SO‘z boshi

Ish yuzasidan xisobot: 

Ishning  maqsadidan  kelib  chiqib,  ishni  bajarish  tartibi  bosqichlari  asosida 

qisqacha  yozma  axborot  tayyorlang.  To’liq  qarshilik  yordamida  solishtirma 

qarshilikni aniqlash metodi va olingan natijalarning fizik mohiyatini tushuntirib 

bering.  

Nazorat savollari: 

1. Yupqa plastinalari, ularning geometrik parametrlarini aytib bering? 

2. Yarimo’tkazgichning to’la qarshiligi deganda nimani tushunasiz? 

3. To’la qarshilik solishtirma qarshilik bilan qanday bog’langan? 

4. Qanday usullarda yupqa plastinalarga kontaktlar hosil qilish mumkin? 

5. Kontaktlar orasidagi masofa bilan namuna qalinligi qanday farqlanadi? 

6. O’lchov qurilmalarini aytib bering? 

7. Ishni bajarish tartibini tushuntiring?  

8. Solishtirma qarshilikni aniqlashning qanday usullari mavjud? 

 

 

2.1.2-laboratoriya ishi 

Brusok shaklidagi yarimo’tkazgichlarning to’la qarshiligi hamda 

solishtirma qarshilikni aniqlash 

Ishning  maqsadi:  Brusok  shaklidagi  yarimo’tkazgichning  to’la  va 

solishtirma qarshiligini aniqlash usullarini o’rganish. O’zgaruvchan tok manbai 

berilganda  yarimo’tkazgichlarning  qizishi  va  nurlanish  hodisalari,  zaryad 

ko’chish jarayonlarini o’rganish. 

Kerakli  asbob  –  uskuna  va  jihozlar:  Brusok  shaklidagi  yarimo’tkazgich 

namunasi,  chizg’ich,  ampermetr,  voltmetr,  o’zgaruvchan  tok  manbai, 

qarshiliklar  magazini,  namunadan  chiquvchi  infraqizil  nurlarni  berkituvchi 

15 

 

shtorka,  TEM-5  rusumli  fotodatchik,  termopara,  filtirlar  uchun  tuynuk  va 

boshqalar. 

Ishni bajarish tartibi: 

1. 2.1.2 – rasmda keltirilgan sxemani yig’ing. Sxemaning ishga yaroqligini 

loborant yoki o’qituvchi yordamida tekshiring.  

 

 

 

2.1.2 – rasm. VAX usuli yordamida yarimo’tkazgich to’la qarshiligi hamda 

solishtirma qarshiligini o’lchash qurilmasining elektrik sxemasi.  

1 – namuna, 2 – namunadan chiquvchi infraqizil nurlarni berkituvchi shtorka,  

3 – TEM-5 rusumli fotodatchik, 4 – termopara, 5 – filtirlar uchun tuynuk,  

6 – millivoltmetr, 7 - o’zgaruvchan tok manbai (avtotransformator),  

A – ampermetr, V1 va V2 – voltmeterlar, K - kalit. 

 

2.  Yarimo’tkazgich  namunasining  geometrik  parametrlarini  aniqlang. 

Buning uchun chizg’ich yordamida namuna qalinligi (d), eni (a) hamda uzunligi 

yoki kontaktlar orasi (b) o’lchamini aniqlang. Namuna ko’ndalang kesim yuzasi 

(S=d*a)ni  hisoblang  so’ngra,  S  va  b  larni  2.1.2-jadvalga  yozing.  So’ngra 

namunani qurilmaga o’rnating. 

3.  O’lchash  qurilmasini  manbaga  ulang.  Manbadan  berilgan  V1 

kuchlanishni  hamda  I  tok  va  V2  kuchlanish  ko’rsatkichini  2.1.2-jadvalga 

16 

 

yozing.  Avtotransformator  yordamida  namunaga  berilgan  yuklamani  sekin-

astalik bilan ortiring. Izoh; a) bu jarayonda namunaning qizishi kuzatiladi. Uni 

termopara  yordamida  nazorat  qilib  boring.  b)  Tajriba  ishini  loborant  yoki 

o’qituvchi  yordamida  davom  ettiring.  Qizish  temperaturasining  har  25



C 

oraliqlarida  V1,  I  hamda  V2  qiymatlarini  jadvalga  kiritib  boring.  Bu 

temperaturadan kichik hollarda I  va V2  ko’rsatkichlarida birdan o’zgarish (bu 

parametrlarning  ortishi  yoki  kamayishi)  kuzatilsa  darhol  o’qituvchiga  ayting. 

