Standartlari

2.8-jadval 
ORZU
 
2005 hisobot yili uchun 
Foyda va zararlar 
 hisobot
(ming AQSh dollar hisobida)
2005 y. 
2004 y. 
1. 
Sof realizatsiya
2. Sotish tannarxi
3. 
Yalpi foyda (1-2) 
4. Realizatsiya 
xarajatlar 
5. Tadqiqot va ishlanmalar xarajatlari 
6. Umumiy 
xarajatlar 
7. Boshqa operatsion daromadlar 
8. Boshqa operatsion xarajatlar
 
9
. Operatsion faoliyat natijalari (3-4-5-6+7-8)
10. 
kompaniyalarga investitsiyadan 
olingan daromad 
11. Foizlar 
sof xarajatlar 
12. Boshqa operatsion 
gan xarajatlar-sof 
13. Operatsion 
 faoliyat natijalari 
(10-11-12) 
4,308,4
90 
2,712,5
70 
1,595,9
20 
1,145,1
71 
6,415 
256,035 
15,650 
180,200 
4,285,44
5 
2,695,40
0 
1,590,04
5 
1,137,68
1 
3,485 
265,436 
15,323 
179,381 

---

259 
14. Foyda 
qadar foyda (9+yoki-13) 
15. Foyda 
16. Soliqdan keyingi foyda (14-15) 
17. Aktsioner kamchiligining hissasi 
18. Sof foyda (16-17) 
19. Aktsiyaga foyda 
23,749 
2,845 
415 
8,419 

5,989 
 

17,760 
2,960 

14,800 
______
___ 
14,800 
0.074 
19,385 
 

4,245 
377 

7,839 

3,971 
 

15,414
2,569 

12,845 
_______
__ 
12,845 

0.063 
Izoh: Xarajatlar funktsiyasi 

tasniflangan 
Standart talablariga muvofiq
Xususiy kapitalning 
 
 
hisobot da
quyidagi minimum axborotlar aks ettiriladi: (a) hisobot davrida sof 
foyda va zararlar; (b) boshqa standartlar talablariga muvofiq 
-
xususiy kapitalda tan olinadigan daromad va xarajatlar, foyda va zararlarning har 
bir moddasi hamda bunday moddalarning summalari; va (c) hisobga olish tartibi 8-
son BHXSda 
tutilgan hisob siyosatidagi 
va fundamental 
xatolarni 
lar.
Bundan tashqari kompaniyalar ushbu hisobotning 
yoki unga beriladigan 
izohlarda quyidagilarni aks ettirishi lozim: (d) mulkdorlar bilan kapital 
xarakteridagi operatsiyalar va ular tomonidan taqsimlanishi; (e) hisobot davrining 
boshida va hisobot sanasiga 
foyda va zararlarning saldosi va hisobot 
davrida 
; va (f) hisobot davri boshi va oxirida aktsionerlik kapitali har bir 
klassi, emission daromad va har bir rezerv balans qiymati har bir 
ochib 
berish bilan 
sidagi tekshiruv (2.9-jadval).

---

260 
2.9-jadval 
ORZU
2005 hisobot yili uchun
Xususiy kapital 
garishi 
 hisobot
(ming AQSh dollar hisobida) 
Akts
ioner
ka
pit
al
Re
ze
rv
ka
pit
al
T
aqs
im
lan
mag
an
f
oyda
Sof
f
oy
da
Re
ckit
t & 
C
olm
an
pls
xus
us
iy
ka
pit
ali
his
sa
si
Akts
ioner
ka
mchili
gi
ning
his
sa
si
Qa
yta
his
ob
-
las
hda
gi
fa
rq
Jami 
31/12/2004 
Kapitalga 
badal 
kiritish va 
dividend 
 
natijasida 
: 
Kapitalga 
badal 
ovlari 
Foydada 
aks 
ettirilmagan 
aktsioner 
kapitaldagi 
boshqa 
: 
Kurs farqi 
Boshqa 
farqlar 
Foydada 
aks 
ettirilmagan 
aktsioner 
kapitaldagi 
2,02
6,00
0 
(25,
000) 
1,00
8,31
7 
12,
84
5 
(5,
78
0) 
3,047,1
62 
(25,000
) 
(5,780) 
3,04
7,16
2 
(25,
000) 
(5,7
80) 

