Сузиш спорти турларига умумии характеристика

 

NAZORAT UCHUN SAVOLLAR 

1. 

Suzish darsini ta'riflab Bering.  

2. 

O'quv sog'lomlashtirish ishlarini ayting.  

3. 

Bolalarni suzishgao'rgatishda nimalarga e'tibor beriladi? 

4. 

mashg'ulot asoslari va uslublariga ta'rif keltiring.  

 

TAYANCH IBORALAR 

Suzish  darsi,  mashg'ulot  asoslari,  sog'lomlashtirish,  bolalar  suzish  hususiyatlari,  jismoniy 

tayyorgarlik, nazariy tayyorgarlik, maxsus tayyorgarlik, texnik tayyorgarlik, taktik tayyorsharli, o'quv 

musobaqasi.  

 

---

 

61 

MAVZU 7. 

O'QUV-SPORT ISHLARINI TASHKIL QILISH 

 

R E J A : 

1. 

Rejalashtirish 

2. 

Ukuv sport ishlarini xisobga olish 

3. 

Tabiy va suniy suv xavzalarining faoliyati 

4. 

Musobakalar va xakamlik kilish 

Suzish bo'yicha o'quv-sport ishlarini uyushtirish, rejalashtirish va hisobga olish o'quv-Mashg'ulot 

jarayonining  muvaffaqiyatli  o'tishini  ta'minlaydi.  O'qituvchilar  va  jamiyat  aktivlari  ish  faoliyatining 

samaradorligi  o'quv-sport  ishlarining  sifatli  uyushtirilishiga  va  ularning  muntazam  hisobga  olib 

borilishiga ko'p jihatdan bog'liq.  

O'quv-sport ishlarini uyushtirishga quyidagilar kiradi:  

Mashg'ulot o'tkazish uchun joy tayyorlash.  

Shug'ullanuvchilarni gruppalarga taqsimlash va uyushtirish.  

O'qituvchi-murabbiylar sostavini tuzish va ularning ishini tashkil qilish.  

Jamiyat aktivi bilan ishlash.  

Mashg'ulot o'tkazish uchun joy tayyorlash. Yozgi va qishki sun'iy basseynlar, shuningdek tabiiy 

suv  havzalari  qoshidagi  basseynlar  suzish  bo'yicha  o'quv-trenirovka  mashg'ulotlarini  uyushtirish  va 

o'tkazish  joyi  hisoblanadi.  Bunday  sport  inshootlarida  odatda  turli  xarakterdagi  mashg'ulotlar  uchun 

maxsus xonalar bo'ladi.  Jumladan, nazariy darslar uchun maxsus adabiyotlar, ko'rgazmali qurollar va 

maxsus  kinokolsovka  hamda  kinofilmlarni  namoyish  qilish  uchun  kino  apparatlar  bilan  jihozlangan 

uslubiya  kabineti,  amaliy  mashg'ulotning  quruqlikda  o'tkaziladigan  qismi  uchun  xona,  suzish 

texnikasini  o'rgatish  va  umumiy  hamda  maxsus  jismoniy  mashg'ulot  o'tkazish  uchun  zarur  bo'lgan 

jihozlar  va  inventarlarga  ega  maxsus  zal,  suzishni  bilmaydiganlar  bilan  mashg'ulot  o'tkazish  uchun 

sayoz  basseyn,  shug'ullanuvchilarni  sportcha  suzishga  o'rgatish  va  razryadli  suzuvchilar  bilan 

mashg'ulotlarini  o'tkazish  uchun  Har  jihatdan  standart  basseyn  mavjud  bulib  talabga  javob  berishi 

kerak bo'ladi. Suzish uchun o'z inshootiga ega bo'lmagan sport jamiyatlari mashg'ulot o'tkazish uchun 

joyni kerakli vaqtga ijaraga olib, undan maqsadga muvofiq foydalanishlari lozim. Agar hovuz va yozgi 

suv  bazasi  bo'lmasa,  o'quv-sport  ishlarini  tabiiy  suv  havzalarida  o'tkazish  mumkin.  Umuman  maxsus 

jismoniy tayyorgarlik bo'yicha o'tkaziladigan mashg'ulotlar shamoldan to'silgan, tozalanib, jihozlangan 

Har qanday suv havzasida o'tkazilishi mumkin. Suzishni bilmaydiganlar bilan bo'ladigan darslar toza, 

tobora  chuqurlashib  boradigan  soy,  havzalarda  o'tkaziladi.  Suvning  dars  o'tiladigan  qismi  shamoldan 

to'silib,  ustunlarga  bog'langan  arqon  bilan  chegaralangan  bo'lishi  kerak.  Suzishni  biladiganlar  bilan 

Mashg'ulot mashg'ulotlarini o'tkazish uchun chuqurligi 1, 5-2 m keladigan joy tanlanadi va eng oddiy 

suv bazasi barpo qilinadi.  

