторитетом учения и в случае

коллизии между авторитетом и разумом отдаёт

предпочтение последнему; противники упрекали его в

неуважении к церковному авторитету. И после Эриугены

согласие разума с учением церкви было достигнуто лишь

постепенно. С половины XIII века это согласие является

твёрдо обоснованным, с тем, однако, ограничением, что

специфически христианские догматы (троичность,

воплощение и др.) изъяты из области доказуемого

разумом. Постепенно (в основном — ко времени

возобновления номинализма в XIV веке) круг

теологических положений, доказуемых разумом, все

более сужается, пока наконец место схоластического

предположения сообразности церковного учения с




разумом заступает полное отделение школьной

философии (аристотелевской) от христианской веры.

Взгляд на философию как на служанку богословия хотя и

не проводился строго всеми схоластиками, однако

выражал, можно сказать, господствующую тенденцию

времени. Тон и направление всей духовной жизни в

средние века давала церковь. Естественно, что и

философия в это время принимает теологическое

направление и судьба её связывается с судьбою

иерархии: с возвышением последней и она достигает

высшего расцвета, с падением её — падает. Отсюда

историки выводят и некоторые другие черты

схоластической философии.

Учреждения практического характера должны

представлять собою строго организованную систему:

это — одно из условий их процветания. Поэтому и

католическая иерархия в период своего постепенного

возвышения была озабочена собранием в систему

канонических правил, которые должны лежать в основе

её строя. Такое систематизаторское стремление

отражается и на философии средних веков, которая тоже

стремится к системе и на место опытов фрагментарного,

носящего более или менее случайный характер



патристического философствования даёт ряд более или

менее цельных систем. Особенно это обнаруживается в

цветущее время схоластики, когда появляются

богословско-философские системы Альберта Великого,

Фомы Аквината

 и Дунса Скота.

Внимание схоластиков потому уже должно было

направиться в эту сторону, что в их распоряжение от

прежнего времени был предоставлен материал,

требующий не критического обсуждения и не

апологетико-полемической работы, а именно только

систематизации: это были общеустановленные

положения церковной веры, которые надлежало

подвергнуть формальной обработке при помощи

доступных философских приёмов. Этим объясняется и

другая черта схоластической философии: её тяготение к

форме, к формальной обработке понятий, к построению

формальных выводов. Схоластику нередко упрекают в

излишнем, пустом формализме. Упрёки эти не лишены

основания; но нужно иметь в виду, что такой формализм

был неизбежен. В другие времена перед мыслью стояло

богатство и разнообразие опытного содержания;

наоборот, материал, над которым оперировала

схоластическая философия, был ограничен, и свежие




умственные силы новых народов должны были найти

себе исход в усиленной формальной работе.

Общая задача заключалась в том, чтобы усвоить

полученные от античного мира памятники философской

мысли и применить их к потребностям времени.

Философские учения древности делались достоянием

средних веков постепенно; сначала из них были

известны только скудные отрывки. В первое время

являлась, таким образом, задача восполнить пробелы в

философском предании, а потом требовалось уже

согласить не всегда согласные между собою

философские авторитеты древности. Нужно было, кроме

того, применить философию к богословию, определить и

обосновать отношение разума к вере, найти истинам

веры разумное объяснение и в конце концов создать

философско-богословскую систему. Все это побуждало

средневековую мысль главным образом к формальной

работе, хотя, конечно, приводило её и к новым выводам

материальным, почему в философствовании

схоластиков несправедливо видеть только одно

повторение на разные лады сказанного Августином и

Аристотелем.




Духовное и светское сословия в течение средних веков

различались между собою и по жизни, и по взглядам, и

по интересам, и даже по языку: духовные пользовались

латинским языком, миряне говорили языком народа.

Конечно, церковь всегда одушевлена была стремлением

провести в народную массу свои принципы и взгляды; но

пока это стремление не было осуществлено — а

осуществить его всецело невозможно, — рознь между

светским и духовным продолжала существовать. Все

мирское казалось для духовного если не враждебным, то

низшим, чуждым. В содержание схоластической

философии почти не входили поэтому проблемы

натурфилософского характера; для неё достаточным

казалось общее, метафизическое рассмотрение

вопросов о мире; её внимание устремлено было на

Божество и тайны спасения, а также на нравственное

существо человека; этика её, исходившая из

противоположения жизни земной и небесной, мира

горнего и дольнего, также гармонировала с общей

отрешённостью от мирского и земного и тяготением к

небесному.

Та же рознь светского и духовного обнаруживается и на

языке. Если наука, почти исключительно

преподававшаяся на латинском языке, была достоянием




духовенства, то поэзия — именно в том, что в ней было

самого жизненного, — принадлежала мирянам. Как на

поэтическом искусстве средних веков не отражается

влияние научного мышления, почему оно носит слишком

фантастичный характер, так научное изложение за это

время лишено всякой чувственно-наглядной образности:

нет в нём ни вкуса, ни фантазии, ни художественности

формы; преобладает искусственность и сухость, наряду с

порчей классической латыни.

Teologiyani ilmga aylantirishga intilish, scholastics nafaqat

fan qanday bo'lishi mumkinligi haqida emas, balki nima uchun

shunday bo'lishi kerakligi to'g'risida savol tug'dirdi. Bilish

jarayonida uning mazmuni va faolligini farqlash kerak.

Sxolastikada bu farq qat'iy turdi, chunki ular uning imon

o'xshashligini topdilar, bu erda turli xil ob'ektiv tomonlar ( lot .

 Fides quae creditur ) va sub'ektiv ( lat.  Fides qua creditur ).

Xristian imonining mazmuni o'zgarmasdir, imon harakati va

uning mazmunini olish usullari imonlilarning xilma-xilligiga

qarab o'zgaradi. Muqaddas Yozuvlar imonning mazmunini

substansiya deb 

ataydi

 ( 


Chapz

 , Ibr. XI, 1) va bu ta'rif

fanning sxolastik ta'limoti uchun samarali bo'ldi.

Ilm-fanning sxolastik ko'rinishi




"Substansiya, - deydi Tomas, - har bir narsaning birinchi

tamoyilini anglatadi, ayniqsa ikkinchisi potentsial ravishda

birinchi printsipga kiritilgan va undan kelib chiqadigan bo'lsa;

masalan, birinchi isbotlanmaydigan tamoyillar mohiyatni

tashkil qiladi ilm-fan, chunki ular bizda bu fanning birinchi

elementidir va ular potentsial ravishda barcha fanlarni o'z

ichiga oladi.Bu ma'noda imon "ishonchli narsalar" ning

mohiyatini ham anglatadi.

Shuning uchun ilm va imon o'rtasidagi o'xshashlik ikkalasining

ham organik tuzilishida, ikkalasining ham fikr mikrobidan

o'sishida. Bilish va bilish ruhi o'zaro bir-biriga bo'ysunadi.