---

261 
:
Taqsimlanm
agan 
foydaga olib 
borish 
2005 yil 
soliqdan 
keyingi 
foydasi

31/12/2005
2,00
1,00
0 
7,06
5 
1,01
5,38
2 
(7,
06
5) 
14,
80
0 
14,
80
0 
14,800 
3,031,1
82 
14,8
00 
3,03
1,18
2 
Pul 
 harakati 
 hisobot
moliyaviy hisobotning 
boshqa shakllari bilan bir qatorda axborot foydalanuvchilarga kompaniyaning sof 
aktivlari, moliyaviy tarkibi (likvidlik va 
qobiliyatini ham 
ichiga olgan 
holda) 
hamda 
sharoitga va imkoniyatlarga moslashish 
uchun pul 
kelib tushushi va 
hajmi va muddatiga 
qobiliyatini baholash imkoniyatini beradi.
Ushbu hisobotda aks ettiriladigan axborotlar tarkibini ORZU kompaniyasi misolida 
(2.10-jadval). 
2.10-jadval 
ORZU
Pul 
 harakati 
 hisobot
2005 moliyaviy hisobot yili uchun 
2005 
2004 
Hisobot yilining boshida pul 
 

Operatsion faoliyat natijalari 

foyda 
Depresiatsiya va amortizatsiya 
Uzoq muddatli rezevlardagi 
Uzoq muddatli aktivlarni hisobdan chiqarishdan 
Olingan foyda (zarar) 

Operatsion faoliyatdan olingan pul 
118,446 
25,991 
60 
(6,600) 
(150) 
50 
108,016 
19,400 
60 
(4,200) 
120 
(70) 

---

262 
 yalpi summasi 

Zahiralarning 

Savdo debitor qarzlarining 
Savdo kreditor qarzlarning 

Aylanma kapitaldagi boshqa 

Operatsion faoliyatdan olingan pul 
 sof summasi 

Asosiy vositalarni oshishi 

pul 
Asosiy vositalarni sotishdan tushgan pul 
Investitsiyalarga 
pul 
Xaridlar 
pul 
Olingan foizlar va dividendlar 
Qimmatli 
savdosidagi pul oqimi 
Investitsion faoliyatda foydalanilgan pul 
 sof summasi 
Kapitalga badallar 
Kompaniya dividendi va aktsioner kamchilikka 
dividendlar 
Qarz majburiyatlarini chiqarish 
Qarz majburiyatlarini 
foizlar 
Moliyalashtirish 
 faoliyatda ishlatilgan 
pul 
 sof summasi 
Tijorat faoliyati natijasida pul 
 va 
ekvivalentlari 
 
hi 
Konsolidatsiyalashgan kompaniyalarda 
natijasida pul 
va ekvivalentlari 
Valyuta kursi 
natijasida pul 
va ekvivalenti 
Yil oxirida pul 
 va ekvivalenti 
Savdo qimmatli 
va boshqa 
instrumentlar 
19,351 
(26,633) 
4,904 
258 
998 
(1,122) 
(18,940) 
18,920 
(2,200) 
2,400 
420 
 (522) 
(5,000) 
(5,780) 
2,300 
(1,400) 
(850) 
(11,252) 
5,150 
15,310 
(15700) 
5,600 
250 
250 
5,710 
(14,400) 
9,200 
(1,200) 
2,200 
220 
 1,730 
(2,500) 
(5,800) 
(120) 
2,200 
220 
(4,270) 
5.200 
9,500 
118,446 