Sportcha  suzish  usullarini  o'rgatish  uchun  qirg'oq  bo'ylab,  suvdan  5-10  sm  balandlikda  reyka 

o'rnatiladi.  Mashg'ulot  mashg'ulotlari  o'tkaziladigan  joy  ikki  tomoniga,  25-50  m  oraliqda,  burilish 

uchun  o'rnatilgan  taxta  shchit  suv  ostiga  qoqilgan  qoziqchalarga  mahkamlanadi  va  shchitlar  orasida, 

bir-biridan  2-2,  25  m  uzoqlikda  po'kak  o'tqazilgan  arqon  bilan  ajratilgan  yo'laklar  hosil  qilinadi. 

Burilish shchitining ustida start olish uchun supachalar bo'ladi.  

Shug'ullanuvchilarni  gruppalarga  taqsimlash  va  uyushtirish  asosan  o'quv  yilining  boshlanishida 

yoki  yozgi  suzish  mavsumida  amalga  oshiriladi.  Bunda  shug'ullanuvchilar  yoshi,  jinsi  va  suzish 

tayyorgarligiga  qarab  gruppalarga  bo'linadi.  Sportcha  suzishni  boshlovchilar  uchun  o'quv  gruppalari, 

keksa yoshdagi kishilar uchun o'quv-sog'lomlashtirish gruppalari tashkil qilinadi. Keyinchalik sportda 

takomillashtirishga  mo'ljallanganlar  jinsi  bo'yicha-erkaklar,  ayollar  va  aralash;  yoshi  bo'yicha-bolalar 

(5-6,  7-8,  9-10  yosh),  o'smirlar  (11-12,  13-14  yosh),  yoshlar  (17-23  yosh),  kattalar  (23  yoshdan 

kattalar), o'rta yoshdagilar (40-50) va keksa yoshdagi (50-60 va hokazolar) gruppalar komplektlanadi. 

Tayergarligi  bo'yicha-suzishni  bilmaydiganlar,  bo'sh  suzadiganlar,  o'zicha  yaxshi  suzadiganlar  o'quv 

(o'rgatish); sport razryadiga ega bo'lmagan suzuvchilar (lekin sportcha suzish usullarini o'zlashtirgan) 

III va II razryadlilar; I razryadlilar va sport ustalari sportni takomillashtirish gruppalariga jalb qilinadi. 

Lekin amalda o'quv-sport ishlarini o'tkazishda shug'ullanuvchilar ko'pincha ikkita o'quv gruppalariga: 

suzishni  bilmaydiganlar  va  bo'sh  suzadiganlar;  o'zicha  (sportcha  bo'lmagan)  yaxshi  suza  oladiganlar; 

shuningdek ikkita sport: o'smirlar va III razryadlilar; II va I razryadli hamda sportni takomillashtirish 

---

 

62 

gruppasiga  biriktiriladilar.  Ilg'or  suzuvchilari  uchun  sportchi  razryadlilar  soni  kam  bo'lgan  hollarda 

ular maxsus bir gruppaga uyushtiriladi.  

Bitta o'qituvchiga quyidagi miqdorda shogirdlar bilan shug'ullanish tavsiya qilinadi:  

suzishni  bilmaydiganlar,  yomon  biladiganlar  va  o'zicha  suza  oladiganlar  o'quv  va  o'quv-

sog'lomlashtirish  gruppalarida  12-15  kishidan  ko'p  bo'lmasligi  kerak,  Mashg'ulotlar  haftasiga  2-3 

marta, suvda 30-45 minut davomida o'tkaziladi;  

sportcha  suzish  texnikasini  o'zlashtirgailar,  o'smirlar  va  III  razryadlilardan  iborat  o'quv-

Mashg'ulot  gruppasi  8-10  kishidan  ko'p  bo'lmasligi  kerak.  Mashg'ulot  bir  haftada  3-4  marta,  suvda 

darslar 45-60 mindavom etadi;  

II razryadli suzuvchilardan iborat o'quv-trenirovka gruppasi 6-7 kishidan ko'p bo'lmasligi kerak. 

Mashg'ulotlar bir haftada 4-5 marta o'tkazilib, ularning har biri 60-90 minut davom etadp;  

I razryad va sport masterlaridan iborat sporttakomillashtirish gruppasida 4-6 kishi shug'ullanadi.  

Mashg'ulotlar haftasiga 6, 9, 12 marta o'tkazilib, suvdagi darslarniig davom etishi 90-120 min ni 

tashkil etadi.  

Bolalar,  o'smirlar,  yoshlar  va  kattalar  bilan  suzish  bo'yicha  o'quv,  o'quv-sog'lomlashtirish  va 

sport trenirovkasi hunar-texnika, suvorovchi va naximovchi bilim yurtlari, o'rta va oliy o'quv yurtlari, 

kuyi jismoniy tarbiya kollektivlari, ommaviy sport tashkilotlari, Harbiy sport klublari, sun'iy hovuzlar 

va yozgi suv bazalar ma'muriyati, madaniyat va istirohat bog'lari direksiyasi, sport jamiyatlari Soyuzi 

va  tashkilotlari  kabi  organlar  tomonidan  uyushtiriladi  va  o'tkaziladi.  2  yil,  I  razryadlilar  va  sport 

masterlari gruppalari 3-4 yil o'rgatiladi.  

