Sultonmurod Olim, Sunnat Ahmedov, Rahmon Qo‘chqorov

«CHINOR» ROMANI
Asqad M uxtor romanlari ichida, ayniqsa, «Chinor» asari 
muallifga katta shuhrat keltirgan. Bu asar o‘ziga qadar yaratilgan 
o‘zbek romanlaridan bir necha jihatlari bilan ajralib turadi.
A w alo, romanning kompozitsion tuzilishi — asar voqea- 
hodisalarining o‘zaro shaklan joylashuvi boshqa asarlardan keskin 
farq qiladi. Unda go‘yo bir-biri bilan bog‘lanmaydigan qator hikoyalar, 
rivoyatlar, hatto qissalar aralash tartibda kelaveradi. Ularda 
tasvirlangan voqea-hodisalar ham zamon, vaqt nuqtayi nazaridan 
izcliil tizimga bo‘ysunmaydi. Masalan, roman yaratilgan davr (o‘tgan 
asming 60-yillari) hodisalari liikoya qilib borilib, birdaniga asming 
boshida yuz bergan fojialar tafsilotiga o‘rin beriladi...
Aytishimiz kerakki, bu «g‘alatilik» faqat tashqi tomondan — 
yuzaki qaragandagina shundaydir. Aslida, romanga jalb etilgan barcha 
katta-kichik insoniy taqdirlar asar markazida turuvchi obraz — 
93 yoshli Ocliil bobo taqdiriga borib bog‘lanadi.
Romanning boshida butun yurtga tarqab ketgan uzoq-yaqin 
qarindoslilaridan xabar olgani otlangan Ochil boboga qo‘shilishib 
muallif (demak, o‘quvclii ham!) olis safarga chiqadi. Mana shu 
o‘ta qiziqarli va ibratli safar asnosida bobo peshanalaridagi ajinlar 
singari bir-biriga ulanib ketgan insoniy taqdirlar haqidagi goh 
shirin, goh achchiq hikoyalarga oslmo tutinasiz.
Bu taqdirlar bir-birlari bilan Ocliil bobo orqali bog‘lanib, yagona 
shajarani — azim Chinomi vujudga keltiradi...
«Chinor» romanining o‘ziga xos jihatlaridan yana birini Sizga 
eslatib o‘tmaslikning iloji yo‘q.
Bu romandan o‘rin olgan hikoya va qissalar, ko‘p asarlarda 
b o ‘lgani singari, albatta, yaxshilik bilan, ezgulikning yovuzlik 
ustidan qozonadigan g‘alabasi bilan tugayvermaydi. Asarda o‘nlab

---

insonlar taqdiri borki, shafqatsiz va chigal hayot bo‘roni ulami 
xuddi cho‘ldagi bir uyum xashak singari sarson-sargardon qiladi.
Adib qahramonlar taqdiriga behuda aralashish, ulami «to‘g‘ri 
yo‘lga solib yuborish»dan o‘zini tiyadi. Ortiqcha hayajon, chuchmal 
emotsionallik Asqad Muxtor uslubiga mutlaqo yot ekani «Cliinor» 
romanida yaqqol o ‘zini ko‘rsatgandi. Bu jihatdan, yozuvchi 
yoshligidan o‘qib-o‘rgangani rus va g‘arb adabiyoti tamoyillarini milliy 
adabiyotimiz maydonida ham dadil qo‘llashdan cho‘chimaganiga 
guvohbo‘lamiz. Hozirgi paytda o‘zbek adabiyotshunosligida ko‘p tilga 
olinayotgan «shafqatsiz realizm» ko‘rinishlarini Asqad Muxtor 
o‘tgan asming 60-yillaridayoq romancliiligimizga olib kirgani ham 
uning ijodiy tashabbuskorligi (novatorligi)dan yana bir nishonadir...
Endi, Ocliil bobo — Cliinor shajarasida unib qolgan ana shunday 
«mo‘rt bir barg» — Akbarali ismli konchi yigit taqdiridan hikoya 
qiluvclii mungli qissani birgalikda o‘qiylik-da, keyin suhbatimizni 
davom ettiraylik.