---

263 
Balansda 
 likvidli aktivlar
 
9,400 
121,744 
 
Moliyaviy hisobotning izohlarida
foydalanuvchilarga foydali 
axborotlarni 
ichiga oladi. Moliyaviy hisobotga berilgan izohlarda quyidagi 
axborotlar 
aksini topadi: (a) moliyaviy hisobotni tayyorlash asoslari 
axborotlar va salmoqli operatsiyalar va hodisalar uchun tanlangan va 
hisob siyosati; (b) moliyaviy hisobotda aks ettirilmay qolgan, lekin 
BHXSlari talabi bilan taqdim qilinadigan axborotlarni ochib berish; (c) moliyaviy 
hisobotda aks ettirilmagan, lekin 
tasavvur uchun zarur 
axborotlarni taqdim qilish. 
9.3. Hisobotlarni shakllantirish va nazorat jarayonlari 
iqtisodiyotiga investitsiyalar jalb qilish uchun muayyan sharoit yaratish, 
jumladan, vatanimiz iqtisodiy 
faoliyatining shaffofligi va aniqligiga 
erishish zarur. Bu masalani amalga oshirish moliyaviy hisobotlarning umumqabul 
qilingan jahon standartlarini moliyaviy hisobotning xalqaro standartlarini 
bilan 
. Bu Korporativ boshqaruv tizimidagi printsip va yondashuvlarni tubdan 
, ishlab chiqarish, tashqi iqtisodiy va investitsiya jarayonlariga zamonaviy 
xalqaro korporativ menejment standartlarini joriy etish jiddiy 
talab qiladi
16
. 
Mustaqilligimizning dastlabki davridan boshlab bu borada 
ishlar amalga 
oshirildi, jumladan, 1994 yilda iqtisodiy islohotlarni amalga oshirish, 
Respublikasini jahon hamjamiyatiga integratsiyalash, xalqaro statistik taqqoslashlarni 
, istiqbolni belgilash - tahlil qilish ishlari darajasini oshirish va xalq 
boshqarishning iqtisodiy uslublariga 
uchun ishonchli axborot bazasi bilan 
maqsadida qabul qilingan 
Respublikasining xalqaro 
amaliyotida qabul qilingan hisobga olish va statistika tizimiga 
davlat dasturi 
gi Vazirlar Mahkamasining Qarori asosida buxgalteriya hisobi tizimini 
xalqaro standartlar asosida tashkil qilish 
qator ishlar amalga oshirildi. 
Xususiy investitsiyalar, jumladan xorijiy investitsiyalar uchun qulay muhitni 
, bozor infratuzilmasining muhim elementi sifatida shakllanishi lozim 
bozor iqtisodiyotida 
buxgalteriya hisobi kontseptsiyasi 
Respublikasi Moliya Vazirligi qoshidagi buxgalteriya hisobi 
metodologik 
kengash va Professional buxgalterlar instituti Milliy Kengashi (hozirgi Buxgalterlar va 
auditorlar milliy assotsiatsiyasi) tomonidan 1994 yil 29 dekabrda tasdiqlangan edi. 
Unda respublikamizda endigina vujudga kelayotgan bozor iqtisodiyoti sharoitida 
buxgalteriya hisobi tizimini qurish asoslari mustahkamlab berilgan. 
Respublikasida buxgalteriya hisobi va hisoboti tizimini rivojlantirish 
strategiyasi, buxgalteriya hisobi va hisobotida shakllanadigan hisob axborotining 
sifatini oshirish hamda ushbu axborotdan manfaatdor foydalanuvchilarning kafolatli 
foydalana olishlarini 
berishga qaratilgan. 
16
Karimov I.A. Mamlakatimizni 2014-yilda ijtimoiy-iqtisodiy rivojlantirish yakunlari va 2015-yilga 

