Standartlari

 
7.3. MHXS (IFRS
Moliyaviy instrumentlar: 
 ochib 
berish
MHXS (IFRS
Moliyaviy instrumentlar: 
ochib berish nomli 
standartning maqsadi 
quyidagilar hisoblanadi: 
(a) tadbirkorlik 
moliyaviy holati va moliyaviy natijalariga 
moliyaviy instrumentlarning 
qanchalik katta ekanligini; va 
(b) 
tadbirkorlik 
hisobot davri mobaynida va oxirida duchor 
va moliyaviy instrumentlardan yuzaga keladigan risklarning xususiyati va darajasini 
hamda tadbirkorlik 
ushbu risklarni qanday qilib boshqarishini 
baholashi uchun imkon beradigan 
tadbirkorlik 
tomonidan ularning moliyaviy hisobotlarida ochib berilishini talab etish hisoblanadi. 
Ushbu MHXSdagi tamoyillar BHXS 
Moliyaviy instrumentlar: taqdim 
etish va MHXS 
Moliyaviy instrumentlar dagi moliyaviy aktivlar va moliyaviy 
majburiyatlarni tan olish, baholash va taqdim etish 
tamoyillarni 
.
Ushbu MHXS barcha tadbirkorlik 
tomonidan quyidagilardan 
tashqari barcha turdagi moliyaviy instrumentlarga nisbatan 
kerak: 
(a) 
MHXS 
Jamlangan moliyaviy hisobotlar
BHXS 
Alohida 
moliyaviy hisobotlar yoki BHXS 
Qaram tadbirkorlik 
va 
korxonalardagi investitsiyalar ga muvofiq hisobga olinadigan 
tadbirkorlik 
, qaram tadbirkorlik 
yoki 
korxonalarga investitsiyalar. 
Biroq, ayrim holatlarda, BHXS 27 yoki BHXS 28 
tadbirkorlik 
, 
qaram tadbirkorlik 
yoki 
korxonalarga investitsiyalarning MHXS 9 
ga muvofiq hisobga olinishiga ruxsat beradi; bunday holatlarda, tadbirkorlik 
ushbu MHXSning talablarini 
kerak hamda haqqoniy qiymatda 
baholanadigan bunday investitsiyalarga nisbatan MHXS 
Haqqoniy qiymatni 
baholash ning talablarini 
kerak. Shuningdek, tadbirkorlik 
ushbu 
MHXSni 
tadbirkorlik 
, qaram tadbirkorlik 
yoki 
korxonalarga investitsiyalar bilan 
barcha derivativlarga nisbatan, ushbu 
derivativ BHXS 32 dagi ulushli instrumentning 
mos kelgan holatlardan 
tashqari holatlarda, 
kerak. 
(b) 
BHXS 
Hodimlarning daromadlari
hodimlarning 
daromadlari 
ish beruvchilarning huquqlari va majburiyatlari. 
(v) 
MHXS 
shartnomalari da 
shartnomalari. 
Biroq, ushbu Standart bunday 
shartnomalarida singdirilgan derivativlarga 
nisbatan 
, agar MHXS 9 ularning alohida hisobga olinishini talab etsa. 
Bundan tashqari, emitent ushbu MHXSni moliyaviy kafolat shartnomalariga nisbatan 

