Sotsiologiya tarixi

Evolyutsion psixologiya
rivojlanish psixologiyasi - bu odamlar butun hayoti 
davomida nima uchun va qanday o'zgarishini ilmiy o'rganishdir. Birinchi marta 
paydo bo'lganida, uning tadqiqotlari asosan bolalarga va ularning o'smirlik 
yoshigacha o'zgarishi uslubiga bag'ishlangan. Biroq, vaqt o'tishi bilan ushbu fanni 
o'rganish ko'lami tobora kengayib bordi. 
Shunday qilib, bugungi kunda evolyutsion psixologiya, shuningdek, qolgan hayot 
bosqichlarini va ularda sodir bo'layotgan o'zgarishlarni, masalan, o'spirinlik, 
kattalar va qariyalarni o'rganish uchun javobgardir. Rivojlanish psixologlari 
odamlarning modifikatsiyasini asosan uch jihatdan o'rganadilar: jismoniy, bilim va 
ijtimoiy-emotsional.
Shu bilan birga, ushbu uch yo'nalishning har birida ijro 
funktsiyalari, axloq va shaxsdan tortib, shaxsning o'ziga xosligi, o'zini o'zi 
qadrlashi va qadr-qimmatini shakllantirish kabi boshqacha mavzular bo'yicha juda 
ko'p sonli tadqiqotlarni topish mumkin. his-tuyg'ularni boshqarish. 

---

6 
Boshqa ba'zi psixologik oqimlardan farqli o'laroq, evolyutsiya doirasida tabiatning 
o'rganishga qarshi bahsida aniq pozitsiya mavjud emas. Aksincha, shaxsning 
rivojlanishida ikkala jihat ham katta ahamiyatga ega deb hisoblanadi, shuning 
uchun ikkalasida ham tekshiriladi.Evolyutsion psixologiya ta'lim, psixopatologiya, 
sotsiologiya va terapiya kabi turli sohalarda ko'plab amaliy qo'llanmalarga ega. Bu 
juda keng maydon bo'lib, unda Jan Piaget, Zigmund Freyd va Erik Erikson kabi 
taniqli tadqiqotchilar hamkorlik qildilar. Ushbu maqolada biz uning 
nazariyalarining eng muhim nuqtalarini ko'rib chiqamiz.Evolyutsion psixologiya 
sohasi sanoat inqilobidan keyin mavjud bo'lmagan. Shu paytgacha bolalar, xuddi 
shu kabi xususiyatlar va ehtiyojlarga ega, faqat vaqt o'tishi bilan yo'q bo'lib 
ketadigan etuklik holatida bo'lgan "to'liq bo'lmagan kattalar" deb 
hisoblanardi.Biroq, sanoat rivojlana boshlagach, o'qimishli va malakali ishchi 
kuchiga bo'lgan ehtiyoj tadqiqotchilarni bolalikni inson hayotidagi mutlaqo boshqa 
bosqich sifatida ko'proq bilishni istashlariga sabab bo'ldi. 
Shunday qilib, birinchi rivojlanish psixologlari ko'proq ongli ta'lim tizimini 
Дyaratish maqsadi bilan ko'proq ongli ravishda ko'proq mehnat resurslarini ishlab 
chiqarish niyatida bolalar ongini o'rganishdan manfaatdor edilar. Bu G'arbda 
alohida bosqich sifatida bolalik tushunchasining kelib chiqishi va rivojlanish 
psixologiyasining birinchi harakat sohasi edi.Faqatgina bir necha o'n yillar oldin, 
kattalardagi bilim, hissiy va xulq-atvor o'zgarishlari ushbu fan tomonidan o'rganila 
boshlangandan keyingina. Bu, birinchi navbatda, odamlarning tobora yoshi 
ulg'ayishiga imkon beradigan tibbiyot sohasidagi yutuqlar tufayli yuzaga keldi va 
bu bilan birga barcha yangi muammolarni keltirib chiqardi. 

