So’z boshi

Glitserinni polimerlangan xosilalari – qattiq emulgatorlar T-1 va T-2 bilan 
tayyorlangan  surtma  asoslari  bo‘lib,  ular  ko‘proq  margarin  ishlab  chiqarishda 
ishlatiladi.  Ularning  tipik  vakili  (T-1),  diglitserinni  stearin  kislotasi  bilan  xosil 
qilgan, to‘liq bo‘lmagan, mono va diefirlarining aralashmasi bo‘lib, T-2 esa xuddi 
o‘sha distearatlarning triglitseridi xisoblanadi. T-2 dan E.N.Kutumova (1956) asos 
sifatida  foydalanishni  taklif  qildi, uning  tarkibini  (30%)  suvni  6  qism  vazelinni  1 
qism  emulgatordagi  qotishmasi  bilan  xosil  qilgan  emulsiyasi  tashqil  qilib,  oq 
rangli, surtmasimon massa.   
Spanlar  –  Spans  sorbitanni  yuqori  molekulali  yog‘  kislotalari  bilan  xosil 
qilgan  to‘liq  bo‘lmagan  efiri  xisoblanadi.  Sorbitan  olti  atomli  sorbitol  spirtidan 
(sorbit)  xosil  bo‘ladi.  SHuningdek  jarayonning  sikllanishida  tetragidropiran 
birikmalari  bilan  birgalikda  tetragidrofuran  tuzilishlari  ham  xosil  bo‘ladi. 
Sorbitanni  furanli  tuzilishi  digditratlanib,  bitsiklik  angidrid  –  sorbit  xosil  bo‘ladi, 
qaysiki u ham yog‘ kislotalari bilan eterifikatsiyalanadi. Sorbitanni xosil bo‘lishida  
ishtirok etadigan kislotaga qarab, spanlar turlicha ataladi, ya’ni span  – 20, span – 
40, span – 60 va boshqalar. Ular lipofil birikmalar bo‘lib, biroq ular moyda kam, 
spirt,  atseton  va  xloroformda  yaxshi  eriydi,  s/m  tipidagi  emulsiya  xosil  qiladi. 
Ularni ionlanish xossasi bo‘lmaganligi uchun ulardan surtmalar tayyorlashda dori 
moddalaridan keng qamrovli tarzda foydalanish mumkin.   
Pentol  –  to‘rt  atomli  pentaeritrit  spirti  va  olein  kislotasining  xosil  qilgan 
mono  –  (19%), di  –  (55%  dan  ko‘p)  va  tetraefir  (17%)    aralashmasi  bo‘lib,  BITI 
sintetik va tabiiy xushbo‘y moddalarni sintez qilish bo‘limida sintez qilingan. Uni 
farmatsiyada  birinchi  bo‘lib  V.M.Gretskiy  (1964)  surtmalar  texnologiyasida 
qo‘lladi.  Vazelinni  5%  pentol  bilan  xosil  qilgan  turg‘un,  yuqoridisperslikka  ega 
s/m emulsion tizimi 50-60% suv bilan, xech qanday qo‘shimcha ta’sirlarsiz yuqori 
faollikni  nomoyon  qiladi.  Asos  saqlanish  davomida,  muzlatilganda  va 
qizdirilganda juda turg‘un.