---

219 
kerak, agar u ushbu shartnomalarni tan olishda va baholashda MHXS 9 ni 
. Biroq, emitent MHXS 4 ga muvofiq bunday shartnomalarni tan olish va 
baholash uchun MHXS 4 ni tanlaganida (qaror qilganida), u bu shartnomalarga 
nisbatan MHXS 4 ni 
kerak. 
(g) 
MHXS 
Aktsiyaga-asoslangan 
iladigan aktsiyaga 
asoslangan 
operatsiyalardan yuzaga keladigan moliyaviy 
instrumentlar, shartnomalar va majburiyatlar. Biroq MHXS 9 ning 
doirasidagi 
shartnomalarga nisbatan ushbu MHXS 
. 
(d) 
ulushli instrumentlar sifatida tasniflanishi talab etiladigan instrumentlar. 
Ushbu MHXS tan olingan va tan olinmagan moliyaviy instrumentlarga nisbatan 
. Tan olingan moliyaviy instrumentlar 
ichiga MHXS 9 ning 
doirasidagi moliyaviy aktivlar va moliyaviy majburiyatlarni oladi. Tan olinmagan 
moliyaviy instrumentlar, MHXS 9 ning 
doirasidan tashqarida 
nazar, ushbu MHXS ning 
doirasiga kiradigan 
moliyaviy 
instrumentlar (masalan, ayrim kredit majburiyatlarini) oladi. 
MHXS 9 ning 
doirasidagi nomoliyaviy moddalarni xarid qilish yoki 
sotish 
shartnomalarga nisbatan ushbu MHXS 
. 
Ushbu MHXSda moliyaviy instrumentlar 
ochib berish talab 
etilganida, tadbirkorlik 
moliyaviy instrumentlarni ochib beriladigan 
xususiyatiga xos 
va mazkur moliyaviy instrumentlarning 
xususiyatlarini hisobga oladigan turkumlarga guruhlashi kerak. Tadbirkorlik 
moliyaviy holat 
hisobotda aks ettiriladigan moddalarning solishtirmasini 
shakllantirish uchun yetarli 
kerak. 
Tadbirkorlik 
moliyaviy hisobotlardan foydalanuvchilar uning 
moliyaviy holati va moliyaviy natijalariga moliyaviy instrumentlarning 
qanchalik katta ekanligini baholash ikonini beradigan 
ochib berishi 
kerak. 
Moliyaviy aktivlar va moliyaviy majburiyatlarning toifalari 
Moliyaviy instrumentlarning MHXS 9 da belgilangan quyidagi toifalarining har 
birisi 
ularning balans qiymatlari moliyaviy holat 
hisobotda yoki 
izohlarda ochib berilishi kerak: 
(a) 
haqqoniy qiymatidagi 
foyda yoki zararda hisobga olinadigan 
moliyaviy aktivlar. Bunda ushbu aktivlarning 
turlari alohida 
kerak: - dastlabki tan olishda bunday aktivlar sifatida belgilangan moliyaviy aktivlar, 
va - MHXS 9 ga muvofiq majburiy ravishda haqqoniy qiymat 
baholanadigan 
moliyaviy aktivlar. 
(b) 
haqqoniy qiymatidagi 
foyda yoki zararda hisobga olinadigan 
moliyaviy majburiyatlar. Bunda ushbu majburiyatlarning 
turlari alohida 
kerak: - dastlabki tan olishda bunday majburiyatlar sifatida belgilangan 
moliyaviy majburiyatlar, va - MHXS 9 ga muvofiq oldi-sotdi uchun 
moliyaviy majburiyatlar 
mos keladigan moliyaviy majburiyatlar. 
(e) 
amortizatsiyalangan qiymat 
baholanadigan moliyaviy aktivlar. 
(yo) amortizatsiyalangan 
qiymat 
baholanadigan 
moliyaviy 
majburiyatlar. 
(j) 
haqqoniy qiymatidagi 
boshqa umumlashgan daromadda 

