Sportda matematika

Siydik yo‘li 
Siydik yo‘li uzunligi 30 sm. gacha bo‘lgan muskulli naychadir. U buyrak qopqasidan pastga tomon 
tushib siydik pufagiga ochiladi. Siydik yo‘lini devori uch qavatdan: biriktiruvchi to‘qimali tashqi 
pardadan, muskulli o‘rta va shilimshiq pardali ichki qavatdan iborat. Siydik yulining devori yupqa 
bo‘lishiga qaramay u ancha kengaya oladi. 
Siydik pufagi 
Siydik pufagi kichik tos bo‘shligida simfiz orqasida joylashgan ichki kovak tok a’zodir. U ayollarda 
siydik va jinsiy yo‘llarni ajratib turuvchi diafragma, erkaklarda esa prostata bezining ustida yotadi. 
Siydik pufagi uch kismiga bo‘linadi: uchi, tanasi va tubi bo‘ladi. 
Siydik pufagini devori 3 kavatdan – shilimshik, muskul va seroz kavatlardan xosil bo‘ladi. 
Siydikdan bo‘shagan pufakda shilimshik parda ko‘pgina burma xosil kiladi, siydik bilan to‘la 
pufakda burmalar yassilanib tekislanadi. Siydik pufagining xajmi 350 sm
2
dan 750 sm
2
gacha 
bo‘ladi. 
Siydik chiqarish kanali erkak va ayollarda turlicha tuzilgan. Erkaklarning siydik chikarish kanali 
siydik pufagi bo‘shligida ichki teshik bo‘lib boshlanadi va erkaklik jinsiy a’zoning boshchasida 
tashki teshik bilan tugaydi. Siydik pufagini muskul tolalari siydik chikarish kanalini ichki teshigi 
atrofida ichki ofinkterni xosil kiladi. Erkaklar siydik chikarish kanalining uzunligi 18-20 sm
bo‘ladi. Ayollarning siydik chiqarish kanali ancha kalta 3-4 sm bo`ladi. 
Erkak jinsiy tizimi 
Erkak jinsiy tizimiga moyaklar, ortig, urug chikarish yo‘llari, urug pufakchalari, prostata bezi, 
kuper bezlari va tashki tanosil a’zolari kiradi. A’zolarni joylashishi va tuzilishi aloxida tayyorlangan 
a’zolarda va murdada namoyon etiladi. 
Ochilgan aloxida moyak preparatida moyak pardalarini va a’zoni xosil bo‘lish xususiyatlari 
ko‘rsatiladi. Dars mobaynida o‘kituvchi erkak tosning sagittal kesmasida urug chikarish yo‘llarini, 
urug pufakchalarini, prostata joylashishi xususiyatlariga axamiyat beradi. Prostata bezini siydik 
kopi, tugri ichak va siydik chikarish kanali bilan bo‘lgan topografik munosabatlariga talabalarni 
dikkatini aloxida jalb etadi. 
Moyaklar
 
– erkak jinsiy bezlar bo‘lib, ikki xil funksiyani bajaradi. Generativ funksiyasi jinsiy 
xujayralar – spermatazoidlar chikarishdan iborat. Gormonal funksiyasi esa – erkak jinsiy gormoni – 
testesteron ishlab chikarishdan iborat. Testesteron gormoni erkaklar ikkilamchi jinsiy belgilarni 
xosil bo‘lishini ifodalaydi. 
Moyaklar juft a’zo bo‘lib, ovalsimon shaklga ega, embrional tarakkiyot davrida korin bo‘shligida 
rivojlanadi. So‘ng kov kanali orkali yorgokga tushadi. 
Moyaklar bir nechta pardalar bilan o‘ralgan bo‘lib, uning xususiy moddasini o‘rab turgan parda – 
oksil parda deyiladi. Oksil parda moyakning orka kirgogida kalinlashib, oralikni xosil kiladi. 
Moyak oraligidan ichki to‘kima ichiga biriktiruvchi to‘kimali to‘siklar moyakni bir nechta 
bo‘lakchalarga ajratadi. Bo‘lakchalarni soni 250-350 ga teng. Xar bir bo‘lakcha ichida 1-2 egri-
bugri kanalchalar joylashgan. Egri-bugri kanalchalar devorida spermatogenez protsessi ro‘y beradi 
va bu protsessnatijasida erkak jinsiy xujayralar spertazaoidlar etiladi. Egri – bugri kanalchalar 
kanalchalar sung to‘girlanadi va oralik soxasiga kelganda bir-biri bilan ko‘shilib ketadi va moyak 
to‘rini xosil kiladi. To‘rdan 12-18 chikarish yo‘li chikib, moyak ortigiga kiradi.

---

325