Сузиш спорти турларига умумии характеристика

 

YILLIK TAYYORGARLIK DAVRLARI USLUBLARI 

Tayyorlov  davri  Bu  davr  yillik  tayyorgarlik  sistemada  g'oyat  muhim  bosqich  hisoblanadi. 

Tayyorgarlik  davridan  to'la  foydalangandagina  yuqori  va  barqaror  natijalarga,  sportchining  ish 

qobiliyatini  oshirishga  erishish  mumkin.  Vrach  nazorati  tayyorlov  davridan  o'z  vaqtida  va  to'liq 

foydalangan sportchilardagina funksional imkoniyatlarning o'sishini, nagruzkaga tezlik va chidamlilik 

butun  mavsum  davomida  moslashib  borishini  ko'rsatadi.  Tayyorlov  davrining  oxiriga  kelib  bunday 

suzuvchilarda standart va suzish nagruzkalariga ijobiy reaksiya kuzatiladi. Bu holat ularning umumiy 

tayyorgarligi  yaxshiligidan  dalolat  beradi  va  u  musobaqa  davrida  tezlikka  suziladigan  nagruzkalarni 

hamda  alohida  bo'laklarni  suzish  tezligini  oshirishga  zamin  yaratadi.  rus  va  chet  ellik  kuchli 

suzuvchilar  Mashg'ulotining  tahlili  tayyorlov  davrida  uzoq  vaqt  katta  hajmdagi  ishlarni  bajarish 

sportchilarning  butun  yozgi  mavsum  davomida  musobaqalarda  yuqori  natijalar  bilan  ishtirok 

etishlariga  imkoniyat  berishini  tasdiqladi.  Aks  holda  suzuvchilar  eng  yaxshi  natijalarini  yil  boshida 

qo'lga  kiritib,  ularni  yil  oxirida  yanada  yaxshilash  imkoniyatidan  mahrum  bo'ladilar.  Suzuvchi 

tayyorlov  davrida  jismoniy  yaxshi  va  Har  tomonlama  suzish  tayyorgarligini  egallashi,  asta-sekin 

umumiy  mashq  olish  darajasini  oshirib  borib,  musobaqa  davrining  vazifasiga  o'tishi  lozim. 

Suzuvchining  Har  tomonlama  jismoniy  rivojlanishini  ta'minlash  maqsadida  umumiy  jismoniy 

tayyorlash  bosqichini  yetarli  darajada  o'tkazish  kerak.  Afsuski,  hamma  suzuvchilar  ham  umumiy 

jismoniy tayyorlash darsiga vaqt ajratadi, deb bo'lmaydi.  

Tayyorlov  davrining  mazmuni,  davom  etishi  va  tayyorlashni  rejalashtirishdan  oldin  qaysi 

musobaqalarda  eng  yuqori  natijalar  ko'rsatilishi  kerakligi  belgilab  olinadi.  Odatda  mas'uliyatli 

musobaqalar  (Respublika,  shahar  birinchiliklari),  oliy  o'quv  yurtlari  birinchiligi,  sport  jamiyatlari  va 

jismoniy  tarbiya  jamoalari  birinchiligi  mart-aprel  va  iyul-avgust  oylarida  o'tkaziladi.  Bular  bir  yillik 

Mashg'ulotni  rejalashtirish  hisobga  olinadi.  Musobaqa  mavsumi  avgustda  tugashi  munosabati  bilan 

sportchilar bir-bir yarim oy aktiv dam oladilar. So'ng yangi sport mavsumi boshlanadi.  

Mashg'ulot  jarayoni  to'g'ri  rejalashtirilib,  to'g'ri  o'tkazilganda,  Har  bir  o'tgan  mavsum  sportchi 

uchun rivojlanish darajasini bir muncha yuqori ko'tarish bosqichi bo'lib xizmat qiladi. Shuning uchun 

Har  bir  mavsum  Mashg'ulotsi  yuqori  saviyada  boshlanishi  kerak.  Bu  sport  mahoratining  o'sishini 

ta'minlaydi.  

