Sun yat-senning siyosiy irodasi

Oriental Renaissance: innovative, 

educational, natural and social sciences

 

 

VOLUME 1 | ISSUE 1 

ISSN  2181-1784

 

 

 

244 

w

www.oriens.uz

 

2021

 February 

 

 

 

Sun  YAt-sen  iste’foga  chiqqanida  Xitoyning  iqtisodiy  rivojlanish  rejalarini 

ilgari  surishga  kirishadi.  Ammo  uning  tarafdorlari  orasida  kuchli  kelishmovchiliklar 

elementlari  bo‘lgan.  Bularni  YUan  SHikay  parlament  vositasi  bilan  yo‘q  qilishiga 

umid  qilishgandi.  YUan  SHikayning  harbiy  diktaturasi  davrida  Sun  YAt-sen  chetda 

(YAponiya,  1914)  yangi  inqilobiy  tashkilot  -  CHjongxua  Gemindang  (Xitoy 

inqilobiy partiyasi) ni yaratadi. 1916 yil 21 iyun kuni Sun YAt-sen qaytadi. 1917 yil 

18  sentyabrda  Guanchjouda  parlamentning  rasmiy  ochilishi  bo‘lib  o‘tadi,  u  erda 

militarist  SHimolga  qarshi  harbiy  harakat  boshlash  to‘g‘risida  qaror  qabul  qilinadi. 

Sun  YAt-sen  Janubiy  Xitoyning  generalissimusiga  aylanadi.  Ammo  uning  haqiqiy 

hokimyati  yo‘q  edi.  “Janubiy  Federatsiya”  qo‘shinlari  turli  viloyat  militaristik 

kuchlariga tegishli edi. 1918 yil may oyining boshida Guansi guruhi rahbari general 

Lu  YUntin  oliy  qo‘mondondan  Sun  YAt-senni  iste’foga  chiqishi  va  SHanxayga 

ketishi  kerakligni  talab  qilgan  edi.  U  faol  inqilobiy  faoliyatdan  vaqtincha  chekkaga 

chiqishga qaror qiladi va uchta  mustaqil kitobdan iborat “Mamlakat qurish dasturi” 

qisman  yozilgan  asarini  yakunlaydi:  “Ma’naviy  qurilish”  (“Sun  Ven  ta’limoti”), 

“Moddiy  qurilish”  (“Sanoat  rejasi”)  va  “Ijtimoiy  qurilish”  (“Demokratiyaning 

dastlabki qadamlari”). 

Sovet  Rossiyasida  Sun  YAt-sen  Xitoyning  erkinligi  va  mustaqilligi  uchun 

kurashuvchilar  uchun  sodiq  va  ishonchli  ittifoqchini  ko‘radi.  “Xitoy  inqilobining 

maqsadlari,  -  ta’kidlaydi  u,  “rus  inqilobining  maqsadlari  bilan  Xitoy  inqilobining 

maqsadlari  bir  xil  bo‘lganidek,  rus  inqilobining  maqsadlari  bilan  bir  vaqtga  to‘g‘ri 

keladi. Xitoy va Rossiya inqiloblari bir xil yo‘ldan yurishadi. SHuning uchun  Xitoy 

va  Rossiya  nafaqat  yaqin  aloqalarda, balki  inqilobiy  aloqalarida  ham  ular  haqiqatan 

ham bitta oilani tashkil etishadi”.[10] 

 

Sun  YAt-senning  1925  yil  12  martda  vafoti,  unga  Xitoyning  milliy  ozodlik 

ishini yakunlashiga to‘sqinlik qiladi. U Pekinda oshqozon va jigar saratonidan vafot 

etadi, u erda og‘ir kasallikka qaramay, milliy birlikka erishish uchun, ichki urushlarni 

tugatish  va  Xitoyning  barcha  kuchlarini  militarizm  va  imperializmga  qarshi  kurash 

uchun yig‘ishlik uchun kelgandi. O‘limidan bir kun oldin Sun YAt-sen Xitoy xalqiga 

vasiyatnoma  yozadi  va  Sovet  Ittifoqiga  xabar  yo‘llaydi.  Pekinning  shimoli-g‘arbiy 

chekkasidagi  qadimgi  Biyunsi  ibodatxonasi  negizidagi  Sun  YAt-sen  yodgorlik 

pavilyonida uning matnlari oq marmar devorga tushirilgan. Uzoq vaqt davomida Sun 

YAt-sen  ko‘ylagi  –  “jongshanjuang”  ko‘plab  xitoyliklarning  sevimli  kiyimiga 

aylanadi.  Uning  hoki  Xitoyning  birinchi  prezidenti  etib  saylangan  shahar  Nankin 

shahridagi muhtasham maqbarada saqlanadi.[11]