Standartlari

4- misol. 
Kompaniya uskunani 
yuk avtomobiliga ayriboshlamoqda. Kelishuv 
tijorat xarakteriga ega. Uskunaning haqqoniy qiymati 100000 sh.b.(ishonchli 
baholangan). Yuk avtomobilining balans qiymati 60000 sh.b. (dastlabki qiymati 
80000 sh.b.) uning haqoniy qiymati 85000 sh.b. (ishonchli baholangan). Uskuna 
sotuvchisiga kompaniya 10000 sh.b. pul 
. 
1-echim. Uskunaning haqqoniy qiymati 100000 sh.b. ishonchliroq deb 
baholasa,
Dt Asosiy vosita (M0130) 100000 
Dt Asosiy vositaning eskirishi (M0260) 20000 
Kt Asosiy vosita (M0160) 80000 
Kt Pul 
(M5110) 10000 
Kt Asosiy vositaning chiqib ketishi (M9210) 30000 
Dt Asosiy vositaning chiqib ketishi (M9210) 30000 
Kt Asosiy vositaning chiqib ketishidan foyda (M9310) 30000 
2-echim. Uskunaning haqqoniy qiymati 100000 sh.b. ishonchliroq emas deb 
baholasa, kompaniya uskunaning qiymatini ayriboshlanayotgan aktiv haqqoniy 
qiymati va pul 
sifatida aks ettiradi:
Dt Asosiy vosita (M0130) 95000 (85000+10000) 
Dt Asosiy vositaning eskirishi (M0260) 20000 
Kt Asosiy vosita (M0160) 80000 
Kt Pul 
(M5110) 10000 
Kt Asosiy vositaning chiqib ketishi (M9210) 25000 
Dt Asosiy vositaning chiqib ketishi (M9210) 25000 
Kt Asosiy vositaning chiqib ketishidan foyda (M9310) 25000 
Tadbirkorlik 
tannarx 
cha hisobga olish modelini yoki qayta 
baholash modelini 
hisob siyosati sifatida qabul qilishi kerak va ushbu 
siyosatni asosiy vositalarning alohida butun turkumiga nisbatan 
kerak.
Aktiv sifatida tan olinganidan 
, asosiy vosita 
kti uning tannarxidan 
har qanday 
eskirish summasi va har qanday qadrsizlanish 
zararlar chegirib tashlangan qiymatda hisobga olinishi kerak.
5- misol. 
1 aprel 2011 yilda kompaniya 120000 sh.b. ka uskuna sotib oldi. U 
dan-
foydalanishga topshiriladi. Foydali muddati 8 yil. Qoldiq qiymati 
. 
chiziqli usulda amortizatsiya hisoblaydi va haqiqiy xarajat modeli 
hisobga 

---

83 
oladi. 31 dekabr 20x1 yilda kompaniya uskunaning qiymati 5000 sh.b.ga 
qadrsizlanganligini aniqladi. Bu qadrsizlanishni zarar sifatida baholadi. 
1.
Amortizatsiya hisoblanishi: 
Dt Umumishlab chiqarish xarajatlari (M2400) 11250 
Kt Jamlangan amortizatsiya uskuna (M0230) 11250 
(120000/8x9/12) 
2.
31 dekabr 2011 yilda aktiv qadrsizlanishi hisobi: 
Dt Nomoliyaviy aktivlar qadrsizlanishidan zarar (M9440) 5000 
Kt Asosiy vositalar qadrsizlanishi 
jamlangan zarar (M0330) 
5000 
Uskunaning 31 dekabr 2011 yilga balans qiymati (120000-11250-5000)= 
103750 sh.b. 
Aktiv sifatida tan olinganidan so
, haqqoniy qiymati ishonchli tarzda 
baholanishi mumkin 
asosiy vosita 
qayta baholangan qiymati 
hisobga olinishi kerak. Bunda uning qayta baholangan qiymati 
uni qayta 
baholash sanasiga 
haqqoniy qiymatidan keyinchalik 
eskirish 
summasi va keyinchalik 
qadrsizlanish 
zararlar chegirilgandagi 
qiymati hisoblanadi. Aktivning balans qiymati hisobot davri oxiridagi haqqoniy 
qiymati asosida aniqlanadigan qiymatidan ahamiyatli darajada farq qilmasligi uchun 
qayta baholashlar yetarlicha muntazam ravishda amalga oshirilishi kerak. 
Qayta baholashlarning muntazam ravishda takrorlanishi qayta baholanayotgan 
asosiy vosita 
haqqoniy qiymatidagi 
. Qayta 
baholanayotgan aktivning haqqoniy qiymati uning balans qiymatidan ahamiyatli 
darajada farq qilmasligi uchun, keyingi qayta baholashlarni 
talab etiladi. 
Ayrim asosiy vositalarning haqqoniy qiymatida katta darajada va 
tebranishlar kuzatilishi mumkin, buning natijasida qayta baholashlarni yillik asosda 
talab etiladi. Bunday qayta baholashlarni tez-tez 
haqqoniy qiymati 
faqatgina katta 
darajada 
turadigan asosiy vositalar 
uchun talab etilmaydi. Aksincha, bunday 
faqatgina uch yoki besh yilda bir 
marta qayta baholanishi talab etilishi mumkin. 
Asosiy vosita 
qayta baholanganida, qayta baholash sanasigacha 
har qanday eskirish summasi quyidagi usullarning biri yordamida 
tuzatiladi:
(a) 
aktivning yalpi balans qiymatidagi 
proportsional tarzda 
qayta hisoblanadiki, natijada qayta baholashdan 
aktivning balans qiymati uning 
qayta baholangan qiymatiga teng 
. Ushbu usuldan aktivning qayta tiklash 
qiymatini aniqlash uchun indeks 
foydalaniladi (MHXS 13 
ga qarang). 
(b) 
aktivning yalpi balans qiymatidan chegirib tashlanadi va sof balans 
qiymati aktivning qayta baholangan qiymati summasida aks ettiriladi. Ushbu usuldan 
binolar uchun foydalaniladi. 
eskirishni qayta hisoblash yoki chegirib tashlashda yuzaga 
keladigan tuzatish summasi balans qiymatining 
yoki kamayishining bir 
qismini tashkil etadi. 