Ikkinchisida bilim mazmuni bilan aloqada rivojlanadigan

embrionlar mavjud. Ilm-fan, agar ruhni bilim mazmuni bilan

taqqoslasa yoki xuddi shu narsa bo'lsa, ikkinchisiga ruh muhri

muhrlangan bo'lsa, o'z tushunchasini oladi ( Scientia est

assimilatio Scientificis ad rem scitam, Scientia est sigillatio

scibilis in intellectu Scientificis ). Scholastics fikrlash va

tasavvur qilish mumkin bo'lgan bunday kelishuvning so'nggi

asosini Xudoning ongida bo'lgan g'oyalarda ko'radi: Xudodagi

g'oyalar hamma narsani bilishning so'nggi poydevori;

universalia ante rem  - universaliyani qayta taxmin qilish; ilm-

fan haqiqatining quyosh nurlari ostida asosiy fanlarning oliy

qarashlari berilgan.



Shuning uchun fanning predmeti alohida, sezgir, o'zgaruvchan

narsalar emas, balki narsalarda umumiy va zarurdir. Alohida

narsalar haqida ma'lumot, chunki u hissiy in'ikos orqali

beriladi, o'z ma'nosini emas, balki faqat amaliy ehtiyojlar

uchun anglatadi. Ushbu fan kontseptsiyasidan olingan yana

bir xulosa shuki, fan umumiylikka yo'naltirilgan bo'lsa-da,

uning mavzusi o'z-o'zidan umumiy tushunchalarga ega emas,

balki ularning vositasi orqali o'ylanadigan narsalarga ega: bu

erda faqat mantiq istisno hisoblanadi. Bunday ta'riflar fanni

uning haqiqiy mazmuni bilan ta'minlaydi. Biroq, bu faqat O'rta

asr fikrining realizm deb ataladigan yo'nalishi haqida gapirish

mumkin: sxolastik realizm umumiylikni narsalarda haqiqatan

ham mavjudligini aniq tushunadi, boshqa, qarama-qarshi

yo'nalish - nominalizm esa faqatgina tushunchalar, so'zlar va

nomlarni tarkibiga kiritadi. bilim.

Uchinchi natija shundaki, ko'plab ilmlar mavjud, chunki

ularning mavzusi bo'lishi mumkin bo'lgan narsalar ko'p.

Sxolastika nafaqat shaxsiy harakatlar sharti sifatida shaxsni

bilish, balki umuman ilm-fan axloqiy ahamiyatga ega bo'lgan

va shuning uchun fan nima uchun bo'lishi kerak degan

savolga javob berishni o'ylagan. Bu erda eng avvalo donolik

g'oyasi berilgan: bilgan dono bo'lishi kerak; u olgan habitus

Scientiae habitus sapientiae ga ko'tarilishi kerak; fan

shakllaridan past nisbati ustun nisbati ustiga o'tishi kerak.




Enkvizitsiya orqali biladigan kishi pastdan yuqoriga qarab

boradi; u turli xil nasl-nasablarni qamrab oladi va faqat

ko'pchilik va odatdagilar bilan shug'ullanadi. Judicii orqali eng

yuqori printsiplarga ega bo'lgan donishmand yuqoridan

pastga qarab, har bir narsani shartsiz nuqtai nazardan bir

qarash bilan qamrab oladi. Ilm-fanning o'ziga xos ob'ekti inson

narsalari,

Ilm-fan o'z mavzusini qat'iy belgilash bilan kifoyalanadi;

donolik yanada ko'proq - hamma narsani o'z mavzusiga ko'ra

hukm qilish va tarqatish uchun. Aql-idrok o'z-o'zidan ushbu

tushuncha uchun habitus sapientiae-da mavjud bo'lgan

narsalarni tushunishga intilganidek, bu intellectus

speculativus; u bilimga iroda bilan bajariladigan ba'zi

harakatlar bilan bog'liq ravishda qo'shimcha topshiriq

berganligi sababli, u intellektus amaliyoti deb ataladi.

Birinchisining maqsadi haqiqatdir; ikkinchisining maqsadi

yaxshi. Birinchisida norma - qarama-qarshilik qonuni mavjud:

hech narsa birgalikda to'g'ri va yolg'on bo'lmasligi mumkin;

ikkinchi me'yor - yaxshilikka ergashish va yomonlikdan

saqlanish.

Tabiatning va g'ayritabiiy bilimlarning ikki nuri bo'lgani kabi,

aqlning ilm-fan va donishmandligi ham mavjud. Birinchi holat

fazilat va unga o'z-o'zini faollashtirish orqali erishiladi,



ikkinchisi - Xudo tomonidan berilgan inoyat holati. Uch fazilat -

aql, ilm va donolik - bir xil inoyat hadyalariga to'g'ri keladi.

Hikmat fazilat sifatida ilohiy narsalarni to'g'ri tushunishga olib

keladi, bunga tergov orqali erishiladi; Muqaddas Ruhning

sovg'asi sifatida donolik bizga xuddi shu narsalar haqida eng

yuqori tushunchani beradi, shunda donishmand nafaqat

anglash ob'ekti bo'lib qoladi, balki uni ilohiy ilohiyni o'rganish

uchun - divinaga ko'tarilgan ichki yaqinlik tufayli uni qamrab

oladi. sabr - ilohiyni boshdan kechirish. Ilohiy narsalarga

ko'tarilmasdan ilmga oid bilimlar to'liq bo'lmaydi, lekin u ham

faol hayot bilan aloqa qilmasdan to'liq bo'lmaydi. Oxir oqibat

yana o'z elementiga - tafakkurga qaytish uchun bilim hayotda

tartibli va boshqarilishi kerak.

Bu donolik g'oyasi, qayd etadi Willman (Geschichte des

Idealismus, II jild, 407), sxolastiklar orasida ilmiy faoliyatdan

yuqori etib bo'lmaydigan balandlikda turmagan; aksincha,

ikkinchisining o'zida bir donolik bor edi. Taqvodorlikni

o'rgatishda ustun bo'lgan cherkov an'analariga hurmat,

mulohaza yuritish kabi boshqaradigan va buyurgan

maktabning cherkov bilan aloqasi har doim o'qituvchi va

o'quvchiga ideal sifatida taqdim etilib, uni doimgidek biznes

yuritishga undaydi. donolik, ya'ni butun va balandroq narsani

yodda tutishni va haqiqatning yaxshilik bilan aloqasini



saqlashni talab qiladi. Ham bilim, ham uning mazmuni

axloqiydir.

Biladigan - rost, rost - yaxshi. Ilmlar keng ma'noda san'atdir va

barcha san'at yaxshilikka yo'naltirilgan; fanning mazmuni -

bonum intellektus. Fanlar yaxshi; ularga egalik qilish ularni

baham ko'rishga majbur qiladi. Fazilat - ochlarga non berish

va johillarni donolik kalomi bilan o'rgatishdir. O'qitish va

o'rganish axloqiy faoliyatdir. Siz ilgari mavjud bo'lgan bilimlar

asosida o'rganishingiz mumkin; shuning uchun o'qituvchidan

talab - osondan qiyinga o'tish. O'rganish san'ati barcha san'at

singari tabiatga ham rioya qilishi kerak; fanlarni ular ixtiro

qilingan usul bo'yicha, ya'ni tabiiy usul bo'yicha o'rganish

kerak. Sxolastikaning donolikka bo'lgan munosabati ilmga

birlik beradi, shu bilan birga o'z-o'zidan ajralib chiqadi. Fanlar

tizimi ierarxik tuzilishga ega; qanchalik baland bo'lsa, pastki

qismini aniqlaydi va yoritadi, a'zolar birgalikda va darajalar.