Mashg'ulotni,  rejalashtirish-tayyorgarlik,  musobaqa (asosiy) va o'tish  davrlaridan iborat  bo'ladi. 

Shuningdek,  Har  bir  suzuvchi  yoki  suzuvchilar  gruppasi  uchun  tayyorgarlik  alohida  davrlarining 

asosiy vositalari aniqlanadi.  

Iillik rejani tuzganda medisina ko'rigiga alohida o'rin ajratiladi (dastlab-yilning oktabr, noya-br, 

takroriy-may, iyun oylari). Bundan tashqari, Har oyda bir marta vrach nazoratidan o'tish, shuningdek, 

bevosita hovuzda (basseynda) Mashg'ulot paytida, kontrol masofa suzilgandan so'ng funksional vrach 

sinovidan  o'tish  zarur.  Shuningdek  (tomir  zarbi,  og'irlik,  spidometriya  va  hokazolarni  kuzatish),  bir 

haf-tada 1-2 marta o'z-o'zini nazorat qilish lozim.  

Suzish sporti natijalarining o'sishi Mashg'ulot jarayonining to'g'ri tuzilishiga:  

yillik Mashg'ulotni uyushtirish;  

Har tomonlama jismoniy tayyorgarlikning hamma vositalaridan keng foydalanish;  

suzishning ilg'or texnikasini egallash;  

Mashg'ulot uslubiyasida keng ommalashgan va ilg'or tajribani qo'llashga ko'p jihatdan bog'liq.  

Sport  Mashg'ulotsini  rejalashtirishda  Mashg'ulot  davrlari  mobaynida  qo'yilgan  vazifalarga 

muvofiq  asosiy  vositalarni  to'g'ri  taqsimlash,  shuningdek  Har  bir  dars,  haftalik  sikl  va  hokazoda 

nagruzkalarni  va  tanaffusni  to'g'ri,  galmagal  almashtirish  nihoyatda  muhim  ahamiyatga  ega. 

Mashg'ulot  darslarini  rejalashdagi,  ko'p  jihatdan  konkret  mahalliy  sharoitga  bog'liq.  Chunonchi:  a) 

aynan  belgilangan  joyda  suzish  darsini  o'tkazish  uchun  suvi  isitiladigan  suzish  havzalari  borligi  yoki 

boshqa  sharoitlar  mavjudligiga;  b)  sportchining  tayyorgarligiga;  v)  musobaqalar  kalendari  va 

hokazolarga  bog'liq  bo'ladi.  Bu  davr  suvi  isitiladigan  hovuzlar  bo'lganda  5-6  oygacha,  suvi 

isitilmaydigan hovuzlari bo'lgan joylarda esa 7-8 oygacha davom etadi.  

Tayyorlov davrining asosiy vazifalari:  

---

 

59 

Har  tomonlama  jismoniy  tayyorgarlik  darajasini  oshirish  va  asosiy  jismoniy  sifatlar-kuchlilik, 

tezlik, chidamlilik va chaqqonlikni rivojlantirishga erishish.  

Suzish tayyorgarligini Har tomonlama oshirish.  

Suzish, start olish va burilish texnikalarini takomillashtirish.  

Organizmni sekin-asta navbatdagi oshirilgan nagruzkaga tayyorlash.  

Yuksak iroda sifatlarini tarbiyalash.  

Suzish  texnikasini  va  Mashg'ulot  uslubiyasi  masalalari  bo'yicha  nazariy  bilim  darajasini 

oshirishdan iborat.  

Asosiy vositalar 

I.  

Jismoniy  tayyorgarlik  darajasini  Har  tomonlama  oshirish  uchun  boshqa  sport  turlari-

yengil  atletikaning  ba'zi  tur  va  elementlari  (kross,  uzunlikka  sakrash  va  hokazo),  shtanga  ko'tarish, 

gantellar, eshkak eshish va harakatli o'yinlar-basketbol, voleybol va boshqa soddalashtirilgan o'yinlar 

bilan  shug'ullanish  tavsiya  qilinadi.  Umumiy  jismoniy  tayyorgarlik  darsining  formasi  joy  sharoitidan 

kelib chiqib, gruppali va individual bo'lishi mumkin.  

