Suragan edingiz

Ота-онага оқ бўлишдан сақланайлик

 
15
ган, уларга ҳурмат-эътибор кўрсатадиган со лиҳ 
инсонлардан қилсин!
ОҚЛАБ БЎЛМАС ҚАБОҲАТ
“Ота-онага оқ бўлиш” нима дегани?
“Ота-онага оқ бўлиш” деган иборани кўпчилик 
нотўғри тушунади. Мазкур тушунчага кўра бу 
ҳолат ота-онанинг ўз фарзандидан кечириб 
бўлмайдиган даражадаги қилмиши туфайли 
қаттиқ норози бўлиб, ундан буткул юз ўгириши 
ва буни “Сени оқ қилдим” каби сўзлар билан ош-
кора эълон қилишида намоён бўлади. Шу да ра-
жа га етмагунга қадар оқ бўлган ҳисобланмай ди. 
Асли да ҳам шундайми? “Ота-онага оқ бў лиш” 
тушун часи фақат шундан иборатми? Ота-онаси-
га оқ бўлиш-бўлмасликни фақат юқоридаги дек 
ҳолат бел гилаб берадими? Бу саволларга ба-
тафсил жавоб топиш учун мазкур тушунчанинг 
келиб чиқиши, маъ носи ва шариатимиздаги 
таърифи билан тани шиб чиқайлик. Зеро, айнан 
шариат фарзанд нинг ота-онасига қиладиган 
муомаласидаги муайян ҳолатни “ота-онага оқ 
бўлиш” дея баҳолаган экан, унинг асл моҳиятини 
ҳам шаръий манба лар дан излаб кўриш керак.
“Ота-онага оқ бўлиш” тушунчаси араб ти-
лида “ъуқуқул волидайн” (
نيدلاولا قوقع
) деб аталиб, 
юқорида келтирилган ҳолатдан бирмунча кенг-
роқ маъноларни ўз ичига олади. Бу ердаги “оқ” 
(
قاع
) сўзини ранг-тусни билдирувчи сифат би лан 
чалкаштирмаслик лозим. Негаки, бу сўз асли-
ятда “кесмоқ” маъносини англатувчи арабча: 

---

16 
Саййид Раҳматуллоҳ ТЕРМИЗИЙ
“
قع
” (ақ-қа), “
قعي
” (яъуқ-қу), “
قوقع
” “уқуқ(ун)” феъ-
лидан олинган исми фоил
1
бўлиб, луғавий жиҳат-
дан ота-онасидан чиройли муомалани узувчи, 
итоатсизлик қилувчи, уларни хафа қилувчи 
киши, деган маъноларни англатади. “Уқуқул 
во ли дайн” нинг зидди эса “биррул волидайн” 
(ота-она га яхшилик қилиш) деб аталади. 
Машҳур тилшунос, аллома Ибн Манзур “уқуқ” 
(оқ бўлиш) сўзининг луғат жиҳатидан да ло лат 
қиладиган маъноларига тўхталар экан, бун-
дай дейди: «
“