Ssji aloqa vazirligi

MASALA YECHISH NAMUNALARI 
1-masala. 
Ikkita  nuqtaviy  zaryad  Q
1
=10
9

  Kl  va    Q

2
2  10
9

  Kl  havoda  bir-biridan 
d=10  sm  masofada  joylashtirilgan.  Zaryadlardan  r
1
=9  sm  va  r
2
=7  sm 
masofadagi A nuqtada maydon kuchlanganligi va potensiali aniqlansin. 
Yechish. 
A  nuqtadagi  natijalovchi  maydon  kuchlanganligi  vektori 
E

 
1
Q
  va 
2
Q
  
zaryadlar  hosil  qilgan  elektr  maydon 
kuchlanganliklarining 
superpozitsiyasi 
bilan topiladi: 
2
1
E
E
E





 , bu yerda, 
1
E

  va 
2
E

 
lar  mos  ravishda 
1
Q
  va 
2
Q
zaryadlar 
yaratgan 
maydon 
kuchlanganliklari.  1-rasmda 
1
E

-vektor 
1
Q
-  dan  chiqadi,  chunki  bu    zaryad 
musbat. 
2
E

-vektor 
2
Q
  tomonga  yo‗nalgan,  chunki 
2
Q
  manfiy  zaryad. 
Natijalovchi  
E

 vektorning yo‗nalishi va qiymati paralellogramning dioganaliga 
mos keladi.  
E

  vektorning absolyut qiymati quyidagicha topiladi: 
  

cos
2
2
1
2
2
2
1
E
E
E
E
E




    ,                                (1) 
   





  bo‗lgani uchun     

cos
2
2
1
2
2
2
1
E
E
E
E
E



    .                                 (2)    
Nuqtaviy zaryadning maydon kuchlanganligi            
.
4
2
0
r
Q
E


 
Kosinuslar teoremasidan   
2
1
2
2
2
2
1
2
cos
r
r
d
r
r




  . Berilganlarni  SI  birliklar 
sistemasida formulaga qo‗yib hisoblaymiz 


,
10
11
,
1
09
.
0
10
10
9
3
2
9
9
1
m
V
E






     


,
10
68
.
3
07
.
0
10
2
10
9
3
2
9
9
2
m
V
E







 






,
238
.
0
07
.
0
09
.
0
2
1
.
0
07
.
0
09
.
0
cos
2
2
2







 
1
E

 
2
E

 
E

 
1
Q
 
2
Q
 
A
 
1
r

 
2
r

 
d
 

 

 
1-rasm 

---

 
- 6 - 

 

m
V
E
3
3
3
2
3
2
3
10
58
.
3
238
.
0
10
68
.
3
10
11
.
1
2
10
66
.
3
10
11
.
1












 
Natijalovchi  maydonning  potensiali  (

)  zaryadlar  (
1
Q
  va 
2
Q
)  hosil  qilgan 
maydon potensiallarining algebraik yig‗indisiga teng  
                              
2
1





   .                                                                 (5) 
1
Q
-musbat zaryad bo‗lgani uchun, uning maydonining potensiali musbatdir, 
2
Q
- manfiy zaryad, shu sababli uning mydonining potensiali manfiydir. 
   Nuqtaviy zaryadni maydon potensiali quyidagi formuladan topiladi 
                              
r
Q
k
r
Q


0
4


. 
    Berilganlarni o‗rniga qo‗yib quyidagini hosil qilamiz 
    
V
100
1


,    
,
257
2
V



  
.
157
)
257
(
100
V






 
2-masala. 
Zaryadining  sirt  zichligi   
2
7
10
4
m
Kl





  bo‗lgan  cheksiz  tekislik  hosil 
qilgan  elektr  maydon  ichiga  joylashtirilgan  (chiziqli  zaryad  zichligi  
m
Kl



7
10

  )  cheksiz  uzun  ipning  har  bir  uzunlik  birligiga  ta‘sir  etuvchi  kuch 
topilsin (2-rasm). 
Yechish: 
Ta‘sir etuvchi kuch  
        F=QE.                                                           (1) 
E -zaryadlangan tekislikning bir jinsli elektr maydon kuchlanganligi 
0
2



E
      ,                           (2) 
bunda: 

-  tekislikning  sirt  zaryad 
zichligi,    

0

 elektr doimiysi. 
      Maydon  ichiga  joylashtirilgan 
ipning zaryadi: 
 Q=
l


  ,                             (3) 


bir tekis zaryadlangan ipning chiziqli zaryad zichligi.  
(2) va (3) formulalarni (1) ga qo‗yamiz: 
                                