Har  tomonlama  jismoniy  rivojlanish  ustidan  nazorat  o'rnatish  uchun  suzuvchilarga  taxminiy 

normalar  tuzish  va  ularning  bajarilishini  kuzatish  tavsiya  qilinadi.  Bunday  nazoratni  yilda  ikki  marta 

(taxminan dekabr va iyun oylarida) o'tkazish tavsiya etiladi.  

II.  

Suzish tayyorgarligi.  

1. Har xil masofalarga, hamma usullarda, erkin sur'atda va berilgan tezlikda, shuningdek, asosiy 

usulda  tezlikni  asta-sekin  oshirib  borib  suzishga  rioya  qilish.  Qisqa  va  o'rta  masofalarga  oyoqlarda 

alohida va qo'llarda alohida Har xil tezlikda suzish.  

Qisqa  bo'laklarda  (25  m,  50  m  va  hokazo)  sekinasta  tezlikni  oshirib  suzish.  Suvda  kuchlilik, 

chidamlilik,  tezkorlik  va  chaqqonlikni  oshirishga  imkon  beruvchi  Har  xil  mashqlarni  bajarish. 

Masalan,  hovuz  ichida  yoki  chetida  turib,  Har  xil  mashqlar  (qo'l  vaoyoqlarni  yonga,  oldinga-orqaga 

harakatlantirib, turli harakatli o'yinlar va hokazo) bajariladi.  

Start  olish  va  burilish  texnikasini  takomillashtirish,  ilg'or  texnikani  egallash  ustida  muntazam 

ishlash.  

Tayyorlov davrida suzish nagruzkasining hajmi va uning intensivligi, ya'ni suziladigan masofalar 

tezligi asta-sekin ortib borishi kerak. Har bir darsda suziladigan masofalarning umumiy uzunligi: II va 

III  razryadli  qisqa  masofalarga  suzuvchilar  uchun  2000-2500  m  va  undan  kamroq,  o'rta  va  uzoq 

masofalarga suzuvchilar uchun 2500-3000 m va ko'proq bo'lishi mumkin. Har bir dars 60 dan 90 min 

gacha, bir kunda ikki martalik Mashg'ulotda 2 dan 3 soatgacha davom etishi mumkin. Yuqori razryadli 

suzuvchilar  kundalik  suzish  nagruzkasining  umumiy  hajmi  5000  dan-6000  m  gacha  va  undan  ko'p 

bo'lishi mumkin. Nagruzkalarni muvaffaqiyatli bajarish uchun tayyorlov davrini ikki bosqichga bo'lish 

tavsiya etiladi. Har bir bosqich umumiy vazifalarga bog'liq bo'lib, o'z yo'nalishiga ega.  

Birinchi  bosqich  (oktabr-dekabr)  -suzuvchilarning  Har  tomonlama  jismoniy  tayyorgarlik 

darajasini  oshirishga  boshqa  sport  turlari  (suzishdan  tashqari)  vositasida  erishiladi.  II  va  III  razryadli 

sportchilar  uchun  darslar  haftada  ikki-uch  marta  o'tkaziladi.  Shundan  bir-ikki  dars  2  soatdan 

gimnastika zalida va 1-2 dars Ochiq  havoda o'tkaziladi.  Bu bosqichda  suzish  darsi haftada 2-3 marta 

o'tkazilishi mumkin.  

Tayyorlov davrining birinchi bosqichidagi suzish darslarida quyidagilar tavsiya qilinadi:  

Asosiy uslubda o'rta va uzoq masofalarga suzish.  

qo'shimcha usullar bilan qisqa va o'rta masofalarga suzish.  

qisqa va o'rta masofalarga oyoqda alohida, qo'llarda alohida hamda asosiy va qo'shimcha usullar 

bilan suzish.  

Start  olish  va  burilishlarning  ilg'or  texnikasini  o'rganish  va  takomillashtirish  uchun  Har  bir 

murabbiy maxsus jurnal, suzuvchi shaxsiy kundalik tutadi.  

