Sultanova Gulshan Shukurillo qizi

 

1.2.Tasviriy san‟at darslarini pedagogik texnologiyalar asosida tashkil    

etishda   o„qituvchi mahorati. 

 

O‗qituvchilik  faoliyati  faxrli  va  mas‘uliyatli  kasb  ekanligi  barchaga  sir  emas. 

O‗qituvchilik faoliyati juda azaldan mavjud bo‗lib, u yuksak darajada qadrlangan 

va e‘zozlangan kasbdir. Chunki, o‗qituvchi yosh avlodga bilim bergan, uni ertangi 

hayotga  har  tomonlama  tayyorlagan.  Uning  kulida  ta‘lim-tarbiya  topgan  bola  uz 

navbatida  jamiyatga,  uning  ijtimoiy  iqtisodiy  rivojlanishiga  katta  hissa  qo‗shgan. 

Bir o‗qituvchi yuzlab, minglab bolalarning kamol topishida uz hissasini qo‗shgan. 

Shuning  uchun  har  doim  o‗qituvchi-murabbiylik  faoliyatini  kasb  qilib  olgan 

kishilar jamiyat va davlat ardogida bo‗lgan.  

Bugungi kunda davlatimiz ta‘lim sohasiga katta e‘tibor bermoqda. Kelajagi buyuk 

davlat  uchun  komil  insonlar  kerakligi  va  zarurati  bir  necha  bor  ta‘kidlanmokda. 

Yosh avlodni komil inson qilib voyaga yetkazish, ko‗p jihatdan o‗qituvchi shaxsi, 

uning  salohiyatiga  bog‗liq  qadrlar  tayyorlash  milliy  dasturining  asosiy  maqsadi 

ham  har  tomonlama  yetuk,  yuksak  malakali  qadrlar,  jumladan  pedagog  qadrlar 

tayyorlashga erishishdir. 

O‗qituvchilik kasbining  faxrli  jihatlari shundaki, har  qanday  kasb  egasi  dastlabki 

ma‘lumotni  o‗qituvchidan  oladi,  jamiyat  taraqqiyotiga  bevosita  hissa  qo‗shadi. 

Albatta  bu  kasbning  mas‘uliyatli  jihatlari  ham  mavjud.  Jamiyat  uning  kuliga 

ishongan  holda  yosh  avlodjni  topshiradi.  U  jamiyatning  ishonchli  vakili  sifatida 

yoshlarga  bilim  berishi, ularda  Vatanga, mehnatga bo‗lgan  ijobiy  munosabatlarni 

shakllantirishi  lozim.  Bundan  tashqari  u  pedagogik  odobga,  vijdon  pokligiga  ega 

bulmogi lozim. 

---

 

14 

      

Hozirgi  kunda  pedagogik  adabiyot,  ta‘lim  muammolariga  oid  ma‘ruzalar, 

rasmiy  hujjatlarda  "zamonaviy  pedagogik  texnologiya  ",  "Ilg‗or    pedagogik  

texnologiya", "Zamonaviy pedagogik texnologiya" iboralari keng  qo‗llanilmokda. 

Aynan  tizimli  yondashuv  pedagogik    texnologiya  asosida  o‗qitishni  boshqa 

yondashuvlardan  farqlovchi  asosiy  belgi  hisoblanadi.  Ta‘lim    maqsadlari,  uning 

mazmuni,  o‗qitish  va  ta‘lim  berish  metodlari,  nazorat  va  natijalarni  baholashni 

o‗zaro aloqada va bir-biri bilan  bog‗liqlikda  loyihalash   -  ko‗pincha an‘anaviy 

o‗quv  jarayonida  yetishmaydigan  omillardir.    Masalan,    ko‗p    hollarda  ta‘lim, 

asosan,  axborotni  eslab  qolishga    yo‗naltirilgan,    ta‘lim    oluvchining  bo‗lajak 

faoliyati  esa  muayyan  ishlarni  bajarish  yoki  tashkiliy,  boshqaruv  va    kasbiy 

qarorlarni qabul qilish bilan bog‗liq bo‗ladi. 

    

Pedagogik  adabiyotlarda  pedagogik  texnologiyaga  bir  qancha  ta‘riflar 

berilgan. 