---

7 
Rivojlanish psixologiyasidagi dastlabki qadamlar mustaqil ravishda ro'y 
berdi, bolalar ongiga qiziqish bildirgan va o'z ustida tadqiqot olib borgan mualliflar 
paydo bo'ldi. 
Evolyutsiya nazariyasining otasi Charlz Darvin odatda rivojlanish 
psixologiyasi sohasida tizimli tadqiqotlar olib borgan birinchi olim hisoblanadi. 
XIX asr oxirida biologik-naturalistik nazariyalar jadal rivojlanib borayotgan, 
barcha yangi ilmiy kashfiyotlar va yutuqlami o‘ziga tezda singdirib, ularga javoban 
yangi yo‘nalishlar, maktablar va paradigmalar vujudga kelishi bilan javob 
berayotgan sotsiologiyaning talablarini uzoq qoniqtira olmadi. Natijada uning 
inqirozga yuz tutdi, bu holat sotsiologiyada psixologik oqimning kuchayishiga olib 
keldi. Aslida J.Lokk, D.Yum, shuningdek fransuz m a’rifatchilari, ingliz 
utilitaristlari ko‘pdan beri mazkur g‘oyani targ‘ib qilishgan edi. Mill ham Kont 
bilan ko‘plab tortishuvlarda barcha sotsial qonunlar «insonning individual tabiati 
qonunlari»ga borib taqalishi kerak, degan fikrin ilgari surgan edi. Uning fikriga 
ko‘ra insonlar jamiyatga birlashar ekan, boshqacha bir xususiyatlarga ega jonzotga 
aylanib qolmaydi, ijtimoiy hayotda ham xulq-atvori negizi uning tabiatiga borib 
taqaladi. 

---

8 
Sotsiologiya «inson ommasi harakatlari hamda ijtimoiy hayotni tashkil 
etuvchi turli hodisalar» haqidagi fan sifatida psixologik asosga ega. 0 ‘tgan 
mavzuda qarab o‘tganimizdek, A.Smoll i U.Samner ham insonlaming sotsial 
o‘zaro ta’sirlashuvi o‘ziga xos jamoaviy ong — urf-odatlar, axloq, an'analami 
shakllantirishiga e'tibor qaratgan. Tabiatshunoslik konsepsiyalari uchun ham 
biologiya faqatgina metodologik asos sifatida xizmat qilganini, aslida ularning 
mazmun-mohiyati «yashash» psixologiyasi ekanligidir. 
Psixologiya fanining taraqqiyoti o’zining dastlabki rivojlanishi bosqichlarida 
eon haqidagi ta’limot doirasida rivojlangan bo’lsa XVIII-X1X asrga kelib 
psixologik bilimlar falsafa tarkibida rivojlana boradi. Bunga sabab bu davrlargacha 
bo’lgan faktda tabiy va gumanitar fanlar taraqqiyoti va psixika haqidagi fikrlar 
psixologiyasining faqat shu fanlar bilangina birgalikda rivojlanish xususiyatiga ega 
degan fikrni yuzaga keltirgan edi. XVIII-XIX asrlarda, ya’ni buyuk 
inkivizatsiya qoldiqlarini engib o’tish va fandagi sxolastikani bartaraf qilish uchun 
ko’pgina olimlar falsafiy bilimlar doirasidagina majbur edilar. Psixologik 
bilimlarning yo’q bilib ketishi va fandagi o’z nomini yo’qotmaslikka O’rta Osiyo 
va arab mutafakkirlari o’zlarining salmoqli hissalarini qo’shdi va o’z 
dunyoqarashlari bilan tabiiy va gumanitar fanlar yutuqlarini falsafiy bilimlarning 
shu jumladan psixologiyaga oid bilimlarning saqlanib kelishiga asos 
soldi.Inkvizatsiya-din kuchli, qolganlari ikkilamchi, faqat dinga ishonish fan 
to’xtagan.