Ushbu tizimni Bonaventure o'zining qisqa, ammo mulohazali

"De reduce artium ad theologiam" asarida eng aniq namoyish

etgan. Bu Aziz maktubining so'zlaridan kelib chiqadi. Jeyms:

"har qanday sovg'a yaxshi va har qanday sovg'a yuqoridan

mukammal bo'lib, Chiroqlar Otasidan kelib chiqqan holda"

(Yoqub I, 17) - va yorug'lik manbalari yoki ma'rifat usullari

haqida ko'plab chiroqlar g'oyasini rivojlantiradi.



Zotan oqilona dunyoda bizning hayotimizni yoritadigan ikkita

shunday yorug'lik manbai mavjud: agar biz narsalar ustida

ishlasak, badiiy qobiliyatlarimizni ishga solsak, uning foydali

ta'siri paydo bo'ladi - shuning uchun Hugo Sga qo'shni

Bonaventure mashinasozligi paydo bo'ladi. .- Viktor,

to'quvchilik, temirchilik, dehqonchilik, ovchilik, suzib yurish,

notiqlik san'atini o'z ichiga oladi (she'riyat bilan). Aqlli dunyo

yorug'ligining ikkinchi manbasini narsalar tashkil etadi, chunki

ular bizga ta'sir qilishlari, hissiy idrok etishlari va tabiatda

amalga oshirilgan shakllarini ko'rsatishlari kerak.

Ushbu yorug'lik manbalari tashqi yorug'lik va pastki yorug'lik;

ular etkazib beradigan narsa faqat tayyorgarlik; ichkaridan

bizga yanada toza nur keladi, unda biz aql orqali narsalar

haqiqatini ko'ramiz; bu tor ma'noda ilm nuri, falsafiy bilim nuri.

Ammo aql nuri ustida najot haqiqati turadi; ichki nuri ustida

Haqiqatni tejash bilan mulohaza qiladigan Yuqori nur, inoyat

va Muqaddas Bitik nuri turadi. Unda biz boshqa yorug'lik

manbalaridan kelib chiqadigan ma'rifatning ma'nosi va

maqsadini bilib olamiz. Muqaddas Bitik bizga uch xil

ma'rifatni beradi: birinchi navbatda, imon - So'zning abadiy

tug'ilishiga va uning vaqt ichida mujassam bo'lishiga ishonish;

keyin - xulq-atvor yoki turmush tarzi; nihoyat, ikkalasining ham

maqsadi imon va amaldan o'sib-ulg'ayadigan abadiy

saodatdir. Ishonch - bu o'qituvchilar sohasi, Avgustin




vaAnselma ; xulq-atvor va axloq - bu voizlarning ishi , Buyuk

Gregori va Bernard ; sirlari bilan so'nggi maqsad - bu

zamondoshlar Dionisiy va Richard S.-Viktorning ishidir.

Muqaddas Yozuv biz bilan uch xil gaplashadi: nutqi (sermo),

ta'limoti (doktrinasi) va hayotimizni tartibga soluvchi amrlari

(vita) orqali. "Xudoning ko'p qirrali donoligi, Muqaddas Bitikda

bizga aniq etkazilganidek, barcha bilim va tabiat asosida

yashiringan". Nutq, ta'limot va amrning Uchbirligi fan yoki

falsafani parchalashga imkon beradi; aqlning haqiqati uch xil -

nutqlarning haqiqati, narsalarning haqiqati va axloq haqiqati.

Falsafaning uchta tarmog'i haqiqatning ushbu uchta sohasiga

yo'naltirilgan: hayot tartibi (ordo vitae). Ratsional falsafa nutq

haqiqatiga qaratilgan. Ammo har bir nutq uch maqsadga

xizmat qiladi: fikrni ifoda etish, uni boshqalar tomonidan

o'zlashtirilishini osonlashtirish va ikkinchisini biron bir narsaga

ishontirish: bu exprimere, docere, movere degan ma'noni

anglatadi va shuning uchun u to'g'ri, to'g'ri va samarali bo'lishi

kerak - bu uchta ratsional falsafaning vazifalarini

belgilaydigan narsa: grammatika, mantiq va ritorika. Agar biz

ushbu uchta fanni so'zlar bilan ifodalasak: so'z (so'z), tartib

(ordo) va shakl (turlar), unda ular Muqaddas Bitik orqali uch

tomonlama ma'rifatning izini ochib beradi, chunki og'zaki

so'zda ma'naviy tug'ilish va mujassamlash, fikrlarning

shakllanishining zo'ravonligi axloqiy tarbiyaga mos keladigan




narsa beriladi va haqiqiy fikrlashning go'zal shakli ma'naviy

baxt keltiradi.

Tabiiy falsafa (naturalis) narsalarning haqiqatini izlaydi va uni

narsalarning aqliy shakllarida topadi (rationes formales); u

ularni materiyada, urug '(rationes seminales) yoki tabiiy

kuchlar (virtues naturales) sifatida, ruhda ratsional asoslar

(rationes intellektuallar), Xudoda ideal asoslar (rationes

ideales) sifatida. Shunga ko'ra, u narsalarni kelib chiqishi va

yo'q qilinishida ko'rib chiqadigan fizikaga, mavhum shakllarni

o'rganadigan matematikaga va mavjudotni o'zida ko'rib, uni

Xudoga kamaytiradigan metafizikaga, uning aybdori, yakuniy

maqsadi va prototipi sifatida bo'linadi. Bonaventure bu erda

ham Muqaddas Bitikning Uch Birligi bilan o'xshashlikni topadi:

shakllantiruvchi fikrning tug'ilishi, uning harakati qonuni va

qoniqarli yakuniy maqsadga intilish. Axloqiy falsafa

(philosophia moralis) hayot haqiqati yoki irodaning to'g'riligi

to'g'risida muomala qiladi. Ushbu to'g'ri tomonni uchta

yo'nalish bo'yicha belgilaydi: shaxs hayoti uchun, oilaviy hayot

va jamoat hayoti uchun va shuning uchun monastika,

oeconomica va politica-ga bo'linadi. Axloqiy falsafaning to'liq

tushunchasi, agar "to'g'ri ichak" so'zining uchta ma'nosiga

e'tibor qaratsak: bu qisman o'rtaning uchlari bilan kelishuvini

anglatadi (rektum, cujus medium non exit ab ekstremis),

qisman me'yor o'zini shunga qarab boshqaradigan (rektum




quod dirigenti se conformatur) va nihoyat, yuqoriga

yo'naltirilgan (rektum, cujus Summitas est sursum erecta), -

axloqning uyg'un tabiatini ko'rishimiz mumkin bo'lgan ta'riflar,

tabiatni bog'laydigan va cheklaydigan. axloqiy qonun va uning

er yuzidan yuqoriligi. oilaviy hayot va jamoat hayoti uchun, va

shuning uchun monastika, oeconomica va politica-ga

bo'linadi. Axloqiy falsafaning to'liq tushunchasi, agar "to'g'ri

ichak" so'zining uchta ma'nosiga e'tibor qaratsak: bu qisman

o'rtaning uchlari bilan kelishuvini anglatadi (rektum, cujus

medium non exit ab ekstremis), qisman me'yor o'zini o'zi

boshqaradigan kishi (rektum quod dirigenti se conformatur)