(V.Bespalko, 

V.Guzeyev, 

V.Slastenin, 

B.Lixachev, 

I.Volkov, 

M.Choshanov, M.Klarin, I.Lerner, Ch.Yudin va boshqalar). Ushbu olimlar orasida 

pedagogik  texnologiya  to‗g‗risidagi  axborotni  MDH  mamlakatlari,  jumladan, 

O‗zbekistonda tarqalishida  V.P.Bespalko   va M.V.Klarinlarning ta‘siri kuchliroq. 

M.V.Klarin  pedagogikadagi  zamonaviy  pedagogik  texnologiyalarning  tarkibiy 

tuzilishi va mazmuni to‗g‗risida birmuncha to‗laroq ma‘lumotlarni e‘lon qilgan.  

Tizimli    yondashuvga    muvofiq    pedagogik    texnologiyalarni qo‗llash   uchun   

«Texnologiya»      tushunchasining      lug‗aviy      mazmunini  bilib  olish  lozim. 

«Texnologiya»    —  yunoncha  so‗z  bo‗lib,  «tehnos»-mahorat,  san‘at.  «logos»  -

ta‘limot, fan ma‘nolarini anglatadi. 

«Texnologiya»  ko‗proq  ishlab  chiqarish  jarayonlari  bilan  bog‗liq  bo‗lgan 

tushuncha  holida  qo‗llanilgan.  Muayyan  detallarni  yo‗nish,  silliqlash,  jilo  berish, 

tayyorlash, xom-ashyo mahsulotlarini qazib olish, yasash, qurish, ranglash, bezash, 

tashish,  joylash,  saqlash,  foydalanish  va  shunga  o‗xshash  amallarni  bajarishning 

o‗ziga  xos  usul  va  metodlar  majmuyi  -kompleksini  anglatadi.  Ishlab  chiqarishga 

oid  xaritalar,  loyihalar,  jadvallar,  maket  va  chizmalar  ham  texnologiyaning 

tarkibiga  kiradi.  Shunga  muvofiq  texnologiya  muayyan  usul  va  metodlarni 

yaratuvchi  hamda  takominlashtiruvchi  fan  sifatida  o‗rganiladi.  Chunki  sanoatda, 

---

 

15 

ishlab chiqarishda va qurilishda tayyorlangan loyiha talablariga qat‘iy amal qilinsa, 

ish bajaruvchi kafolatli natijani qo‗lga kiritishi mumkin. Albatta, bu yerda bilim yo 

tajribani nazardan chetda qoldirish mumkin emas. 

Bevosita  ta‘limga  oid  texnologiya  yoki  texnologik  yondashuv  o‗quv-biluv 

jarayonini  takomillashtirishga  oid  usul  va  metodlar  majmui  loyihasini  tegishli 

prinsiplar  asosida  ishlab  chiqishni  nazarda  tutadi.  Bunda  reproduktiv  ta‘limga 

muvofiq oldindan bilib olingan qoidalar asosida o‗quv materiali belgilangan o‗quv 

maqsadiga  mos  hodda  modullarga  ajratiladi  va  nazorat  testlari  belgilanadi.  Bu 

jarayon  qayta  nazoratdan  o‗tkazilgani  uchun  go‗yo  takror  ishlab  chiqarishga 

o‗xshash qo‗yilgan o‗quv maqsadlariga erishishni kafolatlaydi. 

Yuqorida  ko‗rib  o‗tilgan  fikrlar  doirasida  texnologiyaga  quydagicha  ta‘riflar 

berilgan. 

Texnologiya  —  tayyor  mahsulot  olish  uchun  ishlab  chiqarish  jarayonlarida 

qo‗llaniladigan usul va metodlar majmui. 

Texnologiya  —  biror  ishda,  mahoratda,  san‘atda  qo‗llaniladigan  usullar,  yo‗llar 

yig‗indisi (izohli lug‗at). 

Texnologiya  —  ishlov  berish,  ahvolni  o‗zgartirish  san‘ati,  mahorati,  qobiliyati, 

metodlari yig‗indisi (V.M.SHepel). 