---

264 
yillarda 
buxgalteriya hisobi va hisobot sohasida 1994 yilda 
qabul qilingan Buxgalteriya hisobini isloh qilish dasturida 
tutilgan ancha-
muncha 
amalga oshirildi. 
Buxgalteriya hisobi va hisoboti tizimida amalga oshirilayotgan 
yurituvchi 
faoliyatining moliyaviy natijalari va moliyaviy holati haqidagi 
manfaatdor foydalanuvchilar uchun foydali 
axborotni shakllantirishni 
qaratildi. Buxgalteriya hisobi va hisobotini isloh qilishning asosiy 
instrumenti sifatida moliyaviy hisobotlarning xalqaro standartlari asosida milliy 
standartlar qabul qilindi.
Buxgalteriya hisobi va hisoboti taraqqiyotida muayyan yutuqlarga erishilgan 
-
da, shu bilan birga jiddiy muammolar ham mavjud 
, ularga: 
- MHXS asosida tuziladigan buxgalteriya hisobotlarining rasmiy statusi, shuningdek 
MHXSni 
zaruriy infratuzilmasining mavjud emasligini; 
- 
yurituvchi 
tomonidan, milliy standartlar asosida tayyorlangan 
buxgalteriya hisobotlarini transformatsiya qilish orqali MHXS 
jamlangan 
moliyaviy hisobotlar tayyorlash uchun asossiz katta xarajatlarni; 
- buxgalteriya hisobotlari sifatini nazorat qilish tizimining kuchsizligi, shu jumladan, 
buxgalteriya hisobotlari auditi sifatining yuqori emasligini; 
- kasbiy jamoat birlashmalari va boshqa manfaatdor birlashmalarning, shu bilan birga 
buxgalteriya hisobotidan foydalanuvchilarning buxgalteriya hisobi va hisobotini 
tartibga solish, hamda buxgalterlik va auditorlik kasbini rivojlantirishda ishtirokining 
etarli emasligini; 
- 
buxgalter va auditorlarni kasbiy tayyorlash darajasining past darajadaligi, 
shuningdek MHXS 
tayyorlangan axborotdan foydalanish 
etarli emasligini kiritish mumkin. 
Mavjud yuzaga kelgan buxgalteriya hisobi va hisoboti tizimi unda shakllangan 
axborotning ishonchliligi va tegishli darajadagi sifatini 
bera olmaydi, 
shuningdek, ushbu axborotdan foydalana olish imkoniyatlarini sezilarli darajada 
cheklaydi. 
Bugungi kunda 
buxgalteriya hisobi va hisobotining kelgusi taraqqiyoti 
uchun qulay sharoit vujudga kelmoqda. Buxgalteriya hisobi va hisoboti 
aksariyat qismini 
ichiga oluvchi 
-huquqiy hujjatlar amalga kiritilgan, 
ammo ushbu hujjatlarni Moliyaviy hisobotning xalqaro standartlari va ularga 
talablarning 
borayotganligi nuqtai-nazaridan tubdan 
chiqish lozim. 
Chunki ushbu 
huquqiy hujjatlar qabul qilingandan 
MHXSlarda katta 
.
Respublikamizda 2015-2018 yillarda barcha aktsiyadorlik jamiyatlari yillik moliyaviy 
hisobotni nashr etishi va Xalqaro audit standartlari hamda Xalqaro moliyaviy hisob 
standartlariga muvofiq tashqi audit 
17
belgilangan. Aktsiyadorlik jamiyatlari 
faoliyati samaradorligini oshirish va korporativ tizimini takomillashtirish maqsadida 
aktsiyadorlik jamiyatlarining yillik moliyaviy hisobotlarini moliyaviy hisobotlarning 
xalqaro standartlarga muvofiq tayyorlash hamda nashr qilish 
tutilmoqda. 
Bugungi kunda nafaqat aktsiyadorlik jamiyatlarida, balki boshqa 
jamiyatlari, 
17
-4720-sonli Farmoni.

