Suv ostida sakson ming kilometr

anthias-

  «gul»  ma’nosini  anglatib,  ular  bu 

nomga  juda  mos  -   qizil  bo'yoqning  och  pushtidan 

tortib yoqut rangigacha tovlanardilar.

Shu  dengiz  mo'jizasidan  ko'z  uzolmay  turga- 

nimda,  to'satdan  kutilmagan  manzara  meni  beni- 

hoya taajjublantirib qo'ydi.  Suv ostida beliga charm 

xaltacha osib olgan odam paydo bo'lib qoldi. U tirik 

edi.  Bir necha marta  suv sathiga  qaytib,  so'ng yana 

suvga sho'ng'ir edi.

Men  kapitan  Nemoga  qarab,  hayajon  ichida  xi­

tob qildim:

-  

Odam  cho'kyapti!  Qanday bo'lmasin  uni  qut- 

qarib qolish kerak!  Kapitan Nemo menga javob ber- 

may,  shoshilib oyna oldiga bordi.  Suzayotgan odam

332

---

yana  sho'ng'idi  va  ko'zlarini  derazaga  tikib,  bizga 

qaradi.

Kapitan  Nemoning  unga  bir  narsa  ishora  qilib 

ko'rsatganini  ko'rib,  g'oyat  hayratlandim.  Suvdagi 

kishi  unga  javoban  bosh  qimirlatdi-da,  tez  dengiz 

sathiga suzib ketdi va qaytib kelmadi.

-   Undan  xavotir  bo'lmang,  -   dedi  menga  ka­

pitan Nemo.  -   U Matapan burunidan,  ismi  Nikolay, 

laqabi  «Baliq».  Uni grek tizma orollarining hamma- 

sida  bilishadi.  Ajoyib  suzuvchi!  Suv  uning  stixiya- 

si  va  tinmay bir  oroldan  ikkinchisiga,  ba’zan  hatto 

Kritgacha yetib,  suvda quruqlikdagiga ko'ra ko'proq 

vaqtini o'tkazadi.

-  Siz uni taniysizmi, kapitan Nemo?

-  Nega endi uni tanimay, janob Aronaks?

Shunday  dedi-yu,  kapitan  salon  devoriga  ish-

langan  shkaf  oldiga  bordi.  Uning  yonida  tunuka 

qoplangan  sandiq  turar  edi.  Sandiq  qopqog'idagi 

mis  taxtachaga  «Nautilus»  shiori  -   «Harakat- 

chanlik  harakatda»  va  kemaning  bosh  harfi  «N» 

o'yib yozilgan edi.

Kapitan  Nemo  menga  boshqa  e’tibor  qilmay, 

shkafni  ochdi,  unda  juda  ko'p  quyma  metallar  tax- 

lanib yotardi.

Bu -  oltin parchalari edi.

«Nautilus»ga  shu  qadar  ko'p  miqdordagi  bun­

day metall qayoqdan kelib qoldi? Kapitan Nemo  ol- 

tinni  qayerdan  olgan va  hozir  u  bu  oltinlarni  nima 

qilmoqchi?

Men bir og'iz ham so'z aytmay, qarab turardim.

Kapitan  Nemo  shkafdan  oltin  parchalarini  oldi 

va uni sandiq to'lguncha bittadan terib chiqdi.

Mening hisobimcha sandiqqa u kamida ming ki­

logramm, salkam besh million franklik oltin soldi.

333

---

Kapitan  sandiq  qopqog'ini  yopib,  ustiga  yangi 

yunon tilida bo'lsa kerak,  adres yozdi.

U  bu  ishlarni  qilib  bo'lgach,  komanda  xonasi- 

ga  ulangan  qo'ng'iroq  tugmachasini  bosdi.  0 ‘sha 

zahotiyoq  sakkiz  matros  kelib,  salondagi  sandiqni 

zo‘rg‘a sudrab olib chiqib ketishdi.

Ularni  sandiqni  blok  yordamida  trapdan  palu­

baga  olib  chiqishayotganlarini  eshitib  turdim.  Shu 

payt kapitan Nemo menga qarab:

-   Ha,  aytganday,  nima  deyotgan  edingiz,  janob 

professor?

-   Hech  narsa  deganim yo‘q,  -   deb  javob berdim 

men.

-   Unday  bo‘lsa,  menga  ruxsat,  tuningiz  xayrli 

o'tsin.