Bizningcha pedogogik Texnologiya —g‗oyalarni amalga oshrishning konkret yo‗l 

— yo‗riqlari va metodlari majmui. 

Demak,  «texnologiya»  qamrovi  keng  tushuncha  bo‗lib,  uni  har  qaiday  sohada 

qo‗llash  mumkin.  Shunga  asosan,  texnologiya  qo‗llanish  tarmog‗iga  muvofiq 

keladigan usul va  metodlarni ishlab chiquvchi va gakomillashtiruvchi  fan  sifatida 

ta‘riflanadi. 

Pedagogik  g‗oya  —  milliy  g‗oyaning  tarkibiy  qismi  bo‗lib,  manaviy-axloqiy 

yetuk, bilimdon hamda o‗z kasbining malakali mutaxassisi bo‗lish yo‗lidagi ezgu 

maqsadga yo‗naltirilgan fikrlar majmuidir. 

Yuqorida  biz  tomondan  keltirilgan  ta‘riflarga  muvofiq  «texnologiya»  va 

«pedagogik  g‗oya»  shunchaki  oddiy  tushunchalar  bo‗lmay,  avval  har  ikkisi  ham 

tafakkur  taraqqiyotining  mahsuli  ekanligini  qayd  etib  o‗tish  joiz.  Shunga  ko‗ra, 

---

 

16 

«texnologiya»  pedogogik  g‗oya  darajasida  tahlil  etilmasa,  unda  aniq  maqsadni 

ko‗zlab  bo‗lmaydi.  Gap  pedagogik  g‗oya  to‗g‗risida  ketar  ekan,  o‗z  navbatida, 

shaxsning  ruhiy  —aqliy  tarbiyasiga  ta‘sir  etib,  muayyan  masad  sari  yo‗naltira 

olmasa, oddiy fikr yoki shunchaki qarashga aylanib qoladi, e‘tiqod shakllanmaydi. 

«Texnologiya» va «pedagogik g‗oya» tarozining ikki pallasiga qo‗yiladigan bo‗lsa, 

bunda  pedagogik  g‗oyalar  qanchalik  kuchli va  tasirchan bo‗lib,  tarbiya  oluvchini 

maqsad  hamda  orzu-istak  sari  (yo‗naltira    olsa,      «texnologiya»    shunchalik 

mazmunli,  rang-barang (har xil metdlar,usul va vositalarga boy) bo‗ladi. Demak, 

pedogogik  g‗oyalar  qanchalik  tarozi  bossa,  texnologiyaning  mazmuni  va  amaliy 

jihatdan ahamiyati kuchli bo‗ladi. 

Pedagogik  g‗oyalar  shaxs  e‘tiqodini  shakllantirishga,  uni  rivojlantirishga  hamda 

yuzaga  chiqishga  xizmat  qilmog‗i  lozim.  Ana  shu  jarayonning  mukammalligi 

tarbiya maqsadining kafolatli natijasini beradi. 

Komil  insonni  shakllantirishga  qaratilgan  ulug‗vor  pedagogik  ishlarga: 

insonparvarlik,  fidoiylik,  aqliy  barkamollik,  vatanparvarlik,  ma‘naviy-axloqiy 

yetuklik,  mehnatsevarlik,  diniy  bag‗rikenglik,  o‗zaro  hamjihatlik  kabilar  kiradi. 

Albatta  pedagogik  g‗oyalar  jamiyat  taraqqiyotiga  undaydigan  g‗oyalarning  bir 

qismini  tashkil  etsada,  yosh  avlod  tarbiyasida  muayyan  qarashlar  va  intilishlarni 

o‗z  e‘tiqodiga  aylanishi  hamda  yangi  bunyodkor  g‗oyalarni  yaratilishida  muhim 

ahamiyat  kasb  etadi.  «Pedagogik  texnologiya    tushunchasi  ingilizcha  «an 

educational  technology»  so‗zidan  olingan  bo‗lib,  «ta‘lim  texnologiyasi»  degan 

ma‘noni bildiradi. Shunday bo‗lsada, ta‘lim-tarbiyaning birligi prinsipiga muvofiq 

pedagogik  texnologiyani  shartli  ravishda  «ta‘lim  texnologiyasi»  va  «tarbiya 

texnologiyasi»  ko‗rinishda  o‗rganish  hamda  takomillashtirish  maqsadga  muvofiq 

hisoblanadi. 