va nihoyat, yuqoriga yo'naltirilgan (rektum, cujus Summitas

est sursum erecta), - axloqning mohiyatini bog'laydigan va

cheklaydigan axloqning uyg'un tabiatini ko'rishimiz mumkin

bo'lgan ta'riflar. qonun va uning yer yuzidan balandligi. oilaviy

hayot va jamoat hayoti uchun, va shuning uchun monastika,

oeconomica va politica-ga bo'linadi. Axloqiy falsafaning to'liq

tushunchasi, agar "to'g'ri ichak" so'zining uchta ma'nosiga

e'tibor qaratsak: bu qisman o'rtaning uchlari bilan kelishuvini

anglatadi (rektum, cujus medium non exit ab ekstremis),

qisman me'yor o'zini o'zi boshqaradigan kishi (rektum quod

dirigenti se conformatur) va nihoyat, yuqoriga yo'naltirilgan

(rektum, cujus Summitas est sursum erecta), - axloqning

mohiyatini bog'laydigan va cheklaydigan axloqning uyg'un




tabiatini ko'rishimiz mumkin bo'lgan ta'riflar. qonun va uning

yer yuzidan balandligi.

To'g'ridan-to'g'ri rezonansli Bonaventure birinchi ma'noda

bizga Uchbirlik sirida, e'tiqodning markaziy nuqtasida berilgan

va uning normallashgan tabiatida hayotning tartibini, yuqoriga

qarab topgan yuqori birdamlikning ko'rsatkichini ko'radi -

ko'rsatkich baxtdagi o'zgarish. Bizni qisman badiiy ijod sohasi,

qisman bilim asosi sifatida hissiy olam bilan ta'minlaydigan

ushbu ma'rifatda Bonaventure Muqaddas Bitik orqali

dogmatik, axloqiy va sirli o'rganish bilan o'xshashlikni topadi.

San'atda rassom ruhidan tug'ilish, uning kontseptsiyasi

vositachiligida va badiiy ijod zaif bo'lsa ham, abadiy so'z

tug'ilishining bir ko'rinishi sifatida xizmat qiladi; keyin,

san'atda, uning yaratilgan asarga intizomiy ta'sirini

ko'rsatadigan bir me'yor mavjud - bu ordo vivendi orqali xatti-

harakatlarning normatsiyasiga o'xshashlik, va bu norma

xizmat ko'rsatish uchun rassomning barcha ruhiy kuchlarini

talab qiladi; nihoyat, bu erda ham zavq va saodat so'nggi

lahzadir: rassom o'z ishidan quvonadi, asar uni maqtaydi,

unga xizmat qiladi va agar ongi bo'lsa, u o'zini baxtli his qilar

edi. Sensor idrokida xuddi shu o'xshashlik kuzatiladi.

Shunday qilib, shu nuqtai nazardan, qalbni Muqaddas

Bitikning ilohiy donoligi bilan ma'rifatlash nafaqat bilimni



yakunlash, balki ayni paytda bilish barcha bosqichlarining

prototipidir. Tepada balandroq turar joy bo'lganligi sababli,

Muqaddas nima bo'ladi. Muqaddas Yozuv o'z bilimlarini

barcha sohalardan olgan, chunki Xudo hamma narsada

mavjuddir. Sxolastika fanlarni donolikka, falsafani ilohiyotga

bo'ysundirganidek, ular ham alohida fanlarni o'zlarining

boshlari sifatida falsafaga bo'ysundirdilar. S.ning ierarxik

tuzilishi tufayli falsafa, qadimgi odamlar singari, bilimlarning

alohida sohalariga qaratilgan tadqiqotlarning qo'llanmasiga

aylantirildi; bu uning donolikka jalb etilishi, qat'iy belgilangan

haqiqat kontseptsiyasi, ideal printsiplari va ichki birligi tufayli

to'la huquqiy imkoniyatlarga ega.

Diniy falsafani ifodalovchi sxolastika ilohiyotshunoslik fikri

ehtiyojlarida rivojlanishining harakatlantiruvchi asabiga ega

edi, buning uchun falsafiylik xizmat vositasi bo'lgan. Tabiiyki,

falsafaning rivojlanishi ilohiyotning rivojlanishi bilan birga

yurdi; va ilohiyotshunoslik fikri o'tgan asrlarning asarlarida

erishilgan yutuqlar asosida o'z harakatida muvaffaqiyat

qozonishi mumkin bo'lganidek, falsafiy kishi ham

ilohiyotshunoslikda gullab-yashnaydi va qanchalik ko'p qirrali

xizmatlarga ega bo'lsa, shuncha ko'p qadimgi buyuk

faylasuflar - Aflotun va Aristotelning ta'limotlari, allaqachon

Sxolastik metafizika



patristika davrida tabiiy inson ongida mavjud bo'lgan barcha

bilimlarning egalari sifatida tan olingan.

Bu, ayniqsa, sxolastik metafizikaning rivojlanishida yaqqol

seziladi. Dastlab, u asl va shu bilan birga bir tomonlama

yo'nalishni oladi. Deyarli yarmi 12 asrning uchun o'rta asr

boshidan, asarlarida barcha Platon Chalcidius tomonidan

tarjima, faqat Timaeus, tutardi; boshqa fikrlarda, Aflotunning

ta'limoti vasatlik bilan ma'lum bo'lgan, chunki u otalar, ayniqsa

Avgustin fikrlari doirasiga kirgan; Apuleiusning uchinchi kitobi

ham ma'lum bo'lgan: "De dogmate Platonis". Aristotelning

yozuvlaridan Boetsiyning lotincha tarjimasida "Kategoriyalar"

va "De interpretatsiya" ma'lum bo'lgan. Bundan tashqari, ular

Aristotelning mantiqiy ta'limoti bilan tanishdilar: Porfiriyani

Aristotelning ushbu asarlariga kiritish, shuningdek, Boetsiy va

Viktorinaning tarjimalarida, keyin Marsian Kapella, Avgustin,

Psevdo-Avgustin, Kassiodorus asarlari va bir qator izohlovchi

traktatlar Boetsiydan Aristotel va Porfirga. Ikkala Analyticae,

Topica va De sophisticis elenchis ham Aristotelning mantiqiy

asarlaridan va falsafaning boshqa sohalariga oid yozuvlardan

ham ma'lum emas edi.