Chunki,  bunday  o’zgarishlar  yarimo’tkazgichlar  fizikasidagi  noma’lum 

qonuniyatlarga bo’gliq bo’lishi mumkin.  

2.1.2-jadval 

b, 

(sm) 

S=d



a, 

(sm

2

) 

V1, 

(V) 

I, (A)  U, (V)  R

to’la

, 

(Om) 



, 

(Om



sm) 



n

,

 

(mkm) 

Izoh  

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

4.  Namuna  qizishi  jarayonida  nurlanish  hodisasi  kuzatiladi.  Fotodatchik 

yordamida  nurlanish  to’lqin  uzunligi  (



n

)ni  nazorat  qilib  boring,  aniqlanggan 

qiymatlarni jadvalga kiritib boring.  

5.  Aniqlangan  natijalar  yordamida  to’la  qarshilik  R

to’la

  ni  (2.1.3)  so’ngra 

unga mos holda solishtirma qarshilikni (2.1.4) aniqlang. 

                                              (2.1.3) 

                                            (2.1.4) 

Natijalarni jadvalga yozing. 

6. 

  ning  o’rtacha  qiymatini  aniqlang.  Unga  mos  holda  (2.1.4) 

ifodadan 



  ni  qayta  hisoblang  so’ngra,  uning  aniqlangan  qiymatini  jadvaldagi 

qiymatlari  bilan  solishtiring. 

  va 



  larning  namuna  temperaturasiga 

bog’liqlik grafigini chizing. Bog’liqlikning fizik mohiyatini tushuntiring. 

6.  A  va  V2  yordamida  VAXni  chizing.  O’zgaruvchan  tok  manbai 

berilganda zaryad ko’chish jarayonlarni VAX, to’la va solishtirma qarshilikka 

bog’liqligini fizik mohiyatini tushuntiring. 

7.  Namuna  nurlanishi 



n

  ning  temperaturaga  bog’liqligi  grafigini  chizing. 

Nurlanish hodisasining fizik mohiyatini tushuntiring. 

17 

 

Ish yuzasidan xisobot: 

Ishning  maqsadidan  kelib  chiqib,  ishni  bajarish  tartibi  bosqichlari  asosida 

qisqacha  yozma  axborot  tayyorlang.  Olingan  natijalarni  oldingi  laboratoriyada 

olingan  natijalar  bilan  taqqoslang.  Ishning  5-7  bosqichlarida  olingan  natijalar 

hamda ularning fizik mohiyatini tushuntirishga oid mulohaza va takliflaringizni 

bildiring. 

Nazorat savollari: 

1. Ishni bajarish tartibini tushuntiring?  

2. O’zgarmas va o’zgaruvchan tok manbalari qanday farq qiladi? 

3. Brusok shaklidagi namunaga qanday usulda kontakt hosil qilinadi? 

4. VAX deganda nimani tushunasiz? 

5. Brusokning qizishini tushuntirib bering? 

6. Nurlanish deganda nimani tushunasiz? 

7. Nurlanish hodisasini qanday aniqlash mumkin? 

8. Avtotransformatorning ishlashini tushuntiring?  

9. Fotodatchik qanday asbob? Undan qanday maqsadlarda foydalaniladi? 

10. Qattiq jism temperaturasi qanday asbob yordamida aniqlanadi? 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

18 

 

2.2. Solishtirma qarshilikni o’lchashning bir zondli usuli 

Bir zondli usulda solishtirma qarshilikni o’lchash qurilmasining sxemasini 

2.2.1-rasmda  keltirilganday  tasavvur  qilish  mumkin.  U  tuzilishi  jihatidan  ikki 

chetki  sohalarida  omik  (K1  va  K2)  kontaktlar  hosil  qilingan  yarimo’tkazgich 

namunasi,  tok  manbai  (M),  tok  kuchini  o’lchash  uchun  mo’ljallangan 

ampermetr (A), namuna sirtiga qo’yilgan zond (3), K1 kontakt va zondda hosil 

bo’lgan  kuchlanishni  aniqlashga  mo’ljallangan  milli  voltmetr  (mV)  hamda 

qurilmani manbaga ulash kaliti (K)dan iborat.  