• 

Ta‘lim texnologiyasi deb  -  oldindan loyihalashtirilgan va 

aniq maqsadlarga  erishishni kafolatlovchi o‗quv jarayoniga aytiladi. 

Ta‘lim      texnologiyasi    -    didaktik      maqsadga      erishishni  kafolatlovchi  tizimli 

metodlar majmui. 

---

 

17 

Ta‘lim     texnologiyasi   -   ta‘lim    maqsadiga    erishuvini kafolatlovchi ta‘lim 

shakli, metodlari va vositalari majmui. 

Ta‘lim   texnologiyasi  -   qo‗yilgan   maqsadga   erishishning kafolatli vositasi.  

Ta‘lim 

texnologiyasi 

- 

o‗qituvchining 

kasb 

mahorati 

asosida 

kafolatli    natijaga    erishishning    o‗ziga    xos    tashkiliy — 

motodik vositalari majmui. 

YUNESKO  tashkiloti  ma‘qullagan  ta‘rif:  «Pedagogik  texnologiya  —  bu  ta‘lim 

shakllarini  optimallashtirish  maqsadida  texnik  vositalar,  inson  salohiyati  hamda 

ularning  o‗zaro  ta‘sirini  inobatga  olib,  o‗qitish  va  bilimlarni  o‗zlashtirishning 

barcha jarayonlarini aniqlash, yaratish va qo‗llashning tizimli metodidir». 

Boshqa mualliflarning ta‘riflari: 

• 

Pedagogik 

texnologiya 

- 

tizimli, 

texnologik 

yondashuvlar 

asosida 

ta‘lim 

shakllarini 

qulaylashtirish, 

natijasini 

kafolatlash 

va 

obyektiv 

baholash 

uchun 

inson 

salohiyati 

va 

texnik 

vositalarning 

o‗zaro 

ta‘sirini 

inobatga 

olib, 

ta‘lim 

maqsadlarini      oydinlashtirib,      o‗qitish    va    bilim    o‗zlashtirish  jarayonlarida 

qo‗llaniladigan usul va metodlar majmuidir.  

Pedagogik  texnologiya  —  ta‘lim  metodlari,  usullari,  yo‗llari  haqida  tarbiyaviy 

vositalar  yig‗indisi,  u  pedagogik  jarayonning  tashkiliy—uslubiy  vositalari 

majmuidir. 

Pedagogik  texnologiya  —  bu  o‗qituvchi  (tarbiyachi)ning  o‗qitish  (tarbiya) 

vositalari yordamida o‗quvchi (talaba)larga muayyan sharoitda ta‘sir ko‗rsatishi  va 

aks  ta‘sir  mahsuli  sifatida  ularda  oldindan  belgilangan  shaxs  sifatlarining  jadal 

shakllanishini kafolatlaydigan jarayondir. 

Yuqorida keltirilgan ta‘riflarda ma‘lum ma‘noda uyg‗unlik va o‗ziga xos tomonlar 

ko‗zga  tashlanib  turganligini  sezish  qiyin  emas.  Shunday  bo‗lsada,  pedagogik 

texnologiyani takomillashtiruvchi metodlar bilan pedagogik g‗oyalar uyg‗unligi va 

izchilligi talimotiga oid tadqiqiy  izlanishlar  bu  masalaga  yanada oydinlik kiritishi 

muqarrarligini ko‗rsatib o‗tish lozim. 

---

 

18 

Yana  shu  narsani  alohida  ta‘kidlash  lozimki,  YUNESKO  ta‘rifida  «Tizimli 

metod»,- deb qaraladi. Vaholanki, PT da «metodlar majmui» olinishi lozimligi PT 

ga barcha mualliflar tomonidan berilgan ta‘riflarda ko‗rinib turibdi. 