Ma'lumki, dastlabki dastlabki ma'lumotlarning bunday kamligi

bilan sxolastikada falsafaning rivojlanishi o'ziga xos tarzda

boshlanadi: deyarli 13-asrgacha metafizika rolini mantiq yoki



dialektika egallagan. Sxolastikaning boshlanishidan oldin,

dialektika maktabda o'qitiladigan ettita fan orasida ikkinchi

darajali o'rinni egallagan, chunki bu boshqalarga bilim sifatida

tayyorlanib, narsalar bilan emas, balki so'zlar bilan ko'proq

muomala qilgan; sxolastikaning paydo bo'lishidan beri u

birinchi o'rinni egalladi. U tufayli ular boshqa "erkin san'at"

larga beparvo qarashni boshladilar, ikkinchisiga tamoyillarni

izladilar. Buning sababi shundaki, biron bir metafizika

bo'lmagan taqdirda, metafizik savollarga ilmiy echim o'sha

paytda ma'lum bo'lgan ettita maktab fanlari sohasida izlanishi

boshlandi va bu erda mantiqqa yoki dialektikaga to'xtash

tabiiy edi, falsafiy xarakter haqidagi fan sifatida;

Shunday qilib, ushbu fan sohasi kengayib bordi, u dastlab

faqat so'zlarni ta'riflash bilan shug'ullangan, so'ngra barcha

metafizik savollarning echimini topgan va fanlar va san'at

san'ati faniga aylangan. Mantiqiy qoidalar asosida qurilgan

har bir taklif haqiqat ekanligi haqidagi fikrdan kelib chiqib,

dialektikaning metafizikaga aylanishi bilan ular odatda

shunday yo'l tutishadiki, ular so'zlar bilan narsalarni

anglatadigan va oddiy taxminlar sarsılmaz haqiqatlar

darajasiga ko'tarilgan. Natijada, "mantiq" nomi "faylasuf"

ma'nosida XII asr oxiriga qadar Platon va Arastuning barcha

izdoshlariga tarqaldi . XIII asrda Aristotel metafizikasi ma'lum

bo'lganida , Buyuk Albertyana dialektika va metafizika




o'rtasidagi qadimiy tafovutni tikladi: agar taxmin asosida

qurilgan ontologik savollarning echimi hali ham dialektikaning

orqasida qolib ketgan bo'lsa-da, u haqiqatni bilishga faqat

tayyorlanadigan fan sifatida qaraldi. Tomas Akvinskiy va

uning izdoshlari xuddi shunday fikrda edilar.

XIII asr oxirida Duns Skot yana bu farqni rad etdi va u uchun

noodatiy huquqlarni mantiqqa qaytdi. 12-asrning oxiriga qadar

falsafiy masalalar odatda shunday qo'yilganki, ular ba'zi

savollarni berishdi, bu mantiq aniq javob berishi kerak edi - va

darhol, ikkilanmasdan, barcha fikrlarni bayon qilishga

shoshildilar va ularning ta'limotining barcha tafsilotlari,

mantiqiy taxminlar asosida ... Didaktik shakllarda taqdimot

bitta asosiy muammo atrofida to'plandi. Bunday muammo,

agar boshqalarni o'z ichiga olmasa, unda ularga tegishli bo'lsa,

skolastikaga universallar yoki umumiy tushunchalar haqida

muammo shaklida berilgan . Ushbu qiyin muammo

Aristotelning fikriga taqdim etildi.

Birinchi sxolastiklar buni Poretsyening Botsiy tarjimasida yoki

aniqrog'i, ushbu kirish so'zining muqaddimasida topgan. Bu

erda Porfiry o'zi hal qilishdan bosh tortgan uchta qiyin savolga

ishora qildi:

1. Turlar va turlar haqiqatda mavjudmi yoki faqat fikrda?




2. agar ular haqiqatan ham mavjud deb hisoblasak, ular

jismoniy yoki jismoniy emasmi?

3. va ular aqlli narsalardan alohida yoki narsalarning o'zida

mavjudmi?

Ushbu uchta savol qariyb olti asr davomida maktab

o'quvchilarini qiynab kelgan. Ular Porfiry singari ularni hal

qilishdan uzoqlasha olmadilar, chunki nasl va turlar

masalasida ko'plab boshqa muhim muammolar mavjud edi.

Sxolastika uchun bu muammo alohida ahamiyatga ega edi,

chunki metafizika uchun maxsus mavzusi yo'q edi, ular

falsafasining ushbu qismini uning echimi bilan to'ldirdilar.

Umumiy tushunchalar muammosini u yoki bu tarzda hal

qilishning vakillari skolastiklar orasida turli xil nomlarni

berishgan: bu tushunchalarga haqiqiy mavjudot, ajratilgan va

undan oldingi narsalarni nisbat beruvchilar (universalia ante

rem; ammo bu o'ta realizm; mo''tadil realizm Aristotel

qarashlarini olib borgan) , bu umumiy haqiqiy mavjudotdir,

lekin shaxslarda qayta universallik mavjud); nominalistlar -

dars berganlar

Nominalizm bir hil narsalar haqida o'ylaydigan

tushunchalarning sub'ektivligiga zarba berganligi sababli, bu

kontseptualizm deb ataladi va u so'zlarning o'xshashligiga

ta'sir qiladi, chunki bu tegishli nomlarning etishmasligi tufayli

biz bir hil ob'ektlar to'plamini belgilaymiz, - haddan tashqari




nominalizm yoki tor ma'noda nominalizm. Uning formulasi

universalia post rem. Umuminsoniy masalalar bo'yicha ushbu

asosiy yo'nalishlar qisman embrionda, qisman ba'zi

rivojlanishlarda, 9-1-asrlarda allaqachon mavjud, ammo

ularning to'liq ochilishi, dialektik asoslanishi, o'zaro

polemikasi, shuningdek ularning turli xil modifikatsiyalari

paydo bo'lishi keyingi vaqt. Umuminsoniylik masalasi, umumiy

ilmiy ahamiyatidan tashqari, uning echimi u yoki bu

doktrinaviy pozitsiya bilan chambarchas bog'liq bo'lganligi

uchun ham sxolastika uchun muhim edi.

Masalan, bitta Xudodagi shaxslarning Uchbirligi haqidagi

ta'limot, nominalistik nazariya ostida triteizm ta'limotiga o'tdi.