 

 

 

2.2.1-rasm. Bir zondli usulda solishtirma qarshilikni o’lchash qurilmasining 

soddalashtirilgan sxemasi 

 

O’lchash jarayoni namuna sirtiga qo’yilgan zondning x1 va x2 holatlariga 

mos holda aniqlanadi. Bunda, zondning x1 va x2 holatlari va K1 o’rtasidagi 



 

kuchlanish  tushishi  kuzatiladi.  Bunga  bog’liq  holda  solishtirma  qarshilikni 

quyidagicha aniqlash mumkin.  

 

Bu yerda S – namunaning ko’ndalang kesim yuzasi. 

Ta’kidlash  jozki,  yarimo’tkazgich  bir  jinsli  va  kontaktlar  omik  bo’lganda 

kuchlanish  chiziqli  (1-chziq),  yarimo’tkazgich  bir  jinsli  bo’lmagan  va  omik 

bo’lmasa  kuchlanish  sakragan  yoki  nochiziqli  (2-egri  chziq)  tarzda  o’zgaradi 

19 

 

(2.2.2-rasm).  Ko’rib  o’tilgan  sxemani  bir  jinsli  yarimo’tkazgichlarni 

o’rganishda qo’llash mumkin. 

 

 

2.2.2-rasm. 

 

 

2.2.1-laboratoriya ishi 

Bir zondli metod yordamida solishtirma qarshilikni aniqlash 

Ishning  maqsadi:  Bir  zondli  metod  yordamida  yarimo’tkazgichlarning 

solishtirma  qarshiligini  aniqlash  usullarini  o’rganish.  Kuchlanishning 

o’zgarishini  namuna  sirtidagi  zond  holatiga  bog’liqligini  hamda 

yarimo’tkazgichdagi zaryad ko’chish jarayonlarini o’rganish.  

Kerakli  asbob  –  uskuna  va  jihozlar:  Yarimo’tkazgich  namunasi, 

ampermetr, voltmetr, tok manbai, qarshiliklar magazini va boshqalar. 

Ishni bajarish tartibi: 

1.  2.2.3-rasmda  keltirilgan  sxemani  yig’ing.  Sxemaning  ishga  yaroqligini 

loborant yoki o’qituvchi yordamida tekshiring.  

2. Namunaning geometrik parametrlarini aniqlang. Namuna uzunligi K1 va 

K2  kontaklar  orasidagi  masofani  hamda  ko’ndalang  kesim  yuzasi  (S) 

o’lchamini aniqlab, 2.2.1-jadvalga yozing. So’ngra namuna tutqichga o’rnating. 

20 

 

2.2.1-jadval 

K1÷K2 

(sm) 

S=a



b, 

(sm

2

) 

d, 

(sm) 

R

mag

, 

(Om) 

I, (A) 

U, 

(V) 



, 

(Om



sm) 



o’rt

, 

(Om



sm) 

Izoh  

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

2.2.3-rasm. Bir zondli usul yordamida solishtirma qarshilikni o’lchash 

qurilmasining soddalashtirilgan sxemasi.  

K1 va K2 omik kontaktlar, A – ampermetr, mV – millivoltmetr,  

K – kalit, M – tok manbai, R – qarshiliklar magazini. 

 

3.  O’lchash  qurilmasini  manbaga  ulang.  Qo’zg’aluvchan  zondni  namuna 

sirtiga  (d=K1÷a  masofaga)  joylashtiring.  I  tok  va  U  kuchlanish  ko’rsatkichini 

aniqlang.  Bunda  qarshiliklar  magazini  R

mag

=0  bo’ladi.  Qarshiliklar  magazini 

(R

mag

)  yordamida  namunaga  berilgan  yuklamani  o’zgartiring.  Har  bir 

o’zgarishdagi  R

mag

,  I  va  U  larning  qiymatlarini  aniqlab  jadvalga  yozing. 

Qo’zg’aluvchan zond holatini namunaning ikkinchi chetki sohasigacha bo’lgan 

oraliqlarda  o’zgartirib,  I  va  U  larning qiymatlarini  qayta  aniqlang  va  jadvalga 

yozing. Qo’zg’aluvchan zond holatlari 3 tadan kam bo’lmasin. 

21 

 

4.  Jadvalda  aniqlangan  natijalar  yordamida  solishtirma  qarshilikni 

aniqlang. 

                                                 (2.2.1) 

Natijalarni jadvalga yozing. 

5. 



o’rt

  aniqlang  so’ngra,  uni  jadvaldagi  qiymatlar  bilan  solishtiring.  Kelib 

chiqqan tafovut bo’yicha fikringizni bildiring. 

