Strategik marketing

8.1-rasm. Tovar harakati va taqsimot kanallarining turlari 
 
Taqsimot  oqimlari.  Ko‘rib  chiqilgan  funksiyalarning  bajarilishi  ayirboshlash 
jarayoni  qatnashchilari  o‘rtasida  bir-biriga  qarama-qarshi  tomonlarga  yo‘nalgan 
tijoriy oqimlarning paydo bo‘lishiga olib keladi. Sotish kanalida hammasi bo‘lib besh 
xil turdagi oqimlarni ajratish mumkin: 
-egalik huquqlari oqimi: tovarlarga egalik huquqining bir tashkilotdan boshqa 
tashkilotlarga o‘tishi; 
-jismoniy  oqim:  tovarlarning  ishlab  chiqaruvchidan  vositachilar  orqali 
pirovard iste’molchiga tomon ketma-ket jismoniy ko‘chib o‘tishi; 
-buyurtmalar  oqimi:  xaridorlar  va  vositachilardan  tushayotgan  va  ishlab 
chiqaruvchilarga yuborilayotgan buyurtmalar; 
-moliyaviy 
oqim: 
pirovard 
foydalanuvchidan 
vositachi 
va 
ishlab 
chiqaruvchilar tomon harakatlanuvchi turli to‘lovlar, schetlar va yig‘imlar; 
Ishlab chiqaruvchi
Iste'molchi
Ishlab chiqaruvchi
Chakana savdo
Iste'molchi
Ishlab chiqaruvchi
ulgurji  savdo
chakana savdo
Iste'molchi
Ishlab  chiqaruvchi
Ulgurji  savdo
Kichik  ulgurji savdo
Chakana savdo
Iste'molchi

---

 
158 
 
 
-axborot  oqimi: bu oqim  ikki  yo‘nalishda  harakatlanadi:  bozor  haqidagi 
ma’lumotlar  ishlab  chiqaruvchi  tomonga,  taklif  qilinayotgan  tovarlar  haqidagi 
ma’lumotlar  esa  ishlab  chiqaruvchi  va  vositachilarning  tashabbusi  bilan  bozor 
tomonga harakatlanadi. 
Demak,  sotish  kanalining  mavjudligi  ayirboshlash  ishtirokchilari  o‘rtasida 
funksiyalar va oqimlarning taqsimlanishini ko‘zda tutadi. Tarmoqni tashkil qilishdagi 
hal  qiluvchi  masala  ushbu  funksiya  va  oqimlarning  zarur  yoki  zarur  emasligi  emas, 
balki  kanal  ishtirokchilaridan  qaysi  biri  ularni  amalga  oshirishidir.  Funksiyalarning 
taqsimlanishidagi xilma-xillikni bir necha bozorlarda emas, balki bir bozor miqyosida 
ham kuzatish mumkin. 
 
8.2. Sotish kanalining vertikal tuzilishi 
 
Sotish  kanalining  tuzilishini  tanlashda  ayirboshlash  jarayoni  qatnashchi 
o‘rtasida majburiyatlarni taqsimlash haqidagi savolni echish orqali amalga oshiriladi. 
Firma nuqtai nazaridan avvalambor kimgadir sotish funksiyasining qismini topshirish 
mumkinmi  yoki  yo‘qligini  hal  qilish  kerak,  agar  mumkin  bo‘lmasa,  qanday  chegara 
va qanday sharoitda? 
Sotish kanaliga kirish mumkin bo‘lgan 4 ta vositachilar sinfi mavjud: 
-ulgurji savdogarlar; 
-chakana savdogarlar; 
-agentlar; 
-xizmat ko‘rsatish bo‘yicha tijorat kompaniyalari. 
Ulgurji  savdogarlar  vositachilar  odatda  sotuvda  oxirgi  iste’molchiga  emas, 
balki  boshqa  sotuvchilarga  sotish  orqali  amalga  oshiriladi.  Masalan,  chakana 
savdogarga  yoki  mijozlarga  -  tashkilotlarga  (mehmonxona,  restoranlarga).  Ular 
tayyorlovchining  tovarini  xarid  qilib  oladi,  mulkchilik  huquqini  egallab  va  ular 
qo‘shimcha  xizmatlarga  qarab,  hamda  ularni  saqlashini  va  uncha  katta  bo‘lmagan