Strukturaviy tilshunoslik

Asosiy tushunchalar glossariysi 

    Strukturalizm – til tuzilishini o‘rganuvchi oqim  

   Sistema – qismlardan, bo‘laklardan iborat bo‘lgan murakkab butunlik bo‘lib, 

bir-birini  taqozo  etuvchi,  bir-biri  bilan  pog‘onaviylik  munosabatida  turuvchi 

uzvlardan tashkil topgan ko‘p tarmoqli hodisa.   

Struktura  –  xususiylik  bo‘lib,  til  qismlari,  bo‘laklari  o‘rtasidagi  ichki 

munosabatdan tashkil topadi. 

Iyerarxiya  –  bir  sath  birliklari  boshqa  sathdagi  o‘zidan  katta  yoki 

kichik)bo‘lgan birliklar bilan pog‘onaviy munosabatda bo‘lishidir. 

Semiotika  –  (yoki  semiologiya)  belgilar  sistemasi  haqidagi  fan  bo‘lib,  

belgilar, ularning tabiati, mohiyati, ko‘rinishlari, amal qilishi  kabilarni  o‘rganadi. 

Lingvosemiotika  –  tildagi  belgilar  tizimini  boshqa    nolisoniy  belgilar    va 

ramzlar bilan qiyoslab o‘rganadigan fan. 

Paradigmatika  –  til  birliklarining  umumiy  grammatik  ma’nolariga  ko‘ra  bir 

qatorga, paradigmaga birlashishi. 

Sintagmatika  –  til  birliklarining  o‘zaro  semantik-sintaktik  munosabatga 

kirishishi va gorizontal yo‘nalishda birikmalar hosil qilishi. 

Izomorfizm – (lotincha  izo a, – o‘xshash, morfo-shakl) tilning turli sathlari 

birliklarining ichki tuzilishi o‘rtasidagi  o‘xshashlik. 

Grammatika – yunoncha “yozish san’ati” manosini bildiradi.  

Gap – ifoda va mazmun jihatlariga ega bo‘lgan, fikr ifodalash (axborot olish 

va axborot berish), ya’ni kommunikatsiya akti birligi hisoblanadi. 

So‘z  birikmasi  –leksema  va  so‘zlarning  nutq  jarayonida  erkin  birikuvidan 

tashkil topadigan, nutq jarayonida yetishtiriladigan birlik. 

So‘z – nutq birligi bo‘lgan tovushlar kompleksidan   tashkil  topgan ijtimoiy 

belgidir. 

Tovush - nutq birligi, fonemaning nutqda voqelashgan, reallashgan  moddiy  

shakllangan  asosi. 

Fonema – tilda ma’no farqlashga xizmat qiluvchi eng kichik birlik  

 

Adabiyotlar :   

1. Кондрашев Н.A. История лингвистических учений.  – M.,1979. 

2. Usmonov S. Umumiy tilshunoslik. – T., 1972. 

3. Кодухов В.И. Общее языкознание. – M., 1974. 

4. Baskakov N.A., Sodiqov A.S., Abduazizov A.A. Umumiy tilshunoslik. –T., 

O‘qituvchi, 1979.    

5. Щербак A.M. Сравнительная типология тюрских языков. –Л., 1970.   

6. Амирова Т., Олховиков Б.А., Рождественский Ю.В. Очерки по истории 

лингвистики. – М., 1975. 

7. Loya Я.В. История линвистических учений. – M.,1968. 

8. Nurmonov A. O‘zbek tilshunosligi tarixi. – T., 2002.  

9.  Ломтев Т.П. Современное  языкознаниe и  структурная  лингвистика.  /В  

кн: “Тоеритическое языкознание”. – М., 1964.  

10. Ф. де Соссюр. Труды по языкознанию. – М., 1977. 

11. Ф. де Соссюр. Курс общей лингвистики. – M., 1977.  

12. Rasulov R. Umumiy tilshunoslik. – T., 2016.