Ish yuzasidan xisobot: 

Ishning  maqsadidan  kelib  chiqib,  ishni  bajarish  tartibi  bosqichlari  asosida 

qisqacha yozma axborot tayyorlang. Bir zond yordamida solishtirma qarshilikni 

aniqlash metodi va olingan natijalarning fizik mohiyatini tushuntiring.  

Nazorat savollari: 

1. O’lchov qurilmalarini ayting? 

2. Bir zondli metod bilan to’la qarshilik yordamida solishtirma qarshilikni 

aniqlash metodlari o’rtasida qanday o’hshashlik bor? 

3. Zond o’zgarganda tok kuchi o’zgaradimi yoki kuchlanishnimi? 

4. Kuchlanish tushushi deganda nimani tushunasiz? 

5. Qarshiliklar magazinining o’zgarishi nimaga olib keladi?  

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

22 

 

2.3. Solishtirma qarshilikni o’lchashning ikki zondli usuli 

Ikki  zondli  usulning  oldingi  ko’rib  o’tilgan  usullardan  farqi  shundaki, 

namunadagi  kuchlanish  tushuvi  ikki  zond  yordamida  aniqlanadi.  Ya’ni 

kuchlanish  tushuvini  aniqlash  uchun  omik  kontaktlar  hosil  qilish  shart  emas. 

Aniqlanayotgan  solishtirma  qarshilikka  omik  kontaktlar  qarshiligi  ta’siri 

bo’lmaydi.  Omik  kontaktlar  qarshiligi  katta  bo’lishi  solishtirma  qarshilik 

haqiqiy  qiymatining  ortishiga  olib  keladi.  Shu  sababdan  ikki  zondli  metod 

bunday muammolarni hal qilishda qulay hisoblanadi.  

Ikki  zondli  metod  yordamida  solishtirma  qarshilikni  aniqlash  o’lchash 

qurilmasi  sxemasini  2.3.1-rasmda  keltirilgan.  U  tuzilishi  jihatidan  tok  manbai 

(M),  tok  kuchini  o’lchash  uchun  mo’ljallangan  ampermetr  (A),  ikki  chetki 

sohalarida  omik  (K1  va  K2)  kontaktlar  hosil  qilingan  yarimo’tkazgich 

namunasi, uning sirtiga qo’yilgan ikki zond (3) hamda zondlardagi kuchlanishni 

aniqlashga mo’ljallangan milli voltmetr (mV)dan iborat.  

 

 

 

2.3.1-rasm. Ikki zondli usul yordamida solishtirma qarshilikni o’lchash 

qurilmasining soddalashtirilgan sxemasi 

 

O’lchash  jarayoni  namunaning  sirtiga  qo’yilgan  zondlar  orqali  amalga 

oshiriladi.  Ampermatr  yordamida  namunaga  berilgan  tok  kuchi,  zondlar 

K2 

I 

mV 

3 

A 

M 

K2 

23 

 

yordamida  esa  kuchlanishning  tushuvi  nazorat  qilinadi.  Zondlar  orasidagi 

kuchlanish quyidagicha aniqlanadi. 

 

Bu yerda, R – zondlar orasidagi namuna qarshiligi, S – namuna ko’ndalang 

kesim yuzasi, l – zondlar orasidagi masofa. 

 

2.3.1-laboratoriya ishi 

Ikki zondli usul yordamida solishtirma qarshilikni aniqlash 

Ishning maqsadi: Ikki zondli usul yordamida yarimo’tkazgich solishtirma 

qarshiligini aniqlash usulini o’rganish.  

Kerakli  asbob  –  uskuna  va  jihozlar:  Yarimo’tkazgich  namunasi, 

ampermetr, voltmetr, tok manbai, qarshiliklar magazini va boshqalar. 

Ishni bajarish tartibi: 

1.  2.3.2-rasmda  keltirilgan  sxemani  yig’ing.  Sxemaning  ishga  yaroqligini 

loborant yoki o’qituvchi yordamida tekshiring.  

2.  Namuna  geometrik  parametrini  aniqlang.  Zondlar  orasidagi  l  masofa 

hamda  namuna  ko’ndalang  kesim  yuzasi  (S)  o’lchamini  aniqlab,  jadvalga 

yozing. So’ngra namuna tutqichga o’rnating. 