---

265 
xususiy korxonalar, oilaviy korxonalar kabi tashkiliy-huquqiy shaklga ega tadbirkorlik 
ham MHXSdan foydalanishga 
oshirish zarur deb 
hisoblaymiz.
muddatli istiqbolda (yaqin 5-10 yilda) buxgalteriya hisobi va hisobotini 
rivojlantirish, buxgalteriya hisobi va hisoboti tizimining 
xos funktsiyalarini 
iqtisodiyotida muvaffaqiyatli va izchil bajarilishi uchun maqbul zamin va 
sharoit yaratish zarur. Xususan, manfaatdar ichki va tashqi foydalanuvchilar 
(mulkdorlar, investorlar, kreditorlar, davlat hokimiyati organlari, 
yurituvchi 
boshqaruv xodimlari va b.) tomonidan iqtisodiy qarorlar qabul qilish 
uchun zarur 
yurituvchi 
faoliyati 
aniq va 
shaffof axborotni shakllantirish imkoniyatini yaratish lozim. Kelgusi taraqqiyotning 
mohiyati, samarali hisob jarayonini tuzish va zaruriy infratuzilmani yaratish 
bilan 
MHXSdan foydalanishni faollashtirish hisoblanadi. 
Buxgalteriya hisobi va hisobotni quyidagi asosiy 
rivojlantirish zarur: 
- buxgalteriya hisobi va hisobotlarda shakllanadigan axborot sifatini oshirish; 
- MHXSni 
infratuzilmasini yaratish; 
- buxgalteriya hisobi va hisobotini tartibga solish tizimini 
; 
- buxgalteriya hisobotlari sifat nazoratini kuchaytirish; 
- tashkilotlarda buxgalteriya hisobotlari auditi, buxgalteriya hisobi va hisobotini 
yuritish bilan band 
mutaxassislarning, shuningdek buxgalteriya hisobotlaridan 
foydalanuvchilarning malakasini sezilarli darajada oshirish. 
Respublikasida buxgalteriya hisobi, 
ichiga statistik va operativ-texnik 
hisobni ham oladigan, yagona hisob va hisobot tizimining bir 
sifatida 
rivojlanishi zarur. Ushbu tizimning birligini 
muhim omil 
hisob hisoblanib, u har bir hisob turi ehtiyoji, vazifalari va 
metodologiyasiga mos holda umumlashtirish, tizimlashtirish va kelgusi 
uchun 
manbasi sifatida xizmat qiladi. 
Rivojlanish jarayonida buxgalteriya hisobi va hisoboti tizimi birligi va yaxlitligini 
quvvatlash uchun ushbu tizim barqarorligini 
alohida dolzarblik 
kasb etadi. Jahon tajribasi shuni 
, buxgalteriya hisobi va hisobotining 
rivojlanishi mamlakatdagi iqtisodiy jarayonlarning 
bilan uzviy 
aloqadorlikda amalga oshirilishi va 
mexanizmi rivojlanish darajasi va 
xarakteriga javob berishi lozim. Buxgalteriya hisobi va hisobotini 
jarayonlarini asossiz paysalga solishga 
. Shu bilan birga 
buxgalteriya hisobi va hisobotidagi 
mexanizmidagi 
va bozor institutlarining real ish olib borishiga mos 
holda jadallashtirish 
iqtisodiyotdagi 
moliyaviy 
axborotning 
sifatini 
pasayishiga, 
MHXSning 
, shuningdek moliyaviy tartib-intizomning susayishiga olib kelishi 
mumkin.
Bundan tashqari MHXSga 
, axborotni 
va qayta ishlash jarayonlarining 
yangicha metodlarini amalda 
olish 
vaqt talab qiladi.
Buxgalteriya hisobi va hisobotidagi 
, jumladan MHXSga 
jarayoni 
jamoatchilikning kasbiy tayyorgarligi, shuningdek davlat hokimiyati organlarining 
ehtiyoji va imkoniyatlarini hisobga olgan holda bosqichma-bosqich amalga oshirilishi 
lozim. 

