Sotsializatsiya deganda nimani tushunasiz

Aristotelning antik dunyo falsafiy fikr taraqqiyotida tutgan o’rni

Antik dunyo sotsiologiyasi, jahon sotsiologiya maktabining nazariy-ma’naviy poydevori va unga doimiy ilhom baQishlovchi bebaho obidasi hisoblanadi.

Antik dunyo hayotiga insonni inson tomonidan sotish va sotib olish tartibotlarining kirib kelishi bilan tabiatni o’zlashtirish, tabiat bilan hamkorlik qilish va u bilan uyQunlashish o’rniga insonni ekspluatatsiya qilish davri boshlandi. Bu esa antik davr uchun xos bo’lgan insonning ma’naviy hurligi davrining tanazzulga yuz tutishiga sabab bo’ldi.
Antik davr sotsiologiyasi o’zi yuzaga kelgan davr ijtimoiy tuzumi va tartibotlari, davlat va jamiyat qurilishi, ana shu tizimlardagi shaxslarning o’rni va roli, siyosiy va ma’naviy hayot jarayonlarining yorqin va real ifodalovchisi sifatida Qoyatda saboqlidir.

Antik davr sotsiologiyasining ilk namunalari Kichik Osiyoning Qarbiy sohillari - Ioniya o’lkasi shaharlarida yashovchi greklar tomonidan dunyoga keltirildi.

Antik dunyo sotsiologiyasini yuzaga kelishi hamda taraqqiyot tendentsiyalari xususiyatlaridan kelib chiqqan holda uni shartli ravishda quyidagicha guruhlash mumkin:

1. Eng qadimgi grek sotsiologiya maktabi. Bu guruhga eramizdan oldingi XII asrda yashab ijod etgan Gomerdan boshlab eramizdan oldingi VI asrgacha amal qilgan Milet (kichik Osiyodagi eng yirik shahar) maktabi vakillari (Fales, Anaksimandr, Anaksimen) hamda Gretsiyaning turli shaxarlarida yashab faoliyat yuritgan Ksenofan Pifagorning sotsiologik qarashlarini kiritish mumkin.

Eng qadimgi grek sotsiologiyasi mustaqil ijtimoiy-nazariy tadqiqot predmeti sifatida emas, balki aniq tabiiy fanlar, ya’ni matematika va tabiatshunoslik bergan ilk tadqiqot natijalari bilan ijtimoiy fanlar, xususan mifologiya va san’at borasida erishilgan dastlabki tafakkur mahsullarining uyQunlashuvi oqibatida yuzaga kelgan.

Milet filosoflarining to’nQich vakili Falesning fikricha, jamiyat va tabiatning asosini dastlabki tarkibiy modda xisoblangan suv omili tashkil etadi. Uning ta’kidlashicha, tabiatdagi ja’mi o’zgarishlar suv va suyuqliklar tufayli ro’y beradi. Suv tufayli tarkib topgan hamma narsada jon mavjuddir. Tabiatdagi ja’miki narsalar esa suv ishtirokida yuzaga kelganligi sababli ularning hammasida jon bor. Fales fikrining isboti uchun yantar toshini misol qilib keltiradi. Falesning xamma narsada jon borligi Qoyasi tabiat va jamiyatga insoniy yondoshuvning ilk kurtaklari shakllanishiga turtki bo’ldi.

Milet maktabining yana bir yirik namoyondasi Anaksimen olamning asosini tashkil etuvchi dastlabki modda sifatida havoni ilohiylashtiradi, havoning tabiatda yiQilishi va siqilishi natijasida suv, tuproq, tosh va olovdan iborat zaruriy qismlar yuzaga keladi. O’avo Anaksimen nazarida dunyoni o’rab turgan nafas bo’lib, bu narsa tabiatdagi ja’miki narsalarga o’z ta’sirini o’tkazib turadi.