2.3.1-jadval 

l 

(sm) 

S, 

(sm

2

) 

R

mag

, 

(Om) 

I, (A) 

U, (V) 



, 

(Om



sm) 



o’rt

, 

(Om



sm) 

Izoh  

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

I – Topshriq 

3. O’lchash qurilmasini manbaga ulang. I tok va zondlardagi U kuchlanish 

ko’rsatkichini  aniqlang.  Bunda  qarshiliklar  magazini  R

mag

=0  bo’ladi. 

Qarshiliklar  magazini  (R

mag

)  yordamida  namunaga  berilgan  yuklamani 

24 

 

o’zgartiring.  Har  bir  o’zgarishdagi  R

mag

,  I  va  U  larning  qiymatlarini  aniqlab 

jadvalga yozing. O’lchashlar 3 tadan kam bo’lmasin. Zondlar orasidagi masofa 

l=0,5 (sm) deb oling. 

4.  Jadvalda  aniqlangan  natijalar  yordamida  solishtirma  qarshilikni 

aniqlang. 

                                           (2.3.1) 

Natijalarni jadvalga yozing. 

5. 



o’rt

  aniqlang so’ngra, uni  jadvaldagi  qiymatlar  bilan  solishtiring.  Kelib 

chiqqan tafovut bo’yicha fikringizni bildiring. 

 

 

 

2.3.2-rasm. Ikki zondli usul yordamida solishtirma qarshilikni o’lchash 

qurilmasining soddalashtirilgan sxemasi. K1 va K2 kontaktlar, A – ampermetr,  

mV – millivoltmetr, K – kalit, M – tok manbai, (- - -) – himoya qoplami. 

 

II – Topshriq  

6.  Zondlar  orasidagi  masofani  l=0,3



3  (sm)  oraliqda  o’zgartirib  tajribani 

takrorlang. Olgan natijalarni jadvalga yozing. 

7. (2.3.1) ifoda yordamida solishtirma qarshilikni qayta hisoblang. 

8. Kuchlanishni tokka bog’liqlik grafigin chizing. 

K2 

mV 

3 

A 

M 

K 

K2 

R 

25 

 

9.  Solishtirma  qarshilikni  zondlar  orasidagi  masofaga  bog’liqlik  grafigin 

chizing. 

10. Grafiklar asosida olingan natijalarning fizik mohiyatini tushuntiring. 

Ish yuzasidan xisobot: 

Ishning  maqsadidan  kelib  chiqib,  ishni  bajarish  tartibi  bosqichlari  asosida 

qisqacha  yozma  axborot  tayyorlang.  Ikki  zond  yordamida  solishtirma 

qarshilikni  aniqlash  metodi  va  olingan  natijalarning  fizik  mohiyatini 

tushuntiring.  

Nazorat savollari: 

1. Ishni bajarish tartibini tushuntiring? 

2. Ikki zondli metodning bir zondli metoddan farqi nimada? 

3. Zondlar o’zgarganda tok kuchi o’zgaradimi yoki kuchlanishnimi? 

5. Kuchlanish tushushi deganda nimani tushunasiz? 

6. Qarshiliklar magazinining o’zgarishi nimaga olib keladi?  

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

26 

 

2.4. Solishtirma qarshilikni o’lchashning to’rt zondli usuli 

Yarimo`tkazgich  solishtirma  qarshiligini  to`rt  zondli  usul  yordamida 

aniqlash  juda  kеng  tarqalgan.  Ushbu  usul  yordamida  har  qanday  shakl  va 

o`lchamdagi  yarimo`tkazgich  solishtirma  qarshiligini  aniqlash  mumkin  (2.4.1-

rasm).  Masalan,  yarimo’tkazgich  quymasining  butunlik  holida  qarshiligini 

aniqlash  yoki  ihtiyoriy  aniq  bir  geometrik  o’lchamga  ega  bo’lmagan  plastina 

solishtirma  qarshiligini  aniqlash  va  boshqalar.  Bunday  topshiriqlarni  bajarish 

solishtirma  qarshiliklarni  aniqlash  metodlarining  takomillashuviga  olib  keldi. 

Quyida  yarimo’tkazgich  namunasi  shakliga  bog’liq  holda  metodning 

qo’llanilish imkoniyatlarini ko’rib chiqaylik.  

To’rt zondli metodning tekis sirtli yarimo’tkazgich solishtirma qarshiligini 

aniqlashda  qo’llanilishi.  Bunday  hol  uchun  to’rt  zondli  metodning 

soddalashtirilgan  sxemasini  2.4.1-rasmda  tasvirlanganday  tasavvur  qilish 

mumkin. 