Agar nominalist Roscellinus nafaqat individual va umumiy

bo'lsa, demak, Xudodagi uchta Shaxs uchta Xudo deb tan

olinishi va ularning birligi haqiqati rad etilishi kerak. Tabiiyki,

cherkov nominalistik qarashga salbiy munosabatda bo'lishi

kerak edi. "Agar cherkov bu tortishuvda bo'lsa," deydi Erdmann

("Grundriss d. Geschichte d. Falsafa", 1866, I, 265), "nafaqat

dogmatik bid'atni qoraladi, balki shu bilan birga metafizik

tamoyillarga qarshi chiqdi ... bu mutlaqo to'g'ri nuqtai

nazardan kelib chiqdi: kim narsalarga g'oyalardan ko'ra

ko'proq haqiqatni beradi, u bu dunyoga ideal samoviy

shohlikka qaraganda ko'proq bog'liqdir. "



Bular sxolastik metafizikaning dastlabki qadamlari edi. XIII

asrda uni yanada rivojlantirish allaqachon Aristotelning

barcha asarlari bilan tanishish ta'sirida; bu vaqtda sxolastika

o'zining eng yuqori darajasiga etadi. Biroq, hozirgi paytda ham

metafizikaning rivojlanishi faqat Aristotelning yangi kashf

etilgan asarlari asosida amalga oshirilmaydi: Avgustinning

metafizik qarashlari , Areopagit yozuvlaridagi ontologik

elementlar va Platon g'oyalari ham kuchli fikr sifatida muhim

edi.

G'oyalarni tushunishda sxolastikaning ontologiyasi Aristotelga



nisbatan boshidanoq mustaqil. Aleksandr Gales Arastuning

Platon g'oyalariga qarshi e'tirozlarini mutlaqo rad etadi.

Iskandarning o'zi Aristotelning to'rtta printsipini qabul qiladi,

ammo shakl printsipini chaqiradi: causa exemplaris sive

idealis. Albertus Magnus De erroribus Aristotelisni yozadi;

Foma Akvinskiy Arastuning Platonning so'zlarning ichki

ma'nosini o'rganishiga qarshi polemikasini qoralaydi;

"Bonaventure" g'oyalarni inkor etish natijasida Aristotel

boshidan kechirgan Misr zulmatligi haqida gapiradi.

Bu vaqtda sxolastika metafizikasi monistik yo'naltirilgan arab

falsafasi hamma narsani to'ldirish bilan tahdid qilgan somonni

engib o'tish orqali uning hayotiy kuchini kamdan kam ochib

beradi. Averroeseng yuqori printsip - shakl - faoliyatini



materiyada yotadigan shakllarni oddiy ajratishgacha

kamaytiradi, shunda u uchun yaratilish faqat evolyutsiyadir;

Shu bilan birga, u passiv aqlni abadiylikdan insonning

individual ruhlarida uchraydigan bitta qabul qilish qobiliyati va

faol ongni dunyoga tarqaladigan ilohiy ongning oqishi deb

tushunadi, bu esa passiv yoki qabul qiluvchi ongni yoritadi.

Albert va Tomas bu ta'limotni qat'iyan rad etishadi va ular

sahnaga noto'g'ri talqin qilingan ta'limot o'rniga to'g'ri

tushunilgan Aristotelni olib kelishadi va ko'tarilgan

masalaning metafizik tomonini aniq ko'rsatib berishadi.

Ilohiyotni fanga aylantirgan ushbu ijodiy davr, ayni paytda

metafizikaning hukmronlik davri. Ikkinchisi darsliklarda

o'qitilmaydi, lekin qisman "Sumlar" ning kirish qismi vazifasini

bajaradi, qisman kichik insholar mavzusini tashkil qiladi.

Ikkala Tomasning yig'indilari - falsafiy va diniy - shunday

tartibga solinganki, ular mantiqiy ilohiyotning mazmuni,

ontologiyaning asosiy tushunchalari bilan yonma-yon keladi.

Uning Quaestiones disputatalari metafizik mavzular bilan ham

shug'ullanadi. "De potentsiya" risolasida hind

spekülasyonlarının asabini yaratgan va hali ham Heraklit,

Parmenid va boshqa yunon faylasuflari tomonidan ishg'ol

qilingan qadimiy muammo - qanday qilib ko'p bo'lish

mumkinligi tushuntirilgan. Tomasning ustozi Albert ham bu

muammoni hal qildi, ammo uning buyuk shogirdiga

qaraganda kamroq ilmiy muvaffaqiyatga erishdi. - hind



spekülasyonunun asabini yaratgan va hali ham Geraklit,

Parmenid va boshqa yunon faylasuflari tomonidan ishg'ol

qilingan. Tomasning ustozi Albert ham bu muammoni hal

qildi, ammo uning buyuk shogirdidan kam ilmiy

muvaffaqiyatga erishdi. - hind spekülasyonunun asabini

yaratgan va hali ham Geraklit, Parmenid va boshqa yunon

faylasuflari tomonidan ishg'ol qilingan. Tomasning ustozi

Albert ham bu muammoni hal qildi, ammo uning buyuk

shogirdidan kam ilmiy yutuqlarga erishdi.

Sxolastik falsafa tarixi eng qulay tarzda ikki davrga bo'linadi:

birinchisi 9-asrdan 13-asrning boshlari - boshlang'ich

sxolastika davri yoki Aristotel mantig'ini va neo-Platon

faylasuflarini cherkov ta'limiga tatbiq etish; ikkinchisi, XIII asr

boshlaridan. O'rta asrlarning oxirigacha - sxolastikaning to'liq

rivojlanishi va keng tarqalishi yoki bundan buyon to'liq ma'lum

bo'lgan Aristotel falsafasining cherkov dogmalariga murojaat

qilish davri. Sxolastik falsafaning boshlanishi, qoida

tariqasida, u 9-asrning o'rtalarida bergan qadimiy

(neoplatonik) qarashlarni o'ziga xos va dadil qayta ishlashida

ko'rinadi. Jon Skott Eriugena .

O'rta asr tafakkur harakatining umumiy

ko'rinishi




Uning 12-asrning o'rtalariga qadar cho'zilgan birinchi bo'limi

platonizmning ustunligi bilan ajralib turadi ; bu Chartres

Bernard bilan yakunlangan Avgustinning ta'siri bilan bog'liq.

Shu bilan birga, neo-platonik ta'sir arab va yahudiy faylasuflari

vositasida paydo bo'ladi, ular Benskiy Amalrix va Dinant Devid

monistik ta'limotida eng aniq namoyon bo'ladi. Burilish

nuqtasi, arastotel yozuvlari bilan tanishishimiz kengayib

bormoqda, bu esa qisman arablarga qarzdor. Solsberi Jon ,

taxminan 1159 yil, Organonni to'liq biladi; taxminan 1200

metafizikaning tarjimasi Konstantinopoldan G'arbga keladi,

ammo Aristotel ta'limotining monistik ma'noda talqin qilinishi

(ba'zilari arablarga ergashgan) cherkov oldida shubhali qiladi.

Papa Gregori IX 1231 yilda Aristotelning libri tabiiy

moddalarini ular tekshirilguncha va xatolik gumonlari bartaraf

etilgunga qadar maktabdan foydalanishni istisno qilish

to'g'risida buyruq.