Qishki hovuzlari bo'lmagan maktablarda III razryadlilar gruppasi 1-2 yil, II razryadlilar gruppasi 

3-4 yil hamda I razryadlilar va sport masterlaridan iborat gruppalar mashg'ulotlarning keyingi yillarida 

o'sitiladi.  O'quv-sport  ishlariga  o'rta  maxsus  yoki  oliy  ma'lumotli  o'qituvchilar  (murabbiylar)  jalb 

qilinadi. Mashg'ulotlar jadvali tuzilgandan keyin ish kuni normasiga muvofiq o'qituvchilar gruppalarga 

biriktiriladi.  O'quv-sport  ishlari  ustidan  murabbiylar  (pedagogik)  soveti  rahbarlik  qiladi,  u  siyosiy-

tarbiyaviy,  o'kuv-uslubiy  ishlarning  saviyasini  oshirish  bilan  shug'ullanadi.  Murabbiylar  nazariy  va 

amaliy  darslar,  Mashg'ulotning  yillik  va  perspektiv,  ilg'or  suzuvchilar  uchun  individual  rejalar,  sport 

tadbirlari  va  bu  tadbirlarni  uyushtirish  rejalarini  ishlab  chiqadi  va  tasdiqlaydi.  Bundan  tashqari 

o'qituvchilar  sostavining  ijtimoiy-siyosiy  darajasini  va  malakasini  oshirishga  qaratilgan  tadbirlar 

kompleksini ishlab chiqadi va o'tkazadi.  

Jamiyat aktivini tuzish (uyushtirish). Har bir gruppaga o'qituvchilar biriktirilgandan so'ng gruppa 

asta-rostasi va unga yordamchi saylanadi.  

Starostalar  gruppani  o'tiladigan  darsga  tayyorlashda  va  o'qituvchiga  o'quv-tarbiyaviy  hamda 

o'quv-sport ishlarini o'tkazishda ko'maklashishi kerak. Starostalar murabbiylar majlisida qatnashadi va 

unda  ovoz  berish  huquqiga  ega.  Bolalar  sport  maktablarida  ota-onalar  komiteti  tuziladi.  Qomitet 

murabbiylar  kengashining  tashkiliy-tarbiyaviy  ishlarida  aktiv  ishtirok  etadi.  Barcha  o'quv  va  sport 

gruppalarida  tashkiliy  ishlar  tugab,  ular  komplektlannb  bo'lgandan  kenin  shug'ullanuvchilarning 

umumny  majlisi  chaqiriladi  hamda  komitetning  seksiya  byurosp  saylanadi.  Byuro  seksiyashshg  nsh 

rejasini tuzadi. Rejaga ko'ra:  

Siyosiy-tarbiyavnp va madaniy-ommashsh ishlar.  

Tashkiliy ishlar.  

O'quv-sport ishlari.  

Ommaviy sport ishlari.  

Targibot tashvikot ishlari.  

Tashkpliy xo'jalik shplari bo'limlari ish olib boradi.  

Seksiya  rejaini  tuznshda  va  amalga  oshirishda  barcha  o'qituvchilar,  murabbiylar  kengashi  va 

xammadan ko'ra ko'proq seksiya katta murabbiyining xizmati katta. Uz navbatida seksiya va uning Har 

bir  a'zosi  murabbiylar  kengashi,  o'qituvchilar  (murabbiylar)  sostavi  (kollektiv)  siyosiy-tarbiyaviy, 

tashkiliy va o'quv-sport ishlarida faol ishtirok etishi kerak.  

Boshqarma, shahar va boshqa tashkilotlar qoshidagi KSJ (ko'ngilli sport jamiyati) seksiyasining 

ishlarini uyushtirish va o'tkazish sport maktabi prinsipi asosida olib boriladi. Faqat seksiya plenumiga 

(byuro-siga) saylash quyi seksiyalardan konferensiyaga kelgan delegatlar tomonidan amalga oshiriladi. 

Plenumda seksiyalarning prezidiumi saylanadi. Konferensiyada hisobot davrida qilingan ishlar, aynan 

KSJ  dagi  suzishning  ahvoli  va  rivojlanish  istiqboli  bo'yicha  doklad  muhokama  qilingandan  so'ng, 

---

 

63 

amalda  o'quv-sport  ishlariga  rahbarlik  va  nazorat  qilayotgan  seksiya-prezidiumlari,  federasiyasi 

saylanadi.  Sport  kollek-tivlari  huzurida  suzish  sporti  bo'yicha  sudyalar  kollegiyasi  tuziladi.  Unga 

rahbarlik qiluvchi  sostav (prezidium) aynan shu  kollektiv sudyalarining  umumiy majlisida saylanadi. 

Shunga  muvofiq  xakamlar  konferensiyasida  shahar,  viloyat  o'lka,  respublika  xakamlar  xay'ati 

prezidiumi saylanadi.