---

266 
Buxgalteriya hisobi va hisobotini rivojlantirishning asosiy 
Respublikasi iqtisodiyotining barcha tarmoq va sohalariga taalluqli. Shu bilan 
birgalikda buxgalteriya hisobi sohasida islohotlarni amalga oshirish iqtisodiyotning 
ayrim tarmoq va sohalarida (jumladan, notijorat tashkilotlari, bank tizimi) 
xos 
xususiyatlarga ega. 
Buxgalteriya hisobi va hisobotini rivojlantirishning asosiy 
unda 
shakllanadigan axborot sifatini oshirish. Jahon tajribasi shuni 
, 
axborotning foydaliligiga bevosita MHXSdan foydalanish orqali yoki ular asosida 
milliy buxgalteriya hisobi tizimini qurish asosi sifatida foydalanish orqali erishish 
mumkin. 
Zamonaviy buxgalteriya hisobi 
yurituvchi 
tomonidan 
yuridik shaxs buxgalteriya hisobotlarini (individual buxgalteriya hisoboti) va 
jamlanma moliyaviy hisobotni tayyorlashda foydalaniladigan axborot bazasini ifoda 
etadi. Bundan tashqari buxgalteriya hisobotida shakllandigan axborotdan boshqaruv, 
soliq, statistik hisobotlar, nazorat qiluvchi organlar uchun hisobotlar tayyorlash uchun 
foydalaniladi. Zarurat 
ushbu 
asosida boshqa shakldagi 
hisobotlar tayyorlanishi lozim. 
Shu sababdan buxgalteriya hisobi sohasida asosiy vazifa bu hisob jarayonini tashkil 
qilishning biror-bir hisobot shaklini tuzishga bevosita 
qolmasligini 
iborat. Hisob jarayonini tashkil qilishning talab va printsiplari, 
shuningdek buxgalteriya hisobining asosiy qoidalari MHXS talab va printsiplarini 
hisobga olgan holda 
lozim-ki, bu 
yurituvchi 
turli xil 
hisobot shakllari, jumladan MHXS uchun axborotni shakllantirish imkoniga ega 
. 
yurituvchi 
rni ayrim toifalari buxgalteriya hisobining 
soddalashtirilgan tartibini 
mumkin.
Buxgalteriya hisobi metodi elementi sifatida
individual buxgalteriya hisoboti
ikkita 
axborot va nazorat funktsiyalarini bajaradi. Bir tomondan u 
yurituvchi 
faoliyatining moliyaviy natijalari va moliyaviy holatini tavsiflaydi. 
Boshqa tomondan esa u har bir hisob tsikli yakunida buxgalteriya hisobi 
aniqligi va 
tizimli nazorat qilish imkonini beradi. 
Bundan kelib chiqib barcha 
yurituvchi 
har bir hisobot davri uchun 
individual buxgalteriya hisobotlari tuzishlari shart. 
Individual buxgalteriya hisoboti quyidagilar uchun 
: 
-
yurituvchi 
yakuniy moliyaviy natijasi sof foyda (zarar)ni 
aniqlash va uni mulkdorlar 
taqsimlash uchun; 
-
Nazorat qiluvchi organlarga taqdim qilish uchun; 
-
yurituvchi 
bankrotlik belgilarini aniqlash uchun; 
-
Statistik kuzatish va makroiqtisodiy 
yagona davlat bazasini 
shakllantirish uchun; 
-
yurituvchi 
boshqarishda ishlatish, sud ishlarida va soliqqa 
tortishda foydalanish uchun. 
Individual buxgalteriya hisoboti sohasida asosiy vazifa manfaatdor foydalanuvchilarni 
sifatli, ishonchli va xo
yurituvchi 
haqida solishtirish mumkin 
, uni 
jonli aks ettiradigan axborotdan kafolatli foydalana olish imkoniyatini yaratib 
berishdan iborat. Ushbu masalani hal qilish uchun individual buxgalteriya hisobotini 