---

220 
hisobga olinadigan moliyaviy aktivlar. 
Haqqoniy qiymatidagi 
foyda va zararda hisobga olinadigan 
moliyaviy aktivlar va moliyaviy majburiyatlar
Tadbirkorlik 
moliyaviy aktiv (yoki moliyaviy aktivlarning guruhini) 
haqqoniy qiymat 
baholanadigan sifatida belgilaganida (ular boshqa holatda 
amortizatsiyalangan qiymatda hisobga olinadigan 
), quyidagilarni ochib 
berishi kerak: 
(a) 
hisobot davri oxirida moliyaviy aktiv. 
(b) 
ushbu maksimal kredit riskni kamaytiradigan va ushbu moliyaviy aktivga 
(yoki moliyaviy aktivlar guruhiga) 
har qanday kredit derivativlari yoki 
shunga 
instrumentlarning summasi. 
(v) 
moliyaviy aktiv 
kredit riskining 
tufayli ushbu 
moliyaviy aktivning (yoki moliyaviy aktivlar guruhining) haqqoniy qiymatidagi davr 
mobaynidagi yoki 
summasi. Ushbu summa quyidagicha 
aniqlanadi: 
- 
bozor riskini yuzaga keltiradigan bozor sharoitlarining 
haqqoniy qiymatning o
summasi sifatida; yoki
- 
tadbirkorlik 
fikri 
kredit riskidagi 
tufayli haqqoniy qiymatning 
muqobil usuldan 
foydalangan holda. 
Bozor riskini yuzaga keltiradigan bozor sharoitlaridagi 
kuzatiladigan (tayanch asos 
) foiz stavkasining 
hamda 
tovarlarning narxlaridagi, valyuta kurslaridagi yoki narxlar yohud kurslar 
indekslaridagi 
qamrab oladi. 
(g) 
har qanday 
kredit derivativining yoki shunga 
instrumentlarning haqqoniy qiymatidagi moliyaviy aktivning hisobga olinishi 
belgilanganidan keyin 
yoki davr mobaynida sodir 
summasi. 
Tadbirkorlik 
MHXS 9ga muvofiq moliyaviy majburiyatni haqqoniy 
qiymatidagi 
foyda yoki zararda hisobga olinadigan moliyaviy majburiyat 
sifatida belgilaganida va ushbu majburiyat 
kredit riskidagi 
boshqa umumlashgan daromadda aks ettirishi talab etilganida, u 
quyidagilarni ochib berishi kerak:
(a) 
moliyaviy majburiyat 
kredit risk tufayli moliyaviy 
majburiyatning haqqoniy qiymatidagi 
summasini. 
(b) 
moliyaviy majburiyatning balans qiymati va bu majburiyatning 
muddati oxirida ushbu majburiyat shartnomasi 
tadbirkorlik 
kerak 
summa orasidagi farq. 
(v) 
foyda yoki zararning davr mobaynida kapital ichidagi har 
qanday bir moddadan boshqa moddaga 
va bunday 
sababi. 
(g) 
majburiyat davr mobaynida hisobdan chiqarilgan 
, hisobdan 
chiqarishda 
va boshqa umumlashgan daromadda aks ettirilgan summa 
(agar mavjud 
). 
Tadbirkorlik 
MHXS 9 ga muvofiq moliyaviy majburiyatni haqqony 
qiymatidagi 
foyda yoki zararda hisobga olinadigan moliyaviy majburiyat 

---

221 
siftiad belgilaganida va ushbu majburiyatning haqqoniy qiymatidagi hamma 
(shu jumladan, majburiyatning kredit riskidagi 
) foyda yoki zararda aks ettirishi talab etilganida, u quyidagilarni ochib berishi 
kerak:
(a) 
moliyaviy majburiyat 
kredit riskdagi 
tufayli 
moliyaviy majburiyatning haqqoniy qiymatidagi davr mobaynidagi va 
sumasi; va 
(b) 
moliyaviy majburiyatning balans qiymati va bu majburiyatning 
muddati oxirida ushbu majburiyat shartnomasi 
tadbirkorlik 
kerak 
summa orasidagi farq. 
Shuningdek, tadbirkorlik 
quyidagilarni ochib berishi lozim: 
(a) 
MHXS 9 ga rioya etish uchun 
usullarning batafsil bayoni, 
shu jumladan ushbu usul nima uchun 
ekanligining tushuntirilishi. 
(b) 
tadbirkorlik 
fikricha, moliyaviy holat 
hisobotda 
hamda MHXS 9ga rioya etish uchun ochib berilgan 
moliyaviy aktiv yoki 
moliyaviy majburiyatning haqqoniy qiymatidagi ushbu aktiv yoki majburiyat 
kredit riskining 
, 
bunday fikrga nima uchun kelgani sabablari va uning fikricha 
omillar. 
(v) 
majburiyat 
kredit riskidagi 
boshqa 
umumlashgan daromadda 
foyda yoki zararda hisobdagi nomuvofiqlikni 
yaratishi yoki 
aniqlash uchun 
metodologiya yoki 
metodologiyalarning batafsil bayoni. Tadbirkorlik 
majburiyat 
kerdit 
riskidagi 
foyda yoki zararda aks ettirishi talab etilganida, ochib 
beriladigan 
ichiga MHXS 9 da tavsiflangan iqtisodiy b
batafsil bayonini olishi kerak. 
Haqqoniy qiymatidagi 
boshqa umumlashgan daromadda hisobga 
olinadigan moliyaviy aktivlar
Tadbirkorlik 
ulushli instrumentlarga investitsiyalarni haqqoniy 
qiymatidagi 
boshqa umumlashgan daromadda hisobga olinadigan 
instrumentlar sifatida, MHXS 9da ruxsat etilganidek, belgilaganida, u quyidagilarni 
ochib berishi kerak: 
(a) qaysi ulushli instrumentlarga investitsiyalar haqqoniy qiymatidagi 
boshqa umumlashgan daromadda hisobga olinadigan instrumentlar 
sifatida belgilangan. 
(b) instrumentlarni bunday taqdim etish muqobilini tanlashning sabablari. 
(v) bunday har bir investitsiyaning hisobot davri oxiridagi haqqoniy qiymati. 
(g) davr mobaynida tan olingan dividendlar, bunda hisobot davri mobaynida 
hisobdan chiqarilgan hamda hisobot davri oxirida saqlab turilgan investitsiyalarga 
tegishli 
dividendlarni alohida 
holda. 
(d) 
foyda yoki zararning davr mobaynida kapital ichidagi har 
qanday bir moddadan boshqa moddaga 
va bunday 
sababi. 
Tadbirkorlik 
haqqoniy qiymatidagi 
boshqa umumlashgan 
daromadda hisobga olinadigan ulushli instrumentlarga investitsiyalarni hisobot davri 
mobaynida hisobdan chiqarganida, u quyidagilarni ochib berishi kerak: 
(a) investitsiyalarning chiqib ketishi sabablari. 

