|
7- misol.
2011 yil 1 yanvarda kompaniya asosiy vositani 260000 sh.b.ga sotib oldi.
Foydali muddati dastlab 8 yil va qoldiq qiymati 10000sh.b. belgilangan edi. 2011,
2012 yillarda bu baholash asosida hisob yuritildi. To’g’ri chiziqli usulda
amortizatsiya hisoblaydi va haqiqiy xarajat modeli bo’yicha hisobga oladi. 2013 yil
boshida kompaniya asosiy vosita foydali muddatini 5 yilga va qoldiq qiymatini 7000
sh.b. ga baholadi.
Echim.
MHXS (IAS) 8 “Hisob siyosatlari, buxgalteriya hisobi maqsadida
baholashlardagi o’zgarishlar va xatolar”ga ko’ra avvalgi yillar amortizatsiyasi
tuzatilmaydi yani perespektiv hisobga olinadi.
2011 yilga eskirish (260000-10000)/8 yil = 31250 sh.b.
2012 yilga eskirish (260000-10000)/8 yil = 31250 sh.b.
Yil oxiriga balans qiymati 260000-31250-31250 = 197500 sh.b.
2013 yilga eskirish (197500-7000)/5 yil = 38100 sh.b.
Asosiy vosita ob’ekti qadrsizlanganligini aniqlash uchun tadbirkorlik sub’ekti
MHXS 36 “Aktivlarning qadrsizlanishi” ni qo’llashi kerak. Ushbu standartda
tadbirkorlik sub’ekti aktivlarning balans qiymatini qanday qilib qayta ko’rib chiqishi,
aktivning qoplanadigan qiymatini qanday qilib aniqlashi va qadrsizlanish bo’yicha
zararlar qachon tan olinishi va tiklanishi kerakligi tushuntirilgan.
Qadrsizlangan, yo’qolgan yoki arzonroq berib yuborilgan asosiy vositalar
uchun uchinchi tomonlardan olinadigan qoplash summasi u olinishi lozim bo’lganida
foyda yoki zarar tarkibida aks ettirilishi kerak.
Asosiy vositalarning qadrsizlanishi yoki yo’qolishi, qoplab berish bo’yicha
tegishli da’volar yoki uchinchi tomonlar tarafidan to’lanadigan qoplash summalari,
bunday aktivlarning o’rniga keyinchalik yangi aktivlar sotib olinishi yoki qurilishi
alohida iqtisodiy hodisalar bo’lib, ular quyidagicha alohida hisobga olinadi:
(a)
asosiy vositalarning qadrsizlanishi MHXS 36 ga muvofiq tan olinadi;
(b)
to’liq eskirgan yoki chiqib ketgan asosiy vositalarning hisobdan
chiqarilishi ushbu standartga muvofiq aniqlanadi;
(v)
qadrsizlangan, yo’qolgan yoki arzonroq berib yuborilgan asosiy vositalar
uchun uchinchi tomonlardan olinadigan qoplash summasi u olinishi lozim bo’lganida
foyda yoki zararda aks ettiriladi; va
(g)
oldingi aktivlar o’rniga qayta tiklangan, sotib olingan yoki qurilgan
asosiy vositalarning tannarxi ushbu standartga muvofiq aniqlanadi.
Asosiy vosita ob’ektining balans qiymati quyidagi holatlarda hisobdan
chiqarilishi kerak:
(a)
u chiqib ketganida; yoki
90
(b)
undan foydalanishdan yoki uning chiqib ketishidan hech qanday kelgusi
iqtisodiy naf kutilmaganida
Asosiy vositalarni hisobdan chiqarishdan yuzaga kelgan foyda yoki zarar
asosiy vosita ob’ekti hisobdan chiqarilganida foyda yoki zarar tarkibida aks ettirilishi
kerak (bunda MHXS 17 da sotish va qayta ijaraga olish bo’yicha boshqa talablar
belgilanmagan bo’lsa). Foyda asosiy faoliyatdan daromad sifatida tasniflanmasligi
kerak.
Biroq, o’zining oddiy faoliyati doirasida boshqa tomonlarga operativ ijaraga
berish maqsadida saqlab turgan asosiy vositalarini muntazam ravishda sotadigan
tadbirkorlik sub’ekti bunday aktivlarni, ular ijaraga berilishi to’xtatilib sotish uchun
mo’ljallangan bo’lganida, tovar-moddiy zaxiralarga ularning balans qiymati bo’yicha
o’tkazishi kerak. Bunday aktivlarni sotishdan olingan tushumlar daromad sifatida
BHXS 18 “Daromad” ga muvofiq tan olinishi kerak. Oddiy faoliyat doirasida sotish
uchun mo’ljallangan aktivlar tovar-moddiy zaxiralarga o’tkazilganida MHXS 5
qo’llanilmaydi.
Asosiy vositalar bir necha yo’llar bilan chiqib ketishi mumkin (masalan, sotish
orqali, moliyaviy ijara kelishuvini tuzish orqali yoki hadya etish orqali). Bunday
aktivning chiqib ketishi sanasini aniqlashda, tadbirkorlik sub’ekti tovarlarni sotishdan
tushgan daromadlarni tan olish bo’yicha BHXS 18 “Daromad” dagi mezonlarni
qo’llaydi. Sotish va qayta ijaraga olish orqali aktivlarning chiqib ketishiga nisbatan
BHXS 17 qo’llaniladi.
Agarda tadbirkorlik sub’ekti asosiy vositaning balans qiymatida ushbu
aktivning qismini almashtirish tannarxini tan olsa, u eski almashtirilgan qismning
balans qiymatini, ushbu qism bo’yicha eskirish alohida hisoblangan yoki
hisoblanmaganligidan qat’inazar, hisobdan chiqaradi. Agarda tadbirkorlik sub’ekti
uchun almashtirilgan qismning balans qiymatini aniqlashning amaliy imkoni
bo’lmasa, u almashtirish tannarxidan almashtirilgan qismning qiymati u sotib
olinganida yoki qurilganida qancha bo’lganligini ko’rsatadigan ko’rsatkich sifatida
foydalanishi mumkin.
Asosiy vosita ob’ektining hisobdan chiqarilishi natijasida yuzaga keladigan
foyda yoki zarar aktivning chiqib ketishidan olinadigan sof tushumlar, agarda bo’lsa,
bilan aktivning balans qiymati o’rtasidagi farq sifatida aniqlanishi lozim.
Do'stlaringiz bilan baham: | 
