Sport mashg‘ulotlari tizimida tayyorgarlik mashqlari. Mashqlarning anotomik belgilariga ko‘ra tasnifi

 
Turli nisbiy kuchga ega bo‘lgan mashqlarning tavsifi 
 
Ko‘rsatkichlar 
Nisbiy kuch zonasi 
ishning imkon darajadagi vaqti (tinimsiz 
bajarilsa) 
20 
soniyagacha 
20 
soniyadan 5 
daqiqagacha 
5-30 
daqiqa 
30 
daqiq
adan
ortiq 
quvvat 
sarfi 
(kkal.s) 
2 gacha va 
undan ortiq 
2-0,5 
0,5-0,4 
0,3 va 
undan
kam 
quvvatning 
umumiy 
sarfi 
(kkal) 
30 dan kam 
240 gacha 
750 
gacha 
1000 
gacha 
va
undan 
ortiq 

---

ehtiyojni 
O2ga 
qondirish foizda 
20 dan kam 
50 gacha 
85-90 
gacha 
to‘la 
yoki
deyarl
i to‘la 
kislorod 
qarzi 
(l.daq) 
15-18 gacha 
25 gacha 
15-16 
4-6 
gacha 
YUKTU 
(zarb.daq.)) 
185 gacha va 
undan ortiq 
220-240 
gacha(ba’za
n) 
200 
gacha 
180 
gacha 
O2 
iste’moli 
(daq.l.) 
1,5 gacha 
eng 
yuqoriga 
yaqin 
6-7 
gacha 
180 
gacha 
O‘pkada 
havo 
almashinuvi 
(l.daq.) 
60 dan kam 
150 
va 
undan ortiq 
100-150 
100 
dan 
kam 
O2 istemoli l.daq. 1,5 gacha 
Maksimal 
yoki yaqin 
6-7 
gacha 
5,2 – 
5,5
Sport mashg‘ulotida charchash va tiklanish 
Charchash jarayoni
- bu jismoniy ish bajarish chog‘ida turli a’zolar, qismlar va umuman 
tanada ro‘y berayotgan va oxir oqibatda bu ishni davom ettirishga imkoni bermaydigan 
o‘zgarishlar mavjud. 
Charchash holati
- charchashni shaxsan sezganda ro‘y beradigan ish qobiliyatini susayishi 
bilan belgilanadi. 
Charchash holatida sportchi ishning jadalligi yoki sifatini (bajarish texnikasi talab darajasida 
tura olmaydi yoki uni to‘xtatishga majbur bo‘ladi. 
Charchaganlik oqibatida ish qobiliyatini susayishning asosiy sabablari quyidagilar: 
-energiya bilan ta’minlovchi manbalarning xolsizlanishi (ATF, KrF, glikogen), 
-ulardan foydalanish qobiliyatini pasayishi 
-almashinuv moddalarini (laktat) to‘planishi, 
-tanada suv miqdorini kamayishi. 
Tiklash rejimiga sarflangan energiyani va tananing gidro-elektrolit muvozanatini tiklashga 
qaratilishi lozim. 
Mashq jarayonida dam olish mashqning tarkibiy qismi sifa-tida quyidagi ikki vazifani 
bajaradi: 
-mashq va musobaqa paytidagi og‘irlikdan keyin ish qobili-yatni tiklaydi: 
-yuklama samarasini optimallashtirishning (eng yaxshi vari-antini tanlash) vositalaridan biri 
sifatida xizmat qiladi. 
Keskin va doimiy, umumiy va cheklangan, yashirin (o‘rni to‘ladigan) va ochiq (o‘rni 
to‘latilmaydigan) charchash farqlanadi. 
Keskin charchash qisqa paytdan, ammo sportchining jismoniy tayyorgarligi darajasiga mos 
kelmaydigan o‘ta jadal ishlashdan keyin ro‘y beradi. 
Doimiy charchash - qator mashqlardan keyin yetarli darajada tiklanib olmaslik natijasida 
ro‘y beradi. Doimiy charchash jarayonida yangi harakat ko‘nikmalarini egallash qobiliyati 
pasayadi, ish qobiliyati tushadi, tana qarshiligi susayadi. 
Umumiy charchash barcha mushak guruhlari ishga jalb qilingan paytda vujudga keladi. 
Markaziy asab tizimi doimiy ishini buzilishi, muvofiqlay olmay qolish, harakatlarni bajarishda 
irodani zaiflashishi xos xususiyat hisoblanadi. Bunday holatda tanadagi kuchning zaiflashuvi tez 
tez nafas olish, yurak urishini tezlashuvi, ishni davom ettira olmaslik seziladi.