---

222 
(b) investitsiya hisobdan chiqarilgan sanadagi uning haqqoniy qiymati. 
(v) investitsiya chiqib ketishidagi 
foyda yoki zarar. 
Tadbirkorlik 
joriy yoki oldingi hisobot davrlarida qandaydir 
moliyaviy aktivlarni MHXS 9 ga muvofiq qayta tasniflaganini ochib berishi kerak. 
Bunday har bir qayta tasniflash 
tadbirkorlik 
quyidagilarni ochib 
berishi kerak: 
(a) qayta tasniflash sanasi. 
(b) biznes modelning 
batafsil tushuntirish va bu 
tadbirkorlik 
moliyaviy hisobotlariga 
tavsiflaydigan 
sifatiy 
. 
(v) har bir toifaga va toifadan qayta tasniflangan moddaning summasi. 
Qayta tasniflashdan keyin hisobdan chiqarishgacha har bir hisobot davri uchun, 
tadbirkorlik 
MHXS 9 ga muvofiq amortizatsiyalangan qiymat 
baholanadigan aktivlar sifatida qayta tasniflagan aktivlar 
quyidagilarni ochib 
berishi kerak: 
(a) qayta tasniflash sanasida aniqlangan effektiv foiz stavkasi; va 
(b) tan olingan foizli daromad yoki xarajat. 
Tadbirkorlik 
moliyaviy aktivlarni ular amortizatsiyalangan qiymat 
baholanadigan aktivlar sifatida oxirgi yillik hisobot sanasidan keyin qayta 
tasniflaganida, u quyidagilarni ochib berishi kerak: 
(a) moliyaviy aktivlarning hisobot davri oxiridagi haqqoniy qiymati; va 
(b) moliyaviy aktivlar qayta tasniflanmaganida hisobot davri mobaynida foyda 
yoki zararda tan olingan 
haqqoniy qiymatning 
foyda va zararlar. 
MHXSdagi ochib berilishi talab etiladigan boshqa 
hamda BHXS 32 ga muvofiq 
hisob-kitob qilinadigan va tan olinadigan barcha 
moliyaviy instrumentlar 
ochib berilishi talab etiladi. Ushbu 
ochib berish sof asosda hisoblashishni 
tutadigan asosiy kelishuv yoki shunga 
kelishuv doirasida 
va tan olingan moliyaviy instrumentlarga ham, 
ular BHXS ga muvofiq 
hisob-kitob qilinishidan 
nazar, tegishlidir.
Tadbirkorlik 
moliyaviy hisobotlardan foydalanuvchilar sof asosda 
hisoblashishni 
tutadigan kelishuvlarning tadbirkorlik 
moliyaviy 
holatiga 
yoki potentsial 
baholashga imkon beradigan 
tlarni ochib berishi kerak. Bu esa tadbirkorlik 
tomonidan tan olingan 
va moliyaviy aktivlar va tan olingan moliyaviy majburiyatlar bilan 
hisob-kitob qilish huquqlarining 
yoki potentsial 
qamrab oladi.
Tadbirkorlik 
hisobot davrining oxirida moliyaviy aktivlar va tan 
olingan moliyaviy majburiyatlar 
quyidagi miqdoriy 
alohida 
ochib berishi kerak: 
(a) ushbu tan olingan moliyaviy aktivlar va tan olingan moliyaviy 
majburiyatlarning yalpi balans qiymatini; 
(b) moliyaviy holat 
hisobotda aks ettirilgan sof summalarni 
aniqlashda BHXS 32 mezonlariga muvofiq 
hisob-kitob qilingan summalarni; 
(v) moliyaviy holat 
hisobotda aks ettirilgan sof summalarni; 
(g) sof asosda hisoblashishni 
tutadigan asosiy kelishuv yoki shunga 
kelishuvlarning doirasida 
, shu jumladan: 