Bu yaqinda mashhur bo'lgan Aristotelning asarlariga nisbatan

ehtiyotkor munosabatni keltirib chiqaradi, ammo XIII asrning

deyarli yarmi. Aristotelianizm nasroniy faylasuflari tomonidan

yaxshi qabul qilinadi; shu bilan birga qadimgi fikrlash

usullarini kengroq assimilyatsiya qilish va sxolastikaning

gullab-yashnash davri boshlanadi. Spekulyativ fikr va

sxolastikaning pasayishi XIV asrda boshlanadi.



Biroq, sxolastikaning mavjudligi, uning gullab-yashnashi va

tanazzulga uchrashi faqat antik falsafa asarlarining katta yoki

kichikroq qismiga bog'liqligini va O'rta asr xristianlik falsafasi

qadimgi odamlarga qullik qaramligida bo'lgan deb o'ylamaslik

kerak (ayniqsa, Aristotel), shuningdek, ular etarli darajada

tushunilmagan. Patrististlar singari, sxolastiklar ham qadimgi

faylasuflardan birinchi navbatda xristian haqiqatini

tasdiqlashni talab qilishgan; patrististlar singari qadimgi

faylasuflarning nasroniy qarashlari bilan ichki kelishuvi ularni

u yoki bu faylasufga rioya qilishga majbur qildi.

Aflotun, e'tiqodga yot bo'lgan ba'zi qarashlarga qaramay, ular

orasida Xudoning borligi to'g'risida ta'lim bergani, abadiyat va

zamonni, g'oyalar va materiyani ajratib ko'rsatganligi, aql - ko'z,

haqiqat - ruhning nuri, bilim - ko'rish va qat'iy deb ataganligi

sababli ular orasida baland turardi. bilim yaratadigan ongni

yaratadigan aqlni yaratdi. Aristotel o'zining organik

dunyoqarashi bilan nasroniylarning hayot va ruh haqidagi

tushunchalari o'rtasidagi o'xshashlik tufayli sxolastikalarni jalb

qildi; ular Xudoning borligi va ilohiy xususiyatlarning

Muqaddas Bitik ta'limotiga yaqinligi haqidagi ta'limotida,

uning fikriga ko'ra, ruh tananing bir shakli, Injil

antropologiyasining spekulyativ ifodasidir. Aristotel

falsafasidan qadimgi nasroniylarning fikrlash tarziga singib

ketgan barcha narsalar, shuning uchun ham sxolastlar orasida




rivojlangan. Shu bilan birga, ular Aristotelda umumbashariy

fikrlaydigan va keng dunyoqarashli odamni qadrlashdi,

Solsberi Jon ikkala qadimgi faylasuflarning xizmatlarini

ta'kidlab, ammo to'liq bilim, haqiqiy falsafa faqat imon bilan

mumkin, deb aytadi, ularsiz qadimgi mutafakkirlar xatoga yo'l

qo'ygan. Shunday qilib, o'rta asr spekulyatsiyasining qadimgi

bilan aloqasi, ikkinchisiga ega bo'lgan barcha ahamiyatga ega

bo'lgan holda, sxolastikaning rivojlanish tarixida alohida

ahamiyatga ega bo'lishi mumkin emas; ichki tabiatning

boshqa omillarini yodda tutishingiz kerak. Cherkov

o'qituvchilari sxolastlar nazarida akademiya va litsey

rahbarlaridan balandroq turishlari kerak edi. Shu sababli,

sxolastikaning boshlanishini sababsiz emas, balki 9-asrning

G'arb mutafakkiri falsafasiga bog'lash mumkin. I.S.Erigena va

VIII asrdagi yunon rohibining ilohiyotiga. St. Jon Damascene.

Uning "Πηγή γνώσεως" ("Bilim manbasi") inshosi patristik

ilohiyotning to'plamini, kirish falsafiy bobini,

Aslida qadimgi sxolastikaning etakchisi, qachonki e'tiqod

mazmunini oqilona va sistematik shaklga solish zarurati

tug'ilsa, Avgustin edi. Scholastics dinshunoslikni dinning

barcha elementlarini birlashtiradigan fan sifatida izlagan:

ijobiy, spekulyativ va sirli. Ushbu maqsad sari birinchi qadam

Anterm of Canterbury nomi bilan bog'liq (vafot 1109); Uning



Xudo borligini isbotlashi ratsional ilohiyot uchun asos yaratdi.

XII asr o'zi bilan birga olib keladi, bir tomondan, ya'ni.

Summae, doktrinaning ijobiy mazmuni to'plamlari, ikkinchidan,

Bernard Klervada topilgan sirli intilishlar.

XIII asrga kelib. to'g'ri ma'noda ilohiyotning fan sifatida asosini

anglatadi. Aleksandr Gales (1245 yilda vafot etgan),

shuningdek, o'zining Summa-siga Lombard Pyotrining "

Jumlalari " ga sharh shaklini beradi , ammo shu bilan birga

umumiy uslubiy savollarni tug'diradi: sacra intizomi zarurmi,

yolg'izmi, amaliymi yoki nazariymi, uning mavzusiga nima

xizmat qiladi, uni qanday ifodalash kerak. Uning ilohiyoti

metafizika yoki falsafa prima singari bilimlarni yaxshilashga

emas, balki qalbni yaxshilashga qaratilgan donolikdir.

Albertus Magnus yana davom etadi: u ilohiyot yoki sakra

intizomini ilmga aylantiradigan va uni falsafa bilan

bog'laydigan donolik deb biladi.

Foma Akvinskiy, nihoyat, imonga asoslangan va vaqtincha

erishiladigan barcha bilimlarni to'ldirishga asoslangan

donolikka ehtiyoj borligini isbotlaydi; bu falsafa prima,

nomukammal bo'lsa ham, abadiy tafakkurning dastlabki

tushunchasi. Bu erda Aristotel tushunchalarining ta'siri

seziladi, ammo etakchi fikrlar qadimgi taxminlar chegarasidan

chiqib ketadi. Bu balandlikda qolish uchun nafaqat ilmiy



g'ayrat, balki fikrning shunday yuksalishi uchun old shart

bo'lgan din elementlarining doimiy kelishuvi ham zarur edi.

Ilmiy dunyo ushbu kelishuvni saqlab qololmadi va XIV va XV

asrlarda zamon ruhi ta'siri ostida. qisman cho'kdi, qisman yon

tomonga burildi. Ijobiy ilohiyot, tasavvuf va dialektika bir-

biridan ajralib qoldi, eng yuqori nuqtai nazarlardan voz

kechildi, spekulyativ kuch shu qadar sustlashdiki, nominalizm,

O'rta asr sxolastikasi fikrlashning ikki yo'nalishiga bo'lingan:

biri ijodkorlikni namoyon qilmasdan, gullab-yashnagan davrda

sotib olishni sodiqlik bilan saqlab qoldi - ikkinchisida o'zini

tanazzul alomatlari ko'rsatdi. Sxolastikaning qulashining ichki

sabablaridan tashqari, bunga sabab bo'lgan boshqa omillar

ham bor edi - tabiatni o'rganishga bo'lgan qiziqish va antiqa

bilimlarni tiklash. XIII asrdan boshlab, ikkinchisiga ham,

boshqasiga ham ma'qul kelishi kerak edi. Aristotel falsafasini

o'rganish. Maktabda o'qitishning ilohiy xarakteri hali ham

ustun edi; ta'siri ong yo'nalishida aks etgan barcha institutlar

cherkov yurisdiksiyasida edi: faqat sxolastika o'z-o'zidan

parchalanib ketganligi sababli, boshqa yo'nalishni egallashi

mumkin edi. Sxolastikaning parchalanishi XIV asrda,

universallar haqidagi eski falsafiy savolni hal qilishda

aniqlandi. XIV asrgacha. realizm hukmronlik qildi; endi

ustunlik nominalizm tomoniga o'tadi .



