Sun yat-senning siyosiy irodasi

Oriental Renaissance: innovative, 

educational, natural and social sciences

 

 

VOLUME 1 | ISSUE 1 

ISSN  2181-1784

 

 

 

241 

w

www.oriens.uz

 

2021

 February 

 

 

vakolatxonasi  binosiga  olib  kirishdi,  u  erdan  uni  yashirincha  Xitoyga  olib  borish 

mo‘ljallagan edilar Sun YAt-sen qamoqdan ozod bo‘lganligi haqiqiy tasodif edi.[1] 

Uni  qutqarishda  Sunning  ingliz  xayrixoxlari  va  mahalliy  matbuot  faol  ishtirok 

etishadi. 

 

Sin  diplomatlariga:  agar  Sun  YAt-sen  ozod  etilmasa,  o‘n  ming  kishi  missiya 

devorlari  oldida  to‘planishadi,  shunda  bogdixon  vakillari  faqat  o‘zlarini  ayblashlari 

kerak. Bu chet el jamoatchiligining Xitoy inqilobchilari kurashi bilan birdamligining 

dastlabki  samarali  namoyonlaridan  biri  edi.  Sun  YAt-sen  qamoqdan  ozod  qilindi. 

Erkinlikni  topib, u  “Londonda  o‘g‘irlab  ketilgan”  kitobini  yozadi, bu  uni  Evropada, 

shu jumladan Rossiyada mashhur qiladi. Sun YAt-sen surgunda bo‘lganida, ular bilan 

aloqada  bo‘lgan  odamlar  orasida  rus  inqilobchilari-populistlari,  sotsialist-

inqilobchilar  va  sotsial-demokratlar  ham  bor  edi.  Keyinchalik,  ular  orqali  u  1905-

1907  yillardagi  rus  inqilobi  tajribasi  bilan  tanishdi.  Unga  inqilobchi-demokratik 

qarashlarining  shakllanishiga  ulkan  ta’sir  ko‘rsatdi.  1905-1907  yillarda  o‘zining 

siyosiy platformasi sifatida uchta prinsipni shakllantirdi:  

-millatchilik,  

-demokratiya, 

-xalq farovonligi.  

 

Millatchilik  uning  uchun  manjurlarga  qarshi  kurashga,  xalqni  ongli  ravishda 

yagona 

davlatga 

milliy 

birlashishga 

chaqirishni 

anglatardi. 

Sun  

YAt-sen  uchun  demokratiya  demokratik  respublika  tizimini  yaratishga  chaqiriq  edi. 

Xalqning 

farovonligi 

tamoyilini 

amalga 

oshirishga 

asoslanib 

Sun  

YAt-sen  agrar  masalani  erga  bo‘lgan  huquqlarni  tenglashtirish,  barcha  er  egalariga 

soliq  solish  va  dehqonlarni  feodal  ekspluatatsiyadan  halos  qilish  yo‘li  bilan  hal 

qilishga  umid  qiladi.  SHu  bilan  birga,  Sun  YAt-sen  bu  uchta  prinsipni  amalga 

oshirish orqali Xitoy kapitalizm bosqichini chetlab o‘tishi mumkin deb umid qiladi. 

Sun  YAt-senning  siyosiy  platformasida,  aslida,  Xitoyning  tarixiy  rivojlanishining 

vazifalari ifoda etilganligiga e’tibor berib, V.Lenin tomonidan “Xitoyda demokratiya 

va  populizm”  asarida  chuqur  tahlil  qilinganligini  ta’kidlash  lozim.  Lenin  Sun  YAt-

senni  inqilobiy  demokrat  sifatida  maqtagan. U  Sun  YAt-sen platformasining  har  bir 

satrida  “jangari  samimiy  demokratiya”,  “respublika  talabi  bilan  ajralmas 

demokratiya” singari ekanligini ta’kidladi; bu “ommaning mavqei, ommaviy kurash 

masalasi,  mehnatkashlar  va  ekspluatatsiya  qilinayotganlarga  nisbatan  hamdardlik, 

ularning adolatiga, kuchlariga bo‘lgan ishonchni to‘g‘ridan-to‘g‘ri taqdim etish” bilan 

tavsiflanadi.  

 

SHu  bilan  birga  V.Lenin  Sun  YAt-senning  cheklangan  siyosiy  platformasini, 

uning  “Xitoy  uchun  kapitalizm  yo‘lini  chetlab  o‘tish,  kapitalizmning  oldini  olish” 

umidlarini  utopikligini,  “tub  agrar  islohotlar”ning  rejalari  va  tashviqotini  qayd 

etadi.[2] 

 

Sun  YAt-sen  g‘arb  ta’limini  Xitoy  dehqonlari  hayoti  haqidagi  bilimlarni 

birlashtiradi. Bolaligidan u odamlarning og‘ir hayoti haqida o‘ylar, qariyalar, Taypin 

qo‘zg‘oloni  ishtirokchilari  haqida  hikoyalarni  tinglardi.  Tibbiyot  institutida  o‘qigan 

---