---

223 
- BHXS 32 dagi 
hisob-kitob qilish mezonlarning hammasiga yoki 
ayrimlariga mos kelmaydigan va tan olinadigan moliyaviy instrumentlarga tegishli 
summalar; va 
- moliyaviy aktivlar 
garovga tegishli 
summalar (shu 
jumladan, pul 
garovi); va 
(d) yuqoridagi (g) dan (v) dagi summalarni chegirgandan keyin qolgan sof 
summa. 
Ushbu bandda talab etilgan 
otlar alohida moliyaviy aktivlar va 
moliyaviy majburiyatlar 
jadval shaklida, boshqa shakl 
, keltirilishi kerak. 
Tadbirkorlik 
quyidagilarni ochib berishi kerak: 
(a) majburiyatlar yoki shartli majburiyatlar 
garovga 
moliyaviy aktivlarning balans summasini, shu jumladan MHXS 9 ga muvofiq qayta 
tasniflangan summalarni; va 
(b) bunday garovning shartlari va muddatlarini. 
Tadbirkorlik 
(moliyaviy yoki nomoliyaviy aktivlarni) garovga 
olgan 
va unga garov egasi 
kechiktirmaganda ham ushbu garovni 
sotishga yoki qaytadan garovga 
ruxsat etilsa, u quyidagilarni ochib berishi 
kerak:
(a) garovning haqqoniy qiymatini; 
(b) har qanday bunday garov sotilganida yoki qayta garovga qo
uning 
haqqoniy qiymatini hamda tadbirkorlik 
bu garovni qaytarib berish 
majburiyatiga ega ekanligini; va 
(v) garovdan foydalanish shartlari va muddatlarini. 
Kredit zararlari tufayli moliyaviy aktivlar qadrsizlanganida va tadbirkorlik 
sub
qadrsizlanishni, 
aktivning 
balans 
qiymatini 
-
kamaytirmasdan,alohida schetda aks ettirganida (masalan, alohida aktivning 
qadrsizlanishi aks ettirish uchun ishlatiladigan rezerv schetida yoki aktivlar 
guruhinining birgalikdagi qadrsizlanishini aks ettirish uchun ishlatiladigan rezerv 
schetida), u moliyaviy aktivlarning har bir toifasi 
ushbu schetdagi hisobot 
davridagi 
solishtirmasini ochib berishi kerak.
Tadbirkorlik 
kapital va majburiyat tarkibiy qismlariga ega 
instrumentni chiqarganida va instrument bir nechta singdirilgan derivativlarga ega 
, bu derivativlarning qiymatlari bir biriga 
(masalan, qayta 
sotib olinishi mumkin konvertatsiya qilinadigan qarz instrumenti), u ushbu 
xususiyatlarning mavjudligini ochib berishi kerak. 
Hisobot davri oxirida tan olingan