Stiven Xoking inson irodasiga qo‘yilgan haykal

Karrani bilmaydigan astronom
Melissa Naysounder ismli yozuvchining hikoyalaridan birida qiziq bir holat tilga olib o‘tiladi: Naysounder qahramonlaridan biri, oddiy karra jadvalini ham bilmaydigan, ya'ni, sonlarni o‘zaro ko‘paytira olmaydigan odam, hayotda mahoratli astronom mutaxassis bo‘lib yetishadi. Bir qarashda bu - imkonsiz narsadek, ishonish mumkin bo‘lmagan uydirmadek tuyiladi. Axir qanday qilib, ko‘paytirish amalini bilmaydigan odam, murakkab hisob-kitoblarni talab qiladigan astronomiya sohasida mutaxassis bo‘lib yetishishi mumkin?
Karra jadvalini hammamiz boshlang‘ich sinflardayoq o‘rganganmiz. Nafaqat astronom olim, balki oddiy ishchi, sotuvchi, hatto bekorchining ham karrani bilmasligi bugungi kun tasavvuriga sig‘maydi. Lekin, qanchalik g‘alati bo‘lmasin, XIX-asr birinchi yarmining eng yirik astronomlaridan biri, "kometalarning birinchi raqamli xonimi" - Karolina Gershel aynan shunday olima bo‘lgan. U murakkab yulduz xaritalarini bemalol o‘qib, turli osmon jismlarining elliptik orbitalarini qiyinchiliksiz hisoblay olgan. Lekin, u ikkita sonni bir-birga ko‘paytirishni umuman bilmagan! U karra jadvalini ilk bora ko‘rganda allaqachon 30 dan o‘tgan kap-katta ayol bo‘lib qolgandi. U karra jadvalini yodlab ham o‘tirmagan va uni shunchaki o‘zi bilan olib yurgan. Biror sonni ko‘paytirishga to‘g‘ri kelib qolsa, olima yonidan jadvalni olib, kerakli natijani qarab olgan va shu yo‘l bilan ish bitirgan. Ana shunaqa! Kimnidir professional astronom, lekin karra jadvalini bilmaydi deyishsa, hayron bo‘lishga shoshilmang‘

Enriko Fermi
(1901-1954)

Aslida Fermini XX-asrning eng buyuk fizigi desak ham aslo xato bo‘lmaydi. Chunki, garchi uning dovrug‘i Eynshteyn singari mashhurlikka erishmagan bo‘lsa-da, lekin, boshqa ko‘plab jihatlari bilan, ayniqsa, olingan ilmiy natijalarni dadillik bilan amaliyotga tadbiq qila olishga qaratilgan jiddi-jahdiga ko‘ra, Fermi Eynshteyndan birmuncha ustun ham bo‘lgan. Uning shogirdlari, "Fermi shunchaki Eynshteynning soyasida qolgandi" - deyishardi.