Umuman olganda biz narsalarning haqiqiy mavjudligini emas,

balki Xudoning haqiqiy fikrlarini emas, balki faqat sub'ektiv

mavhumliklarni, so'zlarni va alomatlarni bilamiz, deb

ta'kidlagan holda, nominalizm falsafaning negizidagi har

qanday ma'noni inkor etdi, bu o'z nuqtai nazaridan faqat

ushbu belgilarni pozitsiyalar va xulosalarga bog'lash. U

takliflarning to'g'riligini o'zi baholay olmaydi; Haqiqiy narsalar

haqidagi bilimlar, shaxslar, u etkazib berolmaydi. Ushbu

ta'limot, tubdan skeptik tarzda, ilohiyot va dunyoviy ilm

o'rtasida jarlik yaratdi. Dunyo haqidagi har qanday fikr puch

narsadir; u hissiyot bilan shug'ullanadi, lekin hissiyot faqat

hodisadir. Faqat ilohiyotning ilhomlangan sababi haqiqiy

tamoyillarni o'rgatadi; faqat u orqali biz shaxsiyat va hamma

narsaning umumiy asosi bo'lgan va shuning uchun hamma

narsada mavjud bo'lgan Xudoni bilishni o'rganamiz. Bu

dunyoviy ilm-fan printsipiga ziddir, unga ko'ra hech narsa ko'p

narsada bir vaqtning o'zida bo'lishi mumkin emas; lekin biz

buni vahiy orqali bilamiz, bunga ishonishimiz kerak.

Shunday qilib, eng keskin kontrastda, ikkinchisiga tabiiy va

g'ayritabiiy ikkita haqiqat qo'yiladi: biri faqat hodisalarni biladi,

ikkinchisi - ularning g'ayritabiiy asoslari. Teologiya - bu amaliy

fan; u bizga Xudoning amrlarini o'rgatadi, qalbning najotiga

yo'l ochadi. Va ma'naviy va dunyoviy ilm bir-biridan chuqur

farq qilgani kabi, dunyoviy va ma'naviy hayotni ajratish kerak.




Eng ashaddiy nominalist Uxam Uilyam eng qat'iy

fransiskaliklarga tegishli ediu qashshoqlikka qasamyod qilib,

papa hokimiyatining ish uslubiga toqat qilmadi. Haqiqiy ruhiy

barcha dunyoviy narsalardan voz kechishi kerak, chunki u aqlli

hayot hodisalarini hech narsa deb hisoblamaydi. Shuning

uchun ierarxiya dunyoviy kuchdan voz kechishi kerak:

dunyoviy va ma'naviy shohliklarni ajratish kerak; ularning

chalkashliklari ofatlarga olib keladi. Ruhiy shohlik

dunyoviylikdan ustundir, chunki haqiqat tashqi ko'rinishdan

ustundir.

Bu erda ma'naviy va dunyoviy davlat haqidagi ta'limot haddan

tashqari chegaralarga olib kelindi, shundan so'ng burilish

kerak edi, chunki ma'naviy va dunyoviy hokimiyatni to'liq

ajratish iyerarxiya tushunchasiga mos kelmaydi. Nominalizm

umumiy qarashga aylana olmadi, lekin u keng tarqalishga

erishdi, tasavvufni o'ziga jalb qildi, dunyoviy shov-shuvlardan

nafratlanishiga o'xshash va realizm bilan bahslashganda

sxolastik tizimlarni parchalab tashladi. U O'rta asr

falsafasining muntazam tendentsiyasini polemik

tendentsiyaga aylantirdi. Nominalistlar va realistlar o'rtasidagi

nizo doimiy ravishda olib borilmadi va samarali natija

bermadi: tortishuvlar argumentlar o'rnini egallab olishdi. O'rta

asrlarning nominalizmi falsafa uchun faqat salbiy ma'noga

ega edi . U ilmiy tadqiqotlarni ilohiyotdan ajratdi, chunki u




dunyoviy ilmlar ortidagi ma'naviy hayot uchun barcha

ahamiyatni rad etdi. Uning ta'siri ostida XIV jadval. Falsafa

fakulteti nafaqat ism bilan, balki haqiqatni qidirishda o'zini

dinshunoslikdan ajratdi. Falsafiy tadqiqotlar ko'proq erkinlikka

ega bo'ldi, ammo mazmunan yo'qoldi. Sxolastikizm

tanbehlanadigan formalizm, hozir haqiqatan ham deyarli

mantiqiy shakllar bilan band bo'lgan falsafada haqiqatan ham

ustunlik qilmoqda. Bu erda dunyoviy ilm-fan rivojidagi diniy

befarqlikning boshlanishi; u ma'naviy va dunyoviy sohani

ajratish printsipiga asoslanadi.




Download 278,76 Kb.

Do'stlaringiz bilan baham:
  1   2   3   4   5   6   7




Ma'lumotlar bazasi mualliflik huquqi bilan himoyalangan ©hozir.org 2024
ma'muriyatiga murojaat qiling

kiriting | ro'yxatdan o'tish
    Bosh sahifa
юртда тантана
Боғда битган
Бугун юртда
Эшитганлар жилманглар
Эшитмадим деманглар
битган бодомлар
Yangiariq tumani
qitish marakazi
Raqamli texnologiyalar
ilishida muhokamadan
tasdiqqa tavsiya
tavsiya etilgan
iqtisodiyot kafedrasi
steiermarkischen landesregierung
asarlaringizni yuboring
o'zingizning asarlaringizni
Iltimos faqat
faqat o'zingizning
steierm rkischen
landesregierung fachabteilung
rkischen landesregierung
hamshira loyihasi
loyihasi mavsum
faolyatining oqibatlari
asosiy adabiyotlar
fakulteti ahborot
ahborot havfsizligi
havfsizligi kafedrasi
fanidan bo’yicha
fakulteti iqtisodiyot
boshqaruv fakulteti
chiqarishda boshqaruv
ishlab chiqarishda
iqtisodiyot fakultet
multiservis tarmoqlari
fanidan asosiy
Uzbek fanidan
mavzulari potok
asosidagi multiservis
'aliyyil a'ziym
billahil 'aliyyil
illaa billahil
quvvata illaa
falah' deganida
Kompyuter savodxonligi
bo’yicha mustaqil
'alal falah'
Hayya 'alal
'alas soloh
Hayya 'alas
mavsum boyicha


yuklab olish