Suv ostida sakson ming kilometr

O ' n i n c h i   b o b  

G'ALATI  ODAM

Bu kema kapitanining ovozi edi.

Ned  Lend  shu  zahotiyoq  o‘m idan  turdi.  0 ‘la- 

yozishiga  sal  qolgan  styuard  xo'jayinining ishorasi 

bilan  kalovlana-kalovlana  kayutadan  chiqib  ketdi. 

Xo‘jay inning hukmi shu darajada ediki, haligi odam 

kanadalikka  nisbatan  shubhasiz  jo'sh  urgan  qahr- 

g'azabini  biror  ishora  bilan  ham  bildirmadi.  Men 

bilan Konsel buning oxiri nima bilan tugashini hay- 

ratlanib kutib turardim.

86

---

Kapitan  ikki  qo'lini  ko'kragi  ustida  chalishtirib 

diqqat bilan bizga ko‘z tikdi.  Gapirishga  jur’at etol- 

mayotganmikin?  Yoki  fransuz  tilida  so'zlaganiga 

pushaymon bo'layotganmikin? Ajab emas,  shunday 

bo'lsa.

0 ‘tgan  bir  necha  sekund  jimlikni  hech  birimiz 

buzishga jur’at qilolmadik.

-   Janoblar,  -   dedi  nihoyat kapitan,  -   men  fran- 

suzchada  ham,  inglizchada  ham,  nemischada  ham, 

lotinchada  ham  birday  erkin  gaplasha  olaman.  Bi­

nobarin,  birinchi  uchrashuvdayoq  sizlarga  javob 

berishim  mumkin  edi.  Ammo  men  sizlarni  sinab 

ko'rmoqchi,  yana  bir  o‘ylab  olmoqchi  bo'ldim.  Har 

birlaringiz  alohida-alohida  o‘z  haqingizda  bir  xil- 

da  gapirib  berdingiz.  Shundan  keyin  sizlar chindan 

ham  o'sha  o'zlaringiz  hikoya  qilayotgan  kishilar 

ekanligingizga shubham qolmadi.  Men endi tasodif 

tufayli  ilmiy  topshiriq  bilan  chet  el  safariga  chiq- 

qan,  Parijdagi  tabiiyot  tarixi  muzeyining  professo- 

ri  janob  Per Aronaks,  uning xizmatkori va Amerika 

Oo'shma  Shtatlari  harbiy  floti  sostaviga  kiradigan 

«Avraam Linkoln» kemasining garpunchisi kanada­

lik Ned Lend bilan uchrashganimni bilaman.

Men tasdiq ishorasini bildirib bosh egdim.  Kapi­

tan  menga savol bilan murojaat qilmagan edi, bino­

barin javobning ham keragi yo‘q edi.

Bu  odam  fikrini  fransuz  tilida  bironta  so'zni 

buzmay,  sof  talaffuzda  tushuntirar  edi.  U  so'zlar- 

ni  juda  aniq  va  chiroyli  talaffuz  etar,  nutqi  g'oyat 

ravon edi. Ammo shunga qaramay men unda vatan- 

doshimni ko'rolmadim.

U so'zini davom ettirdi:

-   Hech  shubha  yo'qki,  janoblar,  sizlar  meni  ik- 

kinchi m arta kelishimni ancha cho'zib yubordi, deb 

hisoblayapsizlar.  Ammo  kimligingizni  bilib  olgach,

87

---

sizlarni  nima  qilishim  kerakligini  o'ylab  ko'rishim 

lozim edi. Uzoq vaqt ikkilandim.  Falakning gardishi 

sizni  menga  -   butun  insoniyat  bilan  aloqasini  uz- 

gan kishiga to'qnashtirdi.  Sizlar meni yolg'izlikdan 

mahrum etdingizlar...

-  Beixtiyor? -  dedim men.

-   Beixtiyor?  -   ovozini  balandlatib  qaytardi  no- 

tanish  kishi.  -   «Avraam  Linkoln»  izimdan  butun 

dengizlar bo'ylab beixtiyor quvib yurganmidi? Xud- 

di o'sha kemaga siz ham beixtiyor tushib qolganmi- 

dingiz? To'plaringizning o'qlari ham kemam korpu- 

siga beixtiyor tegdimi?  Balki  m ister Lend  ham  gar- 

punini menga beixtiyor otgandir?

Bu  so'zlaridan  uning  ichidan  g'ijinayotgani  se- 

zilib turardi.  Uning bu barcha ta ’nalariga  tamomila 

o'rinli javobim bor edi.

-   Janob,  -   dedim  men,  -   hech  shubha  yo'qki, 

sizni  deb  Amerika  va  Yevropada  qo‘zg‘algan  bahs-' 

munozaralardan  bexabarsiz.  Sizning  suvosti  ke- 

mangiz  bilan  to'qnashuv  natijasida  yuz  bergan  bir 

necha  hodisalar  har  ikki  qit’ada  jamoatchilik  fikrini 

qo‘zg‘atganini bilmaysiz. Siri faqat sizgagina ma’lum 

bo'lgan jumboqni tushuntirish uchun to'qilgan  son- 

sanoqsiz  farazlami  birma-bir  sanab  o'tirmayman. 

Ammo  bilingki,  «Avraam  Linkoln»  kemasi  sizni 

Tinch  okeanning eng uzoq joylarigacha  quvib  borar 

ekan,  u  allaqanday  bahaybat  dengiz  maxluqi  iziga 

tushganiga imoni komil va qaysi yo'l bilan bo'lmasin 

undan dengizni xoli qilishi kerak edi.