0
2






l
F
     .                                                        (4) 
σ
 
τ
 
2-rasm 

---

 
- 7 - 
Ipning uzunlik birligiga ta‘sir etuvchi kuchni topish uchun   ni  ga bo`lamiz 
                           
0
2



l
F
;      
m
N
l
F












3
12
7
7
10
25
.
2
10
85
.
8
2
10
4
10
  .         
3-masala. 
Radiusi  R=0.1  m  bo‗lgan  zaryadlangan  sferani  sirtidan 
1
l
=0.5  m  masofada 
zaryad  miqdori  Q=10
8

  Kl  bo‗lgan  nuqtaviy  zaryad  joylashtirilgan  (3-rasm). 
Nuqtaviy  zaryadni  zayadlangan  sfera  tomon 
2
l
=0.2  m  masofagacha 
yaqinlashtirish  uchun  qanday  ish  bajarish  kerak?  Sfera   

=25  kB  gacha 
zaryadlangan. 
Yechish:  Elektr  maydonida  zaryadni 
siljitish uchun bajarilgan ish: 


2
1




Q
A
 .                 (1) 
Sferaning  hosil  qilgan  maydoni  r  >>  R 
bo‗lganda  ham  zaryadni  markazga 
joylashtirgandagi kabi bo‗ladi. 1 va 2 nuqtalarning potensiallari 
                   
 
1
0
1
4
r
Q



   ,                                                      (2) 
2
0
2
4
r
Q



    .                                                        (3) 
1
1
l
R
r


  va   
2
2
l
R
r


    lar  mos  ravishda  1  va  2  nuqtalardan  sferaning 
markazigacha bo‗lgan masofalar. Sferaning zaryadi (Q) ni  
r
Q
0
4



 
 dan 
topamiz :                      


R
Q
0
4

   .                                                       (4) 

=1 deb olib , (4) ni (2) va (3) ga qo‗yamiz 
              


1
1
0
0
1
4
4
l
R
R
l
R
R









  ,          
2
2
l
R
R




 . 
2
1
,


  ning qiymatlarini (1) ga qo‗yamiz 
 
.
10
2
.
8
9
.
0
6
.
0
3
.
0
10
25
1
.
0
10
5
3
8
2
,
1
J
A









 
J
V
Kl
m
m
V
m
Kl
A







2
]
[
. 
 



,
2
1
1
2
0
2
1
0
2
,
1
l
R
l
R
l
l
R
Q
l
R
R
l
R
R
Q
A

















1 
2 
R 
3 -rasm 

---

 
- 8 - 
Variantlar jadvali
 
Variant 
raqami 
Masalalar raqami 
Variant 
raqami 
Masalalar raqami 
1 
1 
51 
101 
145 
26 
26 
76 
126 
170 
2 
2 
52 
102 
146 
27 
27 
77 
127 
171 
3 
3 
53 
103 
147 
28 
28 
78 
128 
172 
4 
4 
54 
104 
148 
29 
29 
79 
129 
173 
5 
5 
55 
105 
149 
30 
30 
80 
130 
174 
6 
6 
56 
106 
150 
31 
31 
81 
131 
175 
7 
7 
57 
107 
151 
32 
32 
82 
132 
176 
8 
8 
58 
108 
152 
33 
33 
83 
133 
177 
9 
9 
59 
109 
153 
34 
34 
84 
134 
178 
10 
10 
60 
110 
154 
35 
35 
85 
135 
179 
11 
11 
61 
111 
155 
36 
36 
86 
136 
180 
12 
12 
62 
112 
156 
37 
37 
87 
137 
181 
13 
13 
63 
113 
157 
38 
38 
88 
138 
182 
14 
14 
64 
114 
158 
39 
39 
89 
139 
183 
15 
15 
65 
115 
159 
40 
40 
90 
140 
184 
16 
16 
66 
116 
160 
41 
41 
91 
141 
185 
17 
17 
67 
117 
161 
42 
42 
92 
142 
186 
18 
18 
68 
118 
162 
43 
43 
93 
143 
187 
19 
19 
69 
119 
163 
44 
44 
94 
144 
188 
20 
20 
70 
120 
164 
45 
45 
95 
122 
189 
21 
21 
71 
121 
165 
46 
46 
96 
123 
190 
22 
22 
72 
122 
166 
47 
47 
97 
124 
191 
23 
23 
73 
123 
167 
48 
48 
98 
125 
192 
24 
24 
74 
124 
168 
49 
49 
99 
126 
193 
25 
25 
75 
125 
169 
50 
50 
100  127 
194 
 
 

---

 
- 9 -