Sotsializatsiya deganda nimani tushunasiz

Sotsial guruhning asosiy xususiyatlari nimalardan iborat?

Jamiyatning ijtimoiy tuzilishi bu ijtimoiy tizimlar va ularning elementlari o’rtasidagi ijtimoiy aloqalar turini tashkil qiladi. Ijtimoiy munosabatlar mafkurasini ifodalaydi hamda turli ijtimoiy guruhlar, mehnat taqsimoti, ijtimoiy institutlar xarakterini aks ettiradi.

Jamiyat, uning tizimlari o’ziga xos tarkibiy tuzilishga ega bo’lib, ularning asosiy komponenti inson hisoblanadi. Kishilar ijtimoiy hayotining turli sohalarida – iqtisodiy, ijtimoiy-siyosiy, ma’naviy, oila turmushda faoliyat ko’rsatadilar. Ularning asosida esa ijtimoiy tarkiblar tuziladi. Ijtimoiy tizimlarning murakkabligi, tarkibidagi elementlarning soni ko’pligi bilan emas, balki, asosan, bu elementