Struktura uchebnika soderjit razdelы, raskrыvayuщie evolyusiyu ekonomicheskoy mыsli, mikroekonomiku, makroekonomiku I teoreticheskie osnovы vneshney torgovli

4. Kapital aylanmasi. Kapital va ishchi kapital.
Aslida, ishlab chiqarish va texnologik davr shaklida doimiy ravishda ishlab chiqarish funktsiyalari parallel va asenkron tarzda amalga oshiriladi (ularning bosqichlari o‘z vaqtida to‘g‘ri kelmaydi). SHu munosabat bilan, kapital har doim ham bir xilda uchtasi tashkiliy shakllarda, har birining keyingi bosqichga aylantirilishini ta’minlaydi. Sarmoyaning uzluksiz harakati, uning tarkibiy qismlari bir vaqtning o‘zida turli bosqichlarda mantiqiy tartibda bir-biridan ikkinchisiga o‘tish davrida turli shakllarda bo‘lsa, kapitalning aylanishi.
Doimiy qayta tiklanadigan jarayonlar deb qaraladigan tiraj, "REVERSE" deb ataladi.
Ruxsat etilgan kapital (asosiy vositalar) ishlab chiqarish kapitalining tabiiy ravishda mehnat vositasida shakllantirilgan qismi bo‘lib, bir nechta ishlab chiqarish davrlariga xizmat qiladi, uning tabiiy shaklini oxirigacha saqlaydi, uning qiymatini amortizatsiya ko‘rinishida qismlarga ajratib turadigan mahsulotlarga o‘tkazadi, bu amortizatsiya va qaytarish mahsulotni (binolar, inshootlar, mashinalar, asboblar, asboblar, asbob-uskunalar) sotish bilan shug‘ullanadi.
Ishchi kapital (aylanma mablag‘lar) - bu mehnat ob’ektlarida tabiiy ravishda ishlab chiqarilgan ishlab chiqarish kapitalining bir qismini tashkil etuvchi, ishlab chiqarish jarayonining bir turiga xizmat qiladi, uning tabiiy shaklini o‘zgartiradi, uning qiymatini sotishga tayyor bo‘lgan ishlab chiqarishga o‘tkazadi, har bir davrda tiklanadi va har bir korxonada qaytib keladi sotish aktsiyasi (xomashyo, materiallar, yoqilg‘i, energiya).
Amortizatsiya - asosiy kapitalning elementlari undan foydalanish uchun jismoniy jihatdan yaroqsiz holga kelgan jarayon.
Qoidabozlik - arzonroq yoki ko‘proq zamonaviy asbob-uskunalar paydo bo‘lishidan kelib chiqadigan asosiy vositalarni yo‘qotish jarayoni. NTP bilan bog‘langan.
Amortizatsiya (amortizatsiya - sotib olishdan) - asosiy vositalarning qiymatini ularning yordami bilan ishlab chiqarilgan mahsulot yoki xizmatga bosqichma-bosqich o‘tkazish, naqdning maqsadli to‘planishi va undan keyinchalik eskirgan asosiy vositalarni qayta tiklash uchun ulardan foydalanish.
Amortizatsiya stavkasi (A) amortizatsiya yillik miqdori (Ao) ning asosiy sarmoyaning o‘rtacha koeffitsientiga (Ko) nisbati sifatida ifodalanadi: A = (Ao / Ko) * 100.
Amortizatsiya stavkasi qancha asosiy kapitalning qiymati to‘liq to‘lanishi kerakligini ko‘rsatadi.
5. Ishlab chiqarish xarajatlari va ularning turlari.
Ishlab chiqarish xarajatlari - ish haqi, xom ashyo, materiallar, mehnat vositalari va boshqa xarajatlarning sarf-xarajatlari, boshqacha aytganda - bu mahsulotni ishlab chiqarish va undan keyingi foyda olish uchun korxonaning (kompaniyaning) ishlab chiqarish xarajatlari (xarajatlar)
Ishlab chiqarish xarajatlari (PI) - bu mahsulotni ishlab chiqarishga sarflashdir
Tijorat xarajatlari tovar aylanishi jarayoniga bog‘liq xarajatlarning kombinatsiyasi hisoblanadi.