Tasviriy  san‘atni  o‗qitishda  o‗quv  jarayonini  jadallashtirishning  asosiy  omillari: 

ta‘lim  maqsadlarini  kuchaytirish;  o‗quv  motivatsiya  (qiziqtirish)ni  kuchaytirish; 

ta‘lim  mazmunidagi  axborot  sig‗imini  kengaytirish;  ta‘limda  faol  metod  va 

shakllarni  qo‗llash;  o‗quv  amallarini  bajarish  suratini  oshirish;  o‗quv  mahoratini 

rivojlantirish; ta‘limda kompyuter va boshqa texnika vositalarini qo‗llash.Lekin bu 

an‘anaviy tarzda amalga oshiriladigan ta‘lim ishlari manzilga uzoq va notekis  yo‗l 

bilan,  gohida  adashib  ketayotgan  yo‗lovchining  harakatiga  o‗xshaydi.  Ilg‗or 

davlatlardagi  pedagogik  texnologiya  esa  bu  ko‗zlangan  manzilga  tezroq 

borayotgan va qisqa yo‗l  tanlangan harakatga o‗xshaydi. 

 

Ikkinchi  vazifa  shundaki,  ta‘lim  samaradorligiga  erishish  majmuini  

pedagogika  fani  tadqiqotlarining  mustaqil  yo‗nalishi  sifatida  olib  qarash  lozim. 

Bunday vazifa, bir tomondan, mohiyati va e‘tibori jihatidan fanlararo aloqadorlik 

tahlilida aynan pedagogik jarayonlarni ajratish imkonini yaratadi. 

Pedagog  olim  J.G‗.Yo‗ldoshev  o‗z  tadqiqotlarida  zamonaviy  pedagogik 

texnologiyalarni  amada  qo‗llash  qonunini  asoslab,  ya‘ni  ta‘lim  samaradorligi 

mezoni  ekanligini  o‗rganib,  o‗z  navbatida  zamonaviy  pedagogik  texnologiyalar 

davr o‗tishi bilan takomillashtirilishi lozimligini ham nazariy, ham amaliy jihatdan 

asoslab berdi, ya‘ni biz xozirgi paytda tasviriy san‘atni o‗qitishda qo‗llayotgan eng 

samarali  texnologiyalarni  inkor  etuvchi  ta‘limni  tashkil  etishda  o‗z  samarasini 

beruvchi  muayyan fikr shakllanar ekan.  

 

O‗quv  jarayonini  texnologik  yondashuv  asosida  tashkil  etishda  o‗qituvchi 

mahoratining  o‗rnini  ilmiy-nazariy  jihatdan  asoslash  olimlardan  V.P.Bespalko, 

J.G‗.Yo‗ldoshev,  M.Ochilov,  O‗.Tolipov,  B.L.Farberman,  E.G‗oziyev  va  boshqa 

olimlarning  tadqiqot  ishlarida  ham  aks  etgan  bo‗lib,  bu  tadqiqotlarda  ta‘lim 

zamonaviy  texnologiyalar  asosida  tashkil  etish  jarayonida  shaxsning  ruhiy  olami 

va  tafakkur  dunyosining  o‗rniga  alohida  e‘tibor  berilgan.  Jumladan,  ta‘limga 

---

 

19 

zamonaviy  yondashuv,  ta‘limni  zamonaviy  texnologiyalar  asosida  tashkil  etish 

hozirgi davr talabidir.  

     

 J.G‗.Yo‗ldoshev;  «Hozirgi  ta‘lim  tarbiya  sohasida  rivojlanib  borayotgan 

yo‗nalishlardan  biri  zamonaviy  pedagogik  texnologiyalarni  o‗quv  jarayonida 

qo‗llash bo‗lib, uni amalga oshirish dolzarb vazifalardandir» deb bejiz aytmagan. 