Shunday deb u salondan chiqdi.

Kayutamga ichimga g‘ulg‘ula tushib qaytdim.,

Uxlayman  deb  bekorga  urinardim.  Men  suv­

da  paydo  bo'lgan  kishi  bilan  sandiqdagi  oltin  quy- 

malari  o'rtasida  qanday  mantiqiy  bog'lanish  bor- 

ligini bilolmay xunob edim.

Yengil  chayqalish  boshlanganidan  «Nautilus» 

suv sathiga ko'tarilganini fahmladim.

Shundan  so'ng  palubada  oyoq  tovushlari  eshi- 

tildi.  Qayiqni  o'rnidan  olib  suvga  tushirayotgan- 

larini  sezdim.  U  «Nautilus»  bortiga  bir  urildi-da, 

so'ng shovqin tindi.

Ikki  soat  o'tgach,  shovqin  yana  eshitila  bosh­

ladi.  Oayiqni  suvdan  chiqarib  o'rniga  mahkam- 

lashayotgan  edi.  So'ng  «Nautilus»  yana  suvga 

sho'ng'idi.

Demak,  millionlar  belgilangan  joyga  yetkazil- 

gan  edi.  Biroq  qit’aning  qayeriga?  Kapitan  Nemo­

ning vositachisi kim bo'ldi ekan?

334

---

Ertasi kuni men Konsel bilan Ned Lendga o'tgan 

tungi voqealarni so'zlab berdim.

O'rtoqlarim  ham  men  singari  g'oyat  taajjubla- 

nishdi.

-   Xo‘sh,  u  bu  millionlarni  qayerdan  oladi?  -  

so'radi Ned Lend.

Men bu savolga javob berolmadim.

Nonushtadan  so‘ng  men  salonga  o‘tib,  ishlay 

boshladim.

Peshindan  keyingi  soat  beshgacha  boshim- 

ni  ko'tarmay  kundaligimni  yozdim.  To'satdan  isiy 

boshladim.

Kamzulimni  yechdim,  biroq  bu  ham  foyda  ber- 

madi. Nafas olish borgan sari og'irlashib borar edi.

Sira  tushunolmadim:  biz  tropiklardan  uzoqda- 

miz,  buning  ustiga  «Nautilus»ga  suv  ostida  baribir 

yuqoridagi  havo  harorati  ta ’sir  eta  olmasdi.  Mono- 

metr  miliga  qaradim:  biz  oltmish  fut  chuqurlikda 

suzayotgan edik.

Ishimni  davom ettirmoqchi bo'ldim,  ammo  issiq 

borgan  sari  ko'tarilib,  chidab  bo'lmaydigan  dara- 

jaga yetdi.

«Kemaga o't tushdimikin?» o'yladim men.

Salondan  endi  chiqaman  deb  turganimda,  to '­

satdan  kapitan  Nemo  paydo  bo'lib  qoldi.  U  to'g'ri 

termometr  tomon  yurdi,  simob  ustuniga  qaradi  va 

menga o'girilib dedi:

-  Harorat qirq ikki!

-   Buni sezib turibman, kapitan,  -  deb javob ber­

dim men.  -  Agar harorat yana ko'tariladigan bo'lsa 

holimiz xarob.

-   0 ,  janob professor,  harorat biz  istagan taqdir- 

dagina ko'tarilishi mumkin.

-   Demak,  siz  uni  istaganingizcha  oshirishingiz 

yoki kamaytirishingiz mumkin ekan-da?

335

---

-   Yo'q,  biroq  men  haroratni  ko'taradigan  bu 

o'choq  oldidan  uzoqlashuvim  yoki  yaqinlashuvim 

mumkin.

-   Demak,  bu  o'choq  «Nautilus»dan  tashqarida 

ekan-da?

-  Albatta. Biz qaynar suvda suzyapmiz.

-  Nahotki, shunday bo'lsa?!  -  xitob qildim men.

-  0 ‘zingiz o'ylab ko'ring.

To'siq  ochildi va  men  «Nautilus»  atrofida  tamo- 

man  oppoq  suvni  ko'rdim.  Oltingugurtli  bug'  qo- 

zondagiday  qaynab  turgan  suv  ustiga  yoyilayotgan 

edi.  Men  barmog'imni  oynaga  tegizdim,  u  shu  qa­

dar  issiq  ediki,  o'sha  zahoti  qo'limni  tortib  olishga 

majbur bo'ldim.