Iqtisodiy xarajatlar kompaniyaning majburiyatlarini bajarishi kerak bo‘lgan to‘lovlar yoki kompaniyani ushbu resurslarni muqobil tarmoqlardan foydalanishga yo‘naltirish uchun resurslarni etkazib berishi kerak bo‘lgan daromad hisoblanadi.
Ochiq xarajatlar - kompaniyaning ishlab chiqarilgan mahsulot omillarini qoplash qiymati.
YOpiq (imputed) xarajatlar firma o‘z resurslaridan foydalangan holda xarajatlar hisoblanadi.
Buxgalteriya xarajatlari - ishlab chiqarish xarajatlari kabi barcha aniq xarajatlar summasi
Ruxsat etilgan ishlab chiqarish xarajatlari - qiymati har qanday holatda kompaniya tomonidan ishlab chiqariladigan mahsulot hajmining o‘zgarishiga bog‘liq emas (ijara, amortizatsiya, sug‘urta mukofotlari, boshqaruv xodimlarining ish haqi).
O‘zgaruvchan xarajatlar - ishlab chiqarish hajmi bilan mutanosib bo‘lgan mahsulot ishlab chiqarish xarajatlari, bu xom ashyo, materiallar, energiya, ichki tashish, tegishli mahsulotni ishlab chiqaruvchilarning ish haqi.
TC (Jami xarajatlar) Brüt xarajatlar - muayyan hajmdagi mahsulotlarni ishlab chiqarish uchun naqd xarajatlar summasi, qattiq va o‘zgaruvchan xarajatlar majmui.
ATC (O‘rtacha umumiy xarajatlar) o‘rtacha xarajatlar yalpi xarajatlarni mahsulot miqdori bo‘yicha taqsimlashning koeffitsienti hisoblanadi.
AFC (O‘rtacha Ruxsat etilgan Narxlar) O‘rtacha Ruxsat etilgan Narxlar - belgilangan xarajatlarni mahsulot miqdori bo‘yicha taqsimlashning koeffitsienti.
AVC (O‘rtacha o‘zgaruvchan xarajatlar) O‘rtacha o‘zgaruvchan harajatlar o‘zgarmaydigan xarajatlarni mahsulot miqdori bo‘yicha taqsimlash hisoblanadi.
Marjinal xarajatlar mahsulotning har bir ishlab chiqarish birlashmasining ishlab chiqarish hajmiga nisbatan qo‘shimcha xarajatlar hisoblanadi.
6. Korxonaning naqd pul tushumlari va foydasi.
Tovarlarni ishlab chiqarishning realizatsiya qilishning asosiy ko‘rsatkichi - olingan daromad - tovarni sotishdan tushgan daromad va mahsulotni ishlab chiqarish jarayonida yuzaga keladigan xarajatlar (xarajatlar) o‘rtasidagi farq sifatida.
Tegishli ishlab chiqarish omillaridan jami daromad va daromadni o‘lchagan asosiy iqtisodiy vositalar: narx, mahsulot miqdori, xarajatlar, vaqt.
Umumiy daromad, mahsulot bahosini sotiladigan mahsulot miqdori bilan ko‘paytiriladi, jami xarajatlar har bir resursning bahosini ishlab chiqarishda ishlatiladigan miqdordan ko‘paytirilib, har bir resurs uchun sarf-xarajatlar summasini hisoblab chiqariladi.
Daromadlar - ishlab chiqarilgan va sotiladigan mahsulotlarning yakuniy natijasi, barcha faoliyatdan moliyaviy daromadlarini aks ettiradigan firmalar ishining muhim iqtisodiy ko‘rsatkichidir.
Tushunchalar mavjud - jami daromad, o‘rtacha daromad, marginal daromad.