Shuningdek,  O‗.  Tolipov    o‗qituvchining  faol,  samarali  faoliyat  ko‗rsatishga 

yo‗naltirilgan tasviriy san‘atni o‗qitishda o‗quv jarayonining metodik ishlanmsidan 

farqli  ravishda,  ta‘limning  pedagogik  texnologiyasi  ta‘lim  oluvchiga  nisbatan 

yo‗naltirilgan  bo‗lib,  ularning  shaxsiy,  shuningdek  o‗qituvchi  bilan  birgalikdagi 

faoliyatini  hisobga  olgan  holda,  o‗quv  materiallarini  o‗zlashtirishga  qaratilishini 

hamda  pedagogik  texnologiyalarning  markaziy  muammosi  o‗quvchi  shaxsini 

rivojlantirish  orqali  ta‘lim  maqsadiga  erishishni  ta‘minlashdan  iboratdir  deb 

ta‘kidlaydi. Jumladan u rivojlantiruvchi ta‘lim texnologisining yetakchi tamoyillari 

sifatida  quyidagilarni  ko‗rsatadi:  moslanuvchanlik,  uyg‗unlik,  yaratuvchanlik, 

tabiiylikni xis etish.  

Pedagog  olima  B.R.Jo‗rayeva  esa    o‗z  ilmiy  tadqiqotida  asosiy  e‘tiborni 

pedagogika  o‗quv  yurtlari  faoliyatida pedagogika turkum  fanlarining tutgan  o‗rni 

va ularning imkoniyatlarini o‗rganishga qaratib, pedagogik turkum fanlarni o‗qitish 

asosida  bo‗lajak  o‗qituvchilarning  pedagogik  madaniyatini  shakllantirish 

masalasining  o‗z  ijobiy  yechimiga  ega  bo‗lishi,  o‗qituvchilarning  pedagogik 

madaniyatini  shakllan-tirishda  ularning  ijtimoiy-madaniy  yo‗naltirilganliklari 

muhim  ahamiyatga  ega  ekanligini  ta‘kidlaydi.  Tadqiqotning  nazariy  va  amaliy 

ahamiyati  muallif  tomonidan  o‗qituvchining  pedagogik  madaniyati  modelining 

yaratilganligi  hamda  tadqiqot  muammosi  mohiyatining  yoritilishida  texnologik 

g‗oyalar  asosida  ish ko‗rilganligi  bilan belgilanadi].  Biroq  yuqorida tahlil  etilgan 

ilmiy  tadqiqot  ishlarida  tasviriy  san‘atni  o‗qitishda  o‗quv  jarayonini  zamonaviy 

pedagogik  texnologiyalar  asosida  tashkil  etishda  o‗qituvchi  mahoratining  o‗ziga 

xos  xususiyatlari  hamda  didaktik  imkoniyatlari  alohida  tadqiqot  muammosi 

sifatida qaralmagan. Bizning tadqiqotimiz ayni shu jihati bilan xarakterlanadi.   

---

 

20 

 

Shunday  qilib,  tahlil  etilgan  va  o‗rganib  chiqilgan  masalalar  tadqiqot 

ishimizning dastlabki holatini obyektiv belgilab olish imkoniyatini yaratadi, ya‘ni 

tasviriy san‘atni o‗qitishda o‗quv jarayonini zamonaviy pedagogik texnologiyalar 

asosida tashkil etishda o‗qituvchi mahoratining pedagogik mohiyatini quyidagilar 

ochib beradi:  

-tasviriy san‘at darslariga yangicha yondashuvni tashkil etish; 

-tasviriy san‘atni o‗qitishda o‗quv jarayonini zamonaviy pedagogik texnologiyalar 

asosida  tashkil  etishda  o‗qituvchi  mahoratining  didaktik  shart-sharoitlarini 

yaratish; 

-ta‘lim  samaradorligini oshirish omillari, shakl, usul, metod va vositalarini o‗quv 

jarayoniga tatbiq etish; 

-ta‘lim    samaradorligini  oshirishga  yo‗naltirilgan  ilmiy-metodik  tavsiyalar  ishlab 

chiqish va ularni o‗quv jarayoniga tatbiq etish; 

-tasviriy san‘atni o‗qitishda o‗quv jarayonini texnologik yondashuv asosida tashkil 

etish jarayonida fanlararo aloqadorlikning ta‘minlanishiga erishish. 

Bitiruv  malakaviy  ishimizninng  o‗quv  jarayonini  zamonaviy  pedagogik 

texnologiyalar  asosida  tashkil  etish  tadqiqot  predmeti  sifatida  qaralishi  1.2 

paragrafda o‗z ifodasini aks etgan.