Strategik menejment

Vertikal integratsiya
Vertikal integratsiya - shunday usulki, bu usul yordamida kompaniya 
texnologik zanjirda o‘z chiqish bosqichlarini (orqa integratsiya) yoki uning kirish 
bosqichlarini (oldinga integratsiya) tashkil qiladi.(18-rasm). 
18-rasm. Texnologik zanjirning
bosqichlari va vertikal integratsiya yo‟nalishlari 
Integratsiya to‘liq va tor bulishi mumkin. Tuliq integratsiyada barcha kirish 
yoki 
chiqishlar 
birlashadi. 
Tor 
integratsiyaga 
kompaniyaning 
kirish 
elementlarining bir qismini sotib olishi va qolganlarini o‘z kuchlari bilan ishlab 
chiqarishi misol bo‘la oladi. 
Vertikal integratsiyadan foydalanadigan kompaniya odatda uzining asosiy 
dastlabki biznesiga xos raqobatli pozitsiyani kuchaytirish istagi bilan izoxlanadi. 
Bunga quyidagilar sabab buladi: 
- xarajatlardan tejash; 
Xom-ashyo 
Butlovchi 
buyumlar 
Dastlabki 
tayyorlov 
Yiёish 
Taqsimot 
Sotish 

---

108
- integratsiyalanayotgan ishlab chiqarishlarda bozor qiymatidan chetlanish; 
- sifat nazoratini yaxshilash; 
- o‘z texnologiyasini ximoyalash. 
Ammo vertikal integratsiyaning salbiy tomonlari xam bor. Ularning ichida 
eng muximi quyidagilardir: 
- ortiqcha xarajatlar; 
- texnologiyalar tez almashgandagi yuqotishlar; 
- talabning mavxum bulgandagi yuqotishlar. 
Agar kompaniyaning tashqi arzon ta‘minot manbalari mavjud bulib, uz ishlab 
chiqarishidan foydalansa, vertikal integratsiya xarajatlarni kupaytirib yuborishi 
mumkin. Bu kompaniya ichida raqobatning yuqligi sababli xam yuz berishi 
mumkin bulib, bu uning shu‘ba korxonalarini (yetkazib beruvchilarni) ishlab 
chiqarish xarajatlarini kamaytirishga undamaydi. 
Texnologiya keskin o‘zgarganda kompaniyaning eskirgan texnologiyaga 
bog‘lanib qolish xavfi vujudga keladi. Talab doimiy bulganda yuqoriroq 
integratsiya darajasi maxsulot ishlab chiqarishni ishonchliroq ximoyalash va 
muvofiqlashtirishga imkon beradi. Talab beqaror va mavxum bulganda vertikal 
integratsiyada bunday muvofiqlashtirish qiyin buladi. Bu boshqaruv qiymatining 
usishiga olib kelishi mumkin. Bunday sharoitlarda tor integratsiya tula 
integratsiyaga qaraganda xavfsizroq bulib chiqishi mumkin. 
Shuni xam qayd qilib utish lozimki, tor integratsiya tula integratsiyaga 
qaraganda xarajatlarni kamaytirishga imkon beradi. Bu esa ma‘lum sharoitlarda 
kompaniyaga vertikal integratsiyani kengaytirishga imkon beradi (18-rasm). 
Ammo, umuman olganda, tor integratsiya boshqaruv xarajatlarini 
kamaytirishi mumkin bulsa-da, u xarajatlarni batamom bartaraf qila olmaydi. 
Kompaniya bunga teskari strategiya sifatida etkazib beruvchilar yoki 
iste‘molchilar bilan uzoq muddatli kontraktlardan foydalanishi mumkin. Bunday 
aloqalar kredit majburiyatlardan yoki ishlab chiqarishni rivojlantrishga garov 
investitsiyalardan foydalanishda ayniqsa katta samara beradi. Bu boshqaruv 
xarajatlarini oshirmay turib, vertikal integratsiya samarasiga erishishga imkon 
beradi.