-  Biz qayerdamiz? -  so'radim men.

-   Santorin  oroli  yonida,  janob  professor,  -   ja­

vob  berdi  kapitan.  -   Aniqroq  bilishni  istasangiz  -  

Nea-Kammeni  va  Palea-Kammeni  oralig'idagi  bo‘- 

g'ozda.  Men  sizga  bu  kamdan  kam  uchraydigan 

hodisani  -   suvosti  vulqonining  qaynab  chiqishini 

ko'rsatmoqchi edim.

-   Men  esa,  -   luqma  tashladim,  -   yangi  orol- 

larning  paydo  bo'lishi  allaqachon  to'xtagan  deb 

o'ylagan ekanman...

-   Vulqonli  joylarda  birorta  jarayonni  ham  tu- 

gallangan deb hisoblab bo'lmaydi,  -   deb  javob ber­

di  kapitan  Nemo.  -   Axir yer  shari  ilgarigiday  ichki 

olov  bilan  to'lgan.  Agar  tarixchilardan  Kassiodor 

bilan  Pliniyga  ishonch  bilan  qarasak,  eramizning 

o'n  to'qqizinchi  yilida  yaqinda  vujudga  kelgan 

mana  shu  uch  orol  o'rnida yangi  orol  -   Teyya  pay­

do bo'lgan.  So'ngra u to'lqinlar ostida yo'qolib,  olt­

mish to'qqizinchi yili yana olamga keldi va shundan 

so'ng  mutlaqo  g'oyib  bo'lib  ketdi.  O'sha  vaqtdan 

boshlab  bizning  kunlarimizgacha  bu  yerda  vulqon

336

---

otilishi to'xtab qoldi. Biroq ming sakkiz yuz oltmish 

oltinchi  yil  uchinchi  fevralda,  Nea-Kammeni  yoni­

da,  oltingugurtli  bug'  bulutlari  orasida  qo'qqisdan 

suvdan yangi  orolcha  qad  ko'tardi.  Uni  Georg  oroli 

deb  atadilar.  Oltinchi  fevralda  u  Nea-Kammeni  bi­

lan  qo'shilib  ketdi.  Yetti  kundan  keyin,  o‘n  uchin­

chi  fevralda,  suv  ostidan  yana  bir  orolcha  -   Nea- 

Kammenidan  o‘n  metrli  torgina  bo'g'oz  bilan  ajra- 

lib  turgan  Afroesa  paydo  bo'ldi.  Bu  kamdan  kam 

uchraydigan  hodisaning  sodir  bo'lish  paytida  men 

tasodifan  shu  suvda  edim va  uning butun bosqich- 

larini kuzatdim. Afroesa orolchasining shakli deyar­

li dumaloq bo'lib, diametri uch yuz fut va balandligi 

o'ttiz fut. U shishasimon qora lavadan iborat bo'lib, 

ora-chora  dala  shpatlari1  sochilgan  edi.  Nihoyat 

o'ninchi  martda  Nea-Kammeni  yonida  dengizdan 

yana ham kichikroq uchinchi  orolcha  -   Reka ko'ta- 

rildi va har uchala orolcha qo'shilib ketdi.

-   Hozir  biz  turganimiz  qanaqa  bo'g'oz?  -  

so'radim men.

-   Mana  bu  bo'g'oz,  -   dedi  kapitan  Nemo  xa­

ritadan  grek  tizma  orollarini  ko'rsatib.  -   Ko'r- 

yapsizmi,  xaritaga  yangi  orolchalarni  ham  qo'shib 

qo'yganman.

-   Bu  bo'g'ozning  o'zani  ham biron vaqt  suvdan 

ko'tarilsa kerak?

-   Shunday  bo'lishi  mumkin,  janob  professor, 

zero,  bir  ming  sakkiz  yuz  oltmish  oltinchi  yildan 

buyon  Palea-Kammenidagi  avliyo  Nikolay  por- 

ti  ro'parasida  sakkizta  yangi  orolcha  paydo  bo'ldi. 

Bundan  shu  narsa  yaqqol  ko'rinib  turibdiki,  ya­

qin  orada  Nea  va  Palea-Kammeni  qo'shilib  ketadi. 

Tinch  okeanda  yangi  orollar barpo  etish  -   marjon- 

larning ishi. Bu suvlarda esa yangi orollarni vulqon-