Suyuqlik va gaz

M

p = y , (i-²)

bu yerda M - suyuqlikning massasi (kg); V - suyuqlikning hajmi (m³). Zichlikning SI xalqaro birliklar sistemasidagi o‘lchov birligi kg/m³. Gazlarning zichligi ko‘pincha, gram taqsim litrda (g/l) o‘lchanadi (1 kg/m³ = 1 g/l).

Ammo ba’zi suyuqliklar zichligining o‘zgarishi uchun ularning bosimi juda keskin o‘zgarishi zarur. Shuning uchun suv (suyuq fazasida) ko‘pincha siqilmaydigan (zichligi o‘zgarmaydigan) suyuqlik deb faraz qilinadi. 1.1- va 1.2-jadvallarda bosim, temperatura, zichlik va boshqa parametrlarning har xil qiymatlari uchun mos ravishda havo va suvning xossalari keltirilgan.

Harakatlanayotgan muhitning zichligi temperatura va bosimdan, uning bosimi esa muhit harakatining xarakteridan bog‘liq.

Suvdan boshqa barcha suyuqliklarning zichligi temperatura oshishi bilan kamayadi. Suv t=4⁰C da yuqori anomal zichlikka ega (1.3-jadval).

1.1-jadval. Atmosfera bosimida havoning xossalari.

Tempe­ratura T [^0K]	Zichlik P [kg/m^3]	Dinamik qovu- shoqlik ^•10^5 [kg/(ms)]	Issiqlik o‘tkazuv- chanlik k [Vt/m^0K]	Termo- diffuziya a-10^5 [m^2/s]	Prandtl soni (Pr)	Solish- tirma issiqlik sig‘imlar nisbati
100 300 500 900 1000	3,6010 1,1774 0,7048 0,3925 0,1858	0,6924 1,9830 2,6710 3,8990 6,2900	0,00925 0,02624 0,04038 0,06279 0,11700	0,2501 2,2160 5,5640 14,271 48,110	0,770 0,708 0,680 0,696 0,704	1.39 1,39 1,34 1,28

1.2-jadval. To‘yingan bug‘ bosimida suvning xossalari.

Tempe­ratura t [^0C]	Bosim p [kPa]	Zichlik P [kg/m^3]	Dinamik qovu- shoqlik ^10^5 [kg/(ms)]	Issiqlik o‘tkazuv- chanlik k [Vt/m^0K]	Termo- diffuziya a-10^5 [m^2/s]	Prandtl soni (Pr)
0,01 40 100 200 300	0,611 7,384 101,35 1553,8 8581,0	1002,28 994,59 960,63 866,76 714,26	179,2 65,44 28,24 13,87 9,64	0,552 0,628 0,680 0,665 0,540	0,01308 0,01512 0,01680 0,01706 0,01324	13,6 4,34 1,74 0,937 1,019

Ko‘p hollarda zichlik o‘rnida solishtirma hajm ishlatiladi. Zichlikka teskari bo‘lgan kattalik solishtirma hajm deb ataladi:

V = ^l- = V

p M^,

uning birligi zichlikning teskari birligiga teng.

Solishtirma og‘irlik. Hajm birligidagi moddaning (suyuqlikning) og‘irlik miqdori solishtirma og‘irlikdeyiladi va y harfi bilan belgilanadi. Bir jinsli modda (suyuqlik) uchun

G

y = —

V ^,

bu yerda G - suyuqlikning og‘irligi; V - uning egallagan hajmi. Bundan ko‘rinadiki, solishtirma og‘irlik: SI xalqaro birliklar sistemasida N/m³ bilan o‘lchanadi (masalan, suv t=4⁰C temperaturada p = 1000 Kg/m³ zichlikka va Y = 9800 N/m³ solishtirna og‘irlikka ega); SGS sistemasida [din/sm³]; MKGSS sistemasida [kgk/m³] bilan o‘lchanadi.

Massa bilan og‘irlik o‘zaro Mg=G kabi bog‘langanligidan, M =G/g. Ma’lumki, p = M/V ekanligidan, p = G/(gV). Demak suvning zichligini ushbu

Y

^p=- (1.3)

formula bo‘yicha aniqlash mumkin.

Ishlab chiqarish sharoitida suyuqlikning solishtirma og‘irligi yoki zichligini aniqlash uchun areometr deb ataluvchi maxsus asbobdan foydalaniladi (1.1 -rasm).

1.3-jadval. Normal atmosfera bosimida suv jichligining temperaturadan

bog‘liqligi.

t, ^0C	0		2		4		6		8		10		15		20		25
p kg/m^3	999,87		999,97		1000		999,97		999,88		999,75		999,15		998,26		997,12
^t 0 ^C		30		40		50		60		70		80		90		100
P^, kg/m^3		995,76		992,35		988,20		983,38		977,94		971,94		965,56		958,65

Areometr - bu cho‘zinchoq, ichi bo‘sh shisha naycha bo‘lib, yuqori tor qismi suyuqlikning solishtirma og‘irligi yoki zichligini ifodalovchi

shkalalarga bo‘lingan, quyi kengaygan qismi esa suyuqlikning temperaturasini ko‘rsatadi.

Suyuqlikning solishtirma og‘irligini o‘lchash uchun (f areometr idishdagi suyuqlikka botiriladi. Areometrning quyi qismida joylashtirilgan yuk (odatda, u simob) hisobiga u rL- suyuqlikda vertikal holatda suzadi. Areometrning cho‘kish if darajasini ko‘rsatuvchi areometrik shkala bo‘laklari suyuqlik- iX ning mos solishtirma og‘irligi (zichligi) miqdorini ko‘rsatadi. ^ l-rasm Ba’zi suyuqliklarning har xil temperaturadagi zichliklari Areometr va solishtirma og‘irliklari 1.4- va 1.5-jadvallarda keltirilgan.

Muvozanat holatidagi suyuqlik kichik hajmining termodinamik holati o‘zaro bog‘liq bo‘lmagan ikkita termodinamik parametrlarning berilishi bilan bir qiymatli aniqlanadi, masalan, havo uchun bosim va temperaturaning berilishi yetarli. Qolgan termodinamik parametrlar (masalan, zichlik, solishtirma hajm, ichki energiya, entalpiya, entropiya va hokazo) va holat parametrlari (masalan, tovush tezligi) yuqoridagi ikkita parametrlarning funksiyaslari bo‘ladilar.

1.4-jadval. Ba’zi suyuqliklar zichligi va solishtirma og‘irligi.

No

Suyuqliklar

Tempera­tura (t, ^0C)

Zichlik