Kapitanning  yuzida  tabassumga  o'xshagan  ho- 

lat  sodir  bo'ldi.  U  bosiq  ovoz  bilan  so'zida  davom 

etdi:

-   Janob  Aronaks,  bordi-yu  suvosti  kemasiligini 

bilsa, bahaybat dengiz  maxluqi  singari quvib,  o'qqa 

tutm as edi, deyishga jur’at eta olasizmi?

88

---

Bu  savol  meni  dovdiratib  qoydi,  chunki,  dar- 

haqiqat,  kapitan  Faragut  sira  ikkilanmay  shunday 

qilar  edi.  U  suvosti  kemasini  ham  ulkan  narvalday 

yakson  qilishni  o'zining burchi  deb bilar  edi.  Bino­

barin, men savolga javob bermadim.

Kapitan so'zini davom ettirdi:

-   Shunday  qilib,  sizlarga  dushman  bilan  muo- 

mala qilganday muomalada bo'lishga haqqim borli- 

gini tushundingizmi?

Men  endi  tamomila  ongli  ravishda  jim  tura- 

verdim.  Har  qanday o'rinli  dalillaringiz  ham kuchli 

zarba  bilan  yakson  bo'lgandan  keyin  bu  masalada 

bahslashib o'tirishning nima hojati bor?

-   Men  uzoq  vaqt  ikkilandim,  -   deya  so'zini 

davom  ettirdi  kapitan.  -   Mening  sizlarga  nisba- 

tan  m ehmondo'stlik  qilishim  uchun  zimmam- 

da  hech  qanday  majburiyat  yo‘q  edi.  Agar  maqsa- 

dim  sizlardan  qutulish  bo'lganida,  yana  bir  m ar­

ta  uchrashib  o'tirishim ning  hojati  ham  yo‘q  edi.

*  Men  sizlarni  qaytarib  kema  ustiga  chiqarib  qoyib, 

dengizga  sho'ng'irdim   va...  bir  vaqtlar  sizlarning 

bo'lganlaringizni  ham  unutishim   mumkin  edi.  Yo 

shunday qilishga haqqim yo'qmidi?

-   Bu  madaniy odamning emas,  yow oyining ishi 

bo'lar edi, -  deb javob berdim men.

-   lanob  professor,  -   shu  zahoti  e’tiroz  bildirdi 

kapitan,  -   men  sizning  «madaniy  odamning  ishi» 

deb  nimani  ko'zda  tutishingizni  bilmayman.  Men 

m a’lum  sabablarga  ko‘ra,  jamiyat  bilan  aloqamni 

uzdim va buning tub mohiyatini mulohaza qilishga 

yolg'iz  o'zimnigina  haqli  deb  bilaman.  Men  o'sha 

jamiyat  qonunlariga  boysunm aym an  va  bundan 

keyin huzurimda ular haqida sira eslatmasligingizni 

maslahat beraman.

Bu  gap  juda  keskin  qilib  aytildi.  Noma’lum  ki-

89

---

shining  ko'zlari  qahr  va  g'azab  bilan yonardi.  Me­

ning xayolimga,  «bu  odamning o'tm ishida  allaqan- 

day  dahshatli  sir bor»,  degan  fikr  keldi.  Axir  u  be- 

kordan  bekorga  o'zini  insonlar  qonunidan  baland 

qo'yib, odam qadamiyetmaydigan joygaketm agan- 

ku.  Hatto  suv  sathidayoq  o‘zi  bilan  kurashmoq- 

chi  bo'lganlarni  osonlik  bilan  bartaraf  eta  olgach, 

dengiz  qa’rida  uni  quvishga kim  jur’at eta  olar edi. 

Uning suvosti m onitoriga1 qaysi kema bardosh bera 

olardi?  Uning kemasining dahshatli  tum shug'i  zar- 

biga  chiday  oladigan  zirh bormi?  Bu  suv  hukmdo- 

rining  xatti-harakatlarini  tergashga  dunyoda  hech 

kimning kuchi yetmaydi.

Bu  g'alati  odam  o'z  o'ylari  bilan  bo'lib,  kayuta 

bo'ylab yurayotganida, tezlik bilan shu fikrlar xayo- 

limdan o'tdi.

Men unga  qiziqish va  qo'rquv aralash tuyg'u bi-' 

lan qarab turardim.

- 

Uzoq  jimlikdan  so'ng  kapitan  yana  so'zini  da­

vom ettirdi.

-   Shunday qilib,  m en  ikkilandim,  -   deya davom 

etdi  u,  -   ammo  nihoyat  tabiiy  rahm -shafqatni  -  

bunga har bir tirik jon haqli -  mening manfaatlarim 

bilan  qo'shib  amalga  oshiraversa  ham  bo'ladi-ku, 

degan  xulosaga  keldim.  Tasodif  sizlarni  bu  yerga 

olib  kelgan  ekan,  mening kemamda  qolaverasizlar. 

.Sizlar erkin yurasizlar va shunisi borki, bu juda nis- 

biy erkinlik evaziga sizlarning oldilaringizga birgina 

shart qo'yaman.  Sizlar bunga bo'ysunamiz  deb ber- 

gan va’dangiz m en uchun kifoya.

-   Ayting,  kapitan,  -   men  javob  berdim.  -   Shar-