---

84 
Agar asosiy vosita 
qayta baholansa, ushbu aktiv tegishli 
asosiy 
vositalarning butun turkumi ham qayta baholanishi kerak. 
Asosiy vositalarning turkumi bu bir xil xususiyatga va tadbirkorlik 
faoliyatida foydalanish maqsadlariga ega 
aktivlarning guruhidir. 
Quyidagilar alohida turkumlarga misollardir:
(a) 
er; 
(b) 
er va binolar; 
(v) 
asbob-uskuna; 
(g) 
kemalar; 
(d) 
samolyot; 
(e) 
transport vositalari; 
(yo) mebel va jihozlar; va 
(j) 
ofis asbob-uskunasi. 
Asosiy vositalarning turkumidagi 
aktivlarning ixtiyoriy ravishda 
turlicha qayta baholanishiga hamda moliyaviy hisobotlarda har xil sanalarga 
tannarx va qiymatlarning aralashmasi aks ettirilishiga
maqsadida bir 
paytda qayta baholanadi. Biroq, aktivlarning turkumi 
grafik asosida 
aktivlar turkumining qayta baholanishi qisqa davr ichida tugallanishi va qayta 
baholashlar yangilanishi sharti bilan amalga oshirilishi mumkin. 
Agar qayta baholash natijasida aktivning balans qiymati oshsa, oshgan qism 
boshqa umumlashgan daromadda tan olinishi va kapital tarkibidagi 
qiymatiga nisbatan qayta baholash qiymatining oshgan summasi hisobga olinadigan 
schyotda 
lozim. Biroq, oshgan qism foyda yoki zararlarda shu darajada tan 
olinishi lozimki, bunda oldin aynan shu aktivni qayta baholash natijasida foyda yoki 
zararlarda tan olingan uning kamayishi summasi oldin qoplanishi lozim. 
Agarda aktivning balans qiymati qayta baholash natijasida kamaysa, kamaygan 
qism foyda yoki zarar tarkibida tan olinishi lozim. Biroq, kamaygan qism boshqa 
umumlashgan daromadda ushbu aktiv 
qiymatiga nisbatan 
qayta baholash qiymatining oshgan summasi hisobga olinadigan schyotining har 
qanday kredit saldosiga teng miqdorda tan olinishi lozim. Boshqa umumlashgan 
daromadda tan olingan kamaygan qism kapital tarkibidagi 
qiymatiga 
nisbatan qayta baholash qiymatining oshgan summasi hisobga olinadigan schyotda 
summani kamaytiradi. 
Kapitalda 
qiymatiga nisbatan qayta baholash qiymatining oshgan 
summasi hisobga olinadigan schyotda asosiy vosita 
jamlangan 
summa 
-
taqsimlanmagan foydaga 
mumkin, qachonki bu 
aktiv hisobdan chiqarilganida. Jami bunday summa aktivning foydali xizmat muddati 
tugaganida yoki u balansdan chiqarilganida 
azilishi mumkin. Biroq, bu 
schyotdagi summaning 
qismi aktiv tadbirkorlik 
tomonidan 
foydalanilayotganida 
mumkin. Bunda 
summa aktivning 
qayta baholangan balans qiymati asosida hisoblangan eskirish summasi bilan 
aktivning 
tannarxi asosida hisoblangan eskirish summasi 
farqqa teng 
. 
qiymatiga nisbatan qayta baholash qiymatining 
oshgan summasi taqsimlanmagan foydaga 
foyda yoki zararlarda aks 

---

85 
ettirilmaydi. 
 
Asosiy vositalarning qayta baholanishi natijasida yuzaga keladigan foyda 
soliqlariga 
BHXS 
Foyda 
ga muvofiq tan olinadi va u 
ochib beriladi.