---

267 
xalqaro standartlari (IAS, IFRS) asosida ishlab chiqiladigan buxgalteriya hisobining 
milliy standartlari (BHMS) 
tuzish lozim. Kelajakda tajribaning ortib borishi 
natijasida ayrim 
yurituvchi 
doirasi tomonidan individual 
buxgalteriya hisobotini buxgalteriya hisobining milliy standartlari 
MHXS 
(IAS, IFRS) 
tuzish imkoniyatlarini baholash maqsadga muvofiq. 
Ayrim hollarda BHMS buxgalteriya hisobotlarida axborotni shakllantirish va taqdim 
qilishga bir qancha muqobil yondashuvlarni 
tutishi mumkin. Shunday 
ham, turli xil 
yurituvchi 
buxgalteriya hisobotlarini solishtirish 
imkoniyatini oshirish uchun yuqoridagi holatlar cheklanishi va kelgusida uzluksiz 
qisqartirib borish lozim. 
BHMS ayrim toifa 
yurituvchi 
tomonidan tayyorlanadigan 
individual buxgalteriya hisobotida ochib beriladigan turli xil hajmdagi axborotni 
nazarda tutishi mumkin, jumladan, soddalashtirilgan buxgalteriya hisoboti tuzishni. 
Jamlangan moliyaviy hisobot, 
buxgalteriya hisobotlarining bir turi 
, nazorat 
qilish munosabatlariga asoslangan 
yurituvchi 
guruhi faoliyatining 
moliyaviy natijalari va moliyaviy holatini tavsiflash uchun 
. Jamlangan 
moliyaviy hisobot faqat axborot funktsiyasini bajaradi va u manfaatdor tashqi 
foydalanuvchilarga taqdim qilinadi. Bunday hisobot foydalanuvchilar tomonidan 
iqtisodiy qaror qabul qilishda asosiy moliyaviy axborot manbalaridan biri 
lozim.
Jamlangan moliyaviy hisobotlar sohasida asosiy vazifa manfaatdor foydalanuvchilarni 
yurituvchi 
guruhi haqida sifatli, ishonchli va solishtirish mumkin 
axborotdan kafolatli foydalana olish imkonini yaratishdan iborat. Ushbu 
vazifani hal qilish uchun jamlangan moliyaviy hisobotni MHXS 
yicha tuzishni 
hamda majburiy audit va hisobotlarni chop qilishni majburiy qilib belgilash lozim. 
Boshqaruv hisoboti 
yurituvchi 
boshqarishda (rahbariyat, boshqa 
boshqaruv xodimlari) foydalanish uchun 
. Shuning uchun ushbu 
hisobotning tarkibi, davriyligi, muddati, shakli va uni tuzish tartibini 
yurituvchi 
mustaqil belgilaydi. Shu bilan birga boshqaruvning 
amaliyoti 
shuni 
, boshqaruv hisobotlarini tuzish tartibi va tarkibi, individual 
buxgalteriya hisobotlari va jamlanma moliyaviy hisobotlarni tayyorlashda 
foydalaniladigan printsiplar asosida ishlab chiqilsa, bunday tayyorlangan boshqaruv 
hisobotlari yanada foydali va samarali 
. 
Boshqaruv hisoboti sohasida asosiy vazifa 
, boshqaruv hisobini tashkil 
qilishdagi 
tajribalarni, hamda 
yurituvchi 
boshqarishda 
boshqaruv hisobidan foydalanish tajribalarini keng ommalashtirish hisoblanadi. 
Soliq hisobotlari
ni (soliq deklaratsiyalari) tuzish soliq qonunchiligi bilan belgilangan 
yurituvchi 
uchun majburiy hisoblanib, fiskal (xazina) maqsadlari 
uchun 
. Soliq hisobotlari buxgalteriya hisobida shakllanadigan axborot 
asosida ularni soliq qonunchiligi qoidalari 
tuzatish 
bilan tuzilishi shart. 
Soliq hisoboti sohasida asosiy vazifa soliq hisobi qoidalarini buxgalteriya hisobi 
qoidalariga yanada yaqinlashtirish 
bilan uni tuzish xarajatlarini kamaytirishdan 
iborat.
Respublikasi iqtisodiyotida MHXSlarini keng joriy qilishning zaruriy 
sharti bevosita 
yurituvchi 
tomonidan buxgalteriya hisobi va 