Murabbiy jurnalga Har bir suzuvchi Mashg'ulotsining mazmunini yozib boradi.  

Suzuvchi shaxsiy kundaligiga o'tilgan mashg'ulot, uning mazmuni, shuningdek, o'z-o'zini nazorat 

qilish ma'lumotlari (kayfiyati, uyqu xarakteri, spirometriya va boshqalar) ni yozib boradi.  

Murabbiy  jurnali  va  suzuvchi  kundaligi  Mashg'ulot  mashg'ulotlarining  mazmuni  bilan 

tanishishgagina  imkon  berib  qolmay,  balki  tayyorgarlik  uslubiyasining  ijobiy  va  salbiy  tomonlari 

haqida  tasavvur  ham  beradi.  Bundan  tashqari,  ular  ilg'or  suzuvchilar  sport  Mashg'ulotsining  amaliy 

tajribalarini umumlashtirishda qo'l keladi.  

---

 

60 

Nazorat  qilishning  asosiy  formasi  pedagogik  kontrol  bo'lib,  u  bevosita  murabbiy  tomonidan 

amalga oshiiladi. Murabbiy sport Mashg'ulotga yakun yasaydi va natijalarni, umuman suzuvchilarning 

musobaqalardagi  chiqishlarda  ko'rsatgan  natijalari,  mashg'ulotlarida  qo'llanilgan  metodlarning 

maqsadga  muvofiqligi,  jismoniy  nagruzkalarning  hajmi  va  intensivligi,  vrach  nazorati  va  o'z-o'zini 

nazorat  qilishni  hisobga  oladi.  Mashg'ulot  mashg'ulotlarining  borishi  haqida  olingan  barcha 

ma'lumotlar maxsus hisobotdaaks etadi.  

II.  Vrach  nazorati.  U  suzuvchilar  ustidan  keng  ko'lamda  maxsus  tekshirish  utkazish,  suzish 

bo'yicha  sport  Mashg'ulotsini  maqsadga  muvofiq  va  ilmiy  asoslangan  uslubiyasini  belgilash,  Har  bir 

suzuvchining  shaxsiy,  imkoniyatlarini  hisobga  olgan  holda  Mashg'ulot  nagruzkasining  hajmi  va 

intensivligini  aniqlash  imkonini  beradi.  Sportda  kamolotga  erishish  jarayonidagi  muntazam  vrach 

nazorati  Mashg'ulot  ko'rganlikni  tasdiqlovchi  yuqori  daraja  va  shu  darajani  saqlab  qolish  hamda 

rivojlantirish  uchun  zarur.  Vrach  nazoratidan  olingan  ma'lumotlarga  qarab  sportchining  keyingi 

bosqichlardagi  tayyorgarlik  nagruzkalari  darajasini  rejalashtirish  mumkin.  Vrach  va  murabbiyning 

birgalikdagi hamkorligi sportchilar mahoratini o'stirishga shubhasiz yordam beradi.  

Vrach nazoratini  yaxshilash va suzishga muvaffaqiyatli tayyorlanish uchun quyidagilarga qat'iy 

rioya qilish zarur.  

1.  Bir  yilda  ikki  marta  Har  tomonlama  medisina  ko'rigidan  o'tish.  Mumkin  bo'lgan 

kasalliklarning oldini olish (profilaktika) maqsadida zaruriy davolanish.  

Vrach  nazorati  ko'rsatmalariga  asoslanib,  alohida  Mashg'ulot  bosqichlarida  va  yil  davomida 

suzuvchifaoliyati  jarayonida  uning  kayfiyati  va  organizmining  jismoniy  rivojlanishi  haqidagi 

ma'lumotlar aniqlanadi va taxlil qilinadi.  

Vrach nazorati bo'yicha olingan barcha ma'lumotlar keyingi Mashg'ulot mashg'ulotlarida hisobga 

olinishi uchun murabbiy jurnali va sportchining shaxsiy kundaligiga yozib boriladi.