Sportda bashorat qilish va modellashtirish

2.2. Ko‘p yillik tayyorlovning birinchi bosqichida birlamchi saralov va yo‘naltirish
Tayyorlovning birinchi bosqichida sport saralovi uslubiyati saralovning birinchi pog‘onasida bolaga mos bo‘lgan sport turini to‘g‘ri tanlashga yo‘naltirilgan. Mazkur masalani to‘g‘ri echimini topish nafaqat bolalar - o‘smirlar sport maktablarining, murabbiylarning unumli faoliyat ko‘rsatayotganini ko‘rsatadi, balki u chuqur ijtimoiy ahamiyatga ham ega. Sport mashg‘ulotlarida muvaffaqiyatga erishish yosh odamga tabiiy qobiliyatlarini ochish, o‘z mehnati natijalarini his etishga va o‘z kuchiga ishonishga yordam beradi. Bularning barchasi kelajak hayotga yaxshi asos solish va faoliyatning istalgan sohalarida faol ishtirok etish imkoniyatlarini yaratadi.
Bolaning sportda yutuqlarga erishishidagi asosiy omillardan biri, bu uning qaysi yoshdan boshlab shug‘ullanayotganligidir.
Etuk sportchilarning ko‘pchiligi aynan shu yoshdan shu-g‘ullanishni boshlaganlar. Ba’zi hollarda, yoshi belgilangan chegaradan biroz o‘tgan bolalarni sport seksiyasiga qabul qilmaslik ham mumkin emas. Masalan, mashhur chang‘ichi G.Kulyakova sport bilan shug‘ullanishni 20 yoshda boshlagan, konkida yugurish bo‘yicha olimpiada chempioni G.Stepanskaya 17 yoshida, velosiped sportida nom chiqargan N.Gorelov, V.Kamenskiy, A.CHukanovlar 17–18 yoshda boshlaganlar.
Ta’kidlab o‘tish joizki, jahonning ko‘pgina mamla-katlarida sport maktablarida yuqori natijalar sportini sun’iy ravishda yoshartirish tendensiyasi kuzatilmoqda. Bu hol, bolalar o‘smirlar sport maktablarining dasturlarida, musobaqalar tizimida, yoshi katta sportchilar uchun turli chegaralar kiritishda o‘z aksini topmoqda. Tajribaning ko‘rsatishiga, bunday yondashuv, salbiy oqibatlarga olib keladi. Ushbu holatga ko‘p martalab mutaxassislar e’tibor qaratganlar ( V.U.CHudin 1976; Platonov 1980-1986; Bugakov- 1976-1986, Saxnovskiy 1995 va boshq), ular sun’iy «yosharti-rish» sport saralovi hamda ko‘p yillik tayyorlovning qonuniyatlarini buzilishiga olib kelishni ko‘rsatganlar. Masalan, V.I.CHudinov (1976) sportchilarning sport bilan shug‘ullanishni boshlagan yoshi faqatgina 13 % holdagina «belgilangan» yoshga (bolalar o‘smirlar sport maktablari-ning dasturida keltirilgan) to‘g‘ri kelishini ko‘rsatib o‘tgan. Sportning ko‘p turlarida etuk sportchilarning mashg‘ulot-larni boshlagan yoshi «belgilangan» yoshdan 3,5 yoshga ko‘p bo‘lib farqlanadi. SHulardan kelib chiqqan holda, bolalarni mashg‘ulotlarga 6–7 yoshidan jalb qilayotgan sport maktab-larining rahbarlari quyidagini e’tiborga olishlari lozim. Ikkinchidan, zamonaviy sport mashg‘ulotning xususiyatlari sportchi organizmiga shunday yuqori talablar qo‘ymoqdaki, natijada, sport bilan shug‘ullanishni erta boshlagan bolalar sportdan erta ketib qolmoqdalar. Haqiqatdan ham, kuzatuvlarning ko‘rsatishiga qaraganda mashg‘ulotlarni 6–8 yoshdan boshlagan bolalar, ko‘p hollarda sportdan 15–27 yoshda, ya’ni yuqori natijalarga erishish uchun eng oqilona yoshga etganlarida chiqib ketmoqdalar
Hozirgi vaqtda, jahonning turli mamlakatlarida 3–5 yoshli bolalarni va hattoki go‘daklarni suzishga o‘rgatishga intilish bor. Ba’zi sport maktablarida mashg‘ulotlarga bolalar bog‘chasidagilarni jalb qilmoqdalar.