Soтsiologiya fanidan ma‘ruza matnlari

aynan shu shaxs to‗g‗risidagi qarashlari asosidagi fikrlar; Ayni shu shaxsning 
xatti-harakati va faoliyatini boshqalar tomonidan baholash bilan bog‗liq 
omillar; boshqalarning qarashlari va bergan baholariga javoban qoniqish, 
g‗urur, o‗ziga ishonchining kuchayishi, o‗zini bekamu ko‗st deb xisoblash, 
uyalish, afsuslanish, ehtiyotkorlikka moyillik kabi holatlardir. 
Shaxsning 
ob‘ektiv «MEN»i bilan uning to‗g‗risidagi «o‗zga MEN» bir-birini to‗ldirgandagina 
insonning ijtimoiy tabiati haqidagi fikrlar ham to‗laroq bo‗ladi. 
- Jamiyat va shaxs maqsadlari orasidagi bog‗lovchi u yoki bu sotsial tizim 
bo‗lishi mumkin. Demak: 
Shaxsning ijtimoiylashuvi deb
, shaxsning jamiyatga, sotsial jamoalarning turli, 
tiplariga madaniyat elementlari, sotsial norma va qadriyatlarni o‗zlashtirish orqali 
sodir bo‗ladigan jarayon (ijtimoiylashuv deb ataladi)ga aytiladi. 
Shaxsning (individning) sotsial tashkilot elementi bo‗lishi 2 muhim jihatga 
bog‗liq: 1) sotsial tashkilotning shaxsga ta‘sir etishi bilan qobiliyatining 
shakllanishiga va 2) shaxsning boshqa odamlar ta‘siriga berilishi bilan qobiliyatining 
shakllanishiga bog‗liq. 
Shaxs ijtimoiylashuvning 2 fazasi mavjud: 
1. 
Sotsial adaptasiya (moslashish).
Bunda individning sotsial sharoitlarga, 
funksiyalarga, sotsial normalarga, sotsial guruhlarga, tashkilot va institutlarga, ya‘ni 
muhitga moslashishdir. Sotsial adaptasiya jarayoni, asosan oilada boshlanadi va 
shakllanadi. Oiladagi
 
har qanday munosabatlar shaxsning ijtimoiylashuvida o‗z 
aksini topadi. Shu boisdan individning
 
shaxs sifatida shakllanishida oila asosiy rol 
o‗ynaydi. 
2. Sotsial interiorizasiya
, ya‘ni sotsial norma va qadriyatlarning individ ichki 
dunyosiga kirishish jarayonidir. Shaxs sotsial muhitga qorishib ketmaydi, balki unga 
mustaqil birlik sifatida kiradi, Ko‗pgina nazariyalarda shaxsning ijtimoiylashuvi, 
tashqi ta‘sir ob‘ekti sifatidagina qaraladi. Bu nazariyalarda asos qilib faqatgina 
ijtimoiylashuv yordamida sotsial o‗zgaradigan insonning tabiiy mohiyati olinadi; 
shaxsning aktivligi va unga beriladigan biologik xususiyatlar hisobga olinmaydi. 
Ijtimoiylashuv shunga asoslanadiki, odam ijtimoiy faoliyatchi sifatida o‗zi va ham 
ijtimoiy hayotining, hamda sharoit va vaziyatlarini belgilovchi omildir. Shaxs sotsial 
ta‘sirlanishning ob‘ekti va sub‘ektidir. Ijtimoiylashuv jarayonida belgilar tizimi 
muhim ahamiyatga ega. Belgilar yordamida jamiyat individlar faoliyatini boshqaradi. 
Individ sotsial faoliyat kursatish uchun sotsial jamoada qabul qilingan belgilar va 
ularni ishlatish usullarini o‗zlashtirgan bo‗lishi kerak. 
Individ faoliyat qiluvchi mavjulotdir. U tashqi muhitga shunchaki javob 
bermaydi, balki amaliy faoliyat jarayonida ham inson sifatidagi o‗zining taraqqiyot
 
va faoliyati qonuniyatlarni anglaydi va anglash asosida o‗zining sotsial faoliyatini 

---

98 
belgilaydi. Shaxs tomonidan o‗z faoliyatini boshqarish faqat ob‘ektiv va sub‘ektiv 
qonuniyatlarni bilishgina emas, balki shu qonuniyatlarni, uning elementlarini, 
xususiyatlarini ham bilishni taqozo etadi. 
Shaxslarning sotsial faoliyati va sotsial harakatining boshlang‗ich nuqtasi 
ma‘lum ehtiyoj va manfaatlarni yuzaga keltiruvchi ob‘ektiv hayot sharoitlaridir. 
Faoliyat turlari ko‗p, lekin eng muhimi ularning barchasi shaxsning moddiy va 
ma‘naviy asosini tashkil qiluvchi, ehtiyojlarini qondirishga qaratilgan, ehtiyojlar 
shaxsning tashqi muhitga ob‘ektiv bog‗liqligini bildiradi. Shu sababli shaxsning 
amaliy faoliyat ehtiyojlarni qondirish shakli sifatida qaralishi ob‘ektiv sharoitlarning 
in‘ikosi va ularni qondirishning real imkoniyatlarini anglash sifatida qaralishi 
mumkin. 
Ehtiyojlarining 2 ko‗rinishi mavjud