---

268 
hisobotini tartibga solishda ushbu standartlardan foydalanish imkonini beradigan 
infrastrukturani yaratishdan iborat. 
Asosiy elementlar:
-
da MHXSlarni qonunan 
etish; 
-
MHXSni 
tajribasini ommalashtirish va umumlashtirish mexanizmi; 
-
MHXS 
tayyorlangan buxgalteriya hisobotlari sifatini nazorat qilish, 
shu jumladan audit; 
-
MHXSni 
. 
Respublikasida MHXSni keng 
uchun uning qonunan 
qilinishi muhim ahamiyatga ega. Jumladan, MHXS 
tayyorlangan jamlanma 
moliyaviy hisobot rasmiy hisobotlarning bir shakli sifatida 
qilinishi lozim. 
Har bir MHXSni (shu jumladan sharhlarni ham) 
lash jarayonining maqsadi
ularni 
Respublikasi 
huquqiy hujjatlari tizimiga kiritish. Bunday 
tartib(jarayon) professional jamoatchilik ekspertizasi va har bir standartni amalga 
kiritishni 
ichiga olishi lozim.
Ushbu jarayon: 
-
MHXSni 
Respublikasi hududida qonuniy kuchga kiritishni; 
-
MHXSdan chetga chiqishga 
; 
-
Respulikasidagi iqtisodiy jarayonlarning 
xos xususiyatlarini 
hisobga olishni; 
-
moliyaviy axborotning iqtisodiyotga mos kelishini 
minlashi lozim.
Favqulodda holatlarda 
Respublikasida vujudga kelgan iqtisodiy vaziyatni 
hisobga olgan holda muayayyan bir MHXSni 
muddatga 
turish (rad qilish) mumkin. Shu bilan birga biron-bir standartning bir qismini 
ham mumkin emas. 
MHXSni 
tajribasini ommalashtirish va umumlashtirish mexanizmi 
yurituvchi 
tomonidan standartlarni bir xil va navbati bilan 
va ular 
haqida mos moliyaviy axborot berish uchun muhim. Bunday mexanizm MHXSni 
turli xil axborot-metodik materiallar 
nazarda tutib, ular 
faqat tavsiyaviy xarakterga ega. 
Buxgalteriya hisobi va hisobotini tartibga solish tizimini rivojlantirish shunday 
modelni yaratishga qaratilishi lozimki, u barcha manfaatdor tomonlar qiziqishlarini 
hisobga olib, xarajatlarni kamaytirib va tartibga solish samaradorligini oshirishi lozim. 
Ushbu model asosida davlat hokimiyati organlari va kasbiy birlashmalarning 
(
Respublikasi buxgalterlar va auditorlar milliy assotsiatsiyasi, 
Auditorlar Palatasi, 
buxgalterlar federatsiyasi va boshqa 
manfaatdar jamoat tashkilotlari) oqilona birligi yotadi. 
Davlat hokimiyati organlari va kasbiy birlashmalar 
funktsiyalarning 
taqsimlanishi quyidagicha 
lozim. Buxgalteriya hisobi va hisoboti iqtisodiyot 
va tadbirkorlik faoliyati sohasida axborotga 
konstitutsion huquqni 
holda 
Respublikasida iqtisodiy makon va bozor birligining kafolatidan 
biri hisoblanadi. Buxgalteriya hisobi va hisobotini tartibga solish 
Respublikasida buxgalteriya hisobi va hisoboti yagonaligini va ushbu tizimni 
rivojlantirishning maqsadga muvofiqligini 
berishi, 
manfaatdor 

---

269 
foydalanuvchilar qiziqishlarini hisobga olishi hamda izchillikni 
lozim. 
Ushbu jarayonda Davlat hokimiyati organlari va Kasbiy birlashmalar zimmasiga 
yuklatiladigan vazifalarni quyidagi chizmalardan 
mumkin. 
Buxgalteriya hisobi va hisoboti standartlarining jamiyat uchun ahamiyatini 
olgan holda, birinchi navbatda standartlarning adekvatligi va sifatiga 
ishonch 
hamda ularga 
ishonish mumkinligiga asoslangan holda ularni har taraflama 
etish. Standartlarni tan olish (
etish) uchun ularni qabul qilish 
jarayoniga
kasbiy hamjamiyatni jalb qilish lozim. Ular milliy standartlar loyihalarini 
tayyorlashadi va (yoki) standartlarning kasbiy jamoatchilik ekspertizasini 
. 
navbatida davlat hokimiyati organlari milliy standartlarni ishlab chiqishni tashkil 
qiladi, standartlarni tasdiqlashga tayyorlaydi va ularni tasdiqlaydi, yuridik jihatdan 
rasmiylashtirish, 
va standartlar reestriga kiritish ishlarini amalga 
oshiradi. Kasbiy hamjamiyatning standartlarni qabul qilish jarayonida, buxgalteriya 
hisobotlaridan foydalanuvchilardan hamda kasbiy hamjamiyatning yuqori malakali, 
mashhur va 
vakillaridan iborat 
maxsus organi orqali qatnashishlari 
maqsadga muvofiq.