Jami daromad TR (jami daromad) - muayyan miqdorda mahsulot (daromad) sotishdan tushgan pul miqdori. Tovarlarning tovarlar narxiga ko‘payganligi: TR = Q * P
O‘rtacha daromad AR (o‘rtacha daromad) - ishlab chiqarish birliklari soniga taqsimlangan umumiy daromadga teng:
Marginal daromad MR (marginal daromad) - ishlab chiqarilgan va sotilgan mahsulotlarning (ishlab chiqarish birligiga sotish hajmining o‘sishi bilan jami daromadning o‘sishi) son jihatdan kichik hajmdagi o‘sishidan kelib chiqadigan umumiy daromadning o‘sishi hisoblanadi:
Marginal daromad har bir qo‘shimcha chiqim birligining qoplanish ehtimolini baholash imkoniyatini beradi va marginal iqtisodiy ko‘rsatkichi (MS) bilan birgalikda korxona kengaytirish imkoniyatlari uchun qiymat bo‘yicha qo‘llanma sifatida xizmat qiladi.
Foyda brüt (jami) daromad va brüt (jami) xarajatlar o‘rtasidagi farqdir.
Foyda kompaniyaning sof pul daromadlari, xulosasi, faoliyatining samaradorligining yakuniy ko‘rsatkichi, uning tijorat muvaffaqiyatidir.
Iqtisodiy (sof) foyda korxonaning jami daromadidir, barcha xarajatlar (tashqi va ichki). Bu aniq va yopiq xarajatlarni o‘z ichiga olgan jami daromad va jami xarajatlar orasidagi farqdir. Agar kompaniya xarajatlarni qoplamasa, iqtisodiy foyda yo‘q. Naqd pul tushumlari iqtisodiy xarajatlardan katta bo‘lsa, unda bu ortiqcha iqtisodiy yoki sof foyda deb ataladi.
Agar firma "nolinchi iqtisodiy foyda" olsa, u o‘z xarajatlarini qoplaydi.
Iqtisodiy foyda ichki xarajatlarga kiritilgan buxgalteriya foydasidan farqli o‘laroq xarajatlarga kiritilmaydi.
Buxgalteriya foydani (kiritish) - bu qiymatning manbalarini (moddiy, kapital, mehnat) etkazib bergandan keyin kompaniyaning umumiy daromadidan qolgan narsa. Bu umumiy daromad va aniq xarajatlar o‘rtasidagi farqdir. Buxgalteriya foydani tadbirkorlik faoliyati samarasini to‘liq aks ettirmaydi. Bu o‘rganish imkoniyatini bermaydi 5 Agar foiz daromadini, er va binolarni ijaraga berishni, buxgalteriya foydaning boshqaruv xarajatlarini kamaytirsangiz, unda balans iqtisodiy daromad bo‘ladi
Bir firma tomonidan olinadigan foyda yalpi daromad (br) va yalpi xarajat (TC) o‘rtasidagi farq sifatida aniqlanishi mumkin. Foyda jami daromadga mansub ish haqi, ijara, materiallar uchun sarflanadigan xarajatlar, yonilg‘i, tarkibiy qismlar, amortizatsiya, qarzlar, soliqlar, zaxiralar va boshqalar.
"Oddiy foyda" - firma egalari firmalarida o‘z resurslarini ishlatishdan bosh tortadigan, ammo o‘z resurslarini biznesga jalb qilish orqali olishlari mumkin bo‘lgan foyda. "Oddiy foyda" - bu kompaniyaning egalari tomonidan taqdim etilgan resurslardan foydalanish imkoniyati.
7.Masalaning qaytib darajasi. Qorni taqsimlash va ulardan foydalanish. Bankrotlik.
Mass-foyda - barcha tovarlarni sotishdan olingan yalpi daromadning mutlaq qiymati.
Foyda darajasi - yil davomida olingan daromadning umumiy rivojlangan kapitalga nisbati.
Bankrotlik kompaniyaning qat’iy moliyaviy qarama-qarshiligi, byudjetga majburiy to‘lovlarni amalga oshira olmaslik va kreditorlarni to‘lashga qodir emasligidir.
Unprofitability - daromaddan yuqori xarajat
Reabilitatsiya - bu unga moliyaviy yordam ko‘rsatish yo‘li bilan tadbirkorlik sub’ektlarining faoliyatini yaxshilash.