Namuna  sirtiga  qo’yilgan  tashqi  zondlar  (1  va  4)  orqali  elеktr  toki  I

14

 

bеriladi,  ichki  zondlar  (2  va  3)  yordamida  esa  kuchlanish  tushuvi  U

23

 

o`lchanadi.  Zondlar  orasidagi  s  masofa  zondlardan  namuna  chetki  sohasiga 

nisbatai juda kichik. Bu holda berilgan tok zondlar qo’yilgan sirt orqali o’tadi. 

Natijada  elektr  maydoni  hosil  bo’ladi.  1-zond  orqali  tok  o’tishi  natijasida  r

1

 

radiusda  hosil  bo’lgan  elektr  maydon  kuchlanganligini  2.4.2-rasmdagidek 

tasvirlash mumkin. 

                                     (2.4.1) 

Bu yerda   – tok zichligi,  

Radius  cheksizlikka  intilganda  ya’ni, 

  bo’lganda  ko’rilayotgan 

maydon  potensiali  nolga  (

)  intiladi.  Bu  hol  uchun  quyidagi  tenglikni 

yozishimiz mumkin. 

                          (2.4.2) 

4-zond uchun ham huddi shunday tenglikni yozishimiz mumkin. 

                       (2.4.3) 

Keltirilgan  ifodalar  nuqtaviy  zaryad  potensialiga  mos  bo’lib,  r

1

  va  r

4

 

o’lchamdagi  1  va  4-zondlarga  tegishli  nuqtaviy  potensial 



1

(r

1

)+



2

(r

2

).  2-

27 

 

zondning  potensiali  U

2

=



1

(s)+



1

(2s),  3-zond  potensiali  U

3

=



1

(2s)+



4

(s),  ular 

o’rtasidagi potensiallar farqi, 

 

                                    (2.4.4) 

Solishtirma  qarshilik 



  ni  aniqlash  namunadan  o`tayotgan  tok  I  va  kuchlanish 

tushuvi U orasidagi bog`lanish orqali aniqlanadi. 

 

 

2.4.1-rasm. 

 

 

 

2.4.2-rasm. 

 

Ihtiyoriy shakldagi namunalarning solishtirma qarshiligini aniqlash 

Ihtoyoriy  shakldagi  namunalar  solishtirma  qarshiligini  aniqlash  uchun 

Van-der-Pau  metodidan  foydalaniladi  (2.4.3a-rasm).  Bu  metodda  ham  1-4 

zondlardan  iborat  kontaktlar  qo’llaniladi.  Dastlab,  1  va  2-zondlar  orqali  tok 

beriladi, 3 va 4-zondlar yordamida kuchlanish tushuvi o’lchanadi. So’ngra 2 va 

3-zondlar  orqali  tok  yuklanib  kuchlanish  tushuvi  1  va  4-zondlar  orqali 

aniqlanadi. Bu hollar uchun quyidagi ifodalar orqali qarshilik aniqlanadi. 

      va     

 

Ular bir-biri bilan quyidagi bog’liqlikka ega. 

 

I            U           I  

   1      2      3     4 

        

       s 

                         r

0

 

28 

 

Bu yerda, solishtirma qarshilikni to’g’ridan-to’g’ri R

1

  va R

2

  bog’liq holda 

aniqlab  bo’lmaydi.  Chunki,  namuna  ihtiyoriy  shaklda  ya’ni  simmetrik  emas. 

Buning  uchun  R

1

/R

2

  orqali  f    tuzatish  koefisientini  aniqlash  talab  etiladi.  f  

koefisienti [1-3] adabiyotlardan olinadi. Shuni ham ta’kidlash joizki, agar R

1



R

2

 

bo’lsa,    f    tuzatish  koefisienti  R

2

/R

1

  orqali  aniqlanadi.  Bu  holda  solishtirma 

qarshilik uchun quyidagi tenglikni keltirish mumkin. 

      yoki      

                    (2.4.5) 

Bu yerda, d – namuna qalinligi. 

Bu  metod  tekis  sirtli  plastinalarning  solishtirma  qarshiligini  aniqlashda 

ham  samarali  hisoblanadi.  Bunda  zondlar  2.4.3b-rasmda  tasvirlanganday 

namuna  sirtiga  qo’yiladi.  O’lchash  va  hisoblash  ishlari  yuqoridagidek  amalga 

oshiriladi.  

 

 

 

2.4.3-rasm. 

 

 

 

 

 

 

 

2            a) 

3 

1 

4              

1 

2              b) 

3 

4 

29 

 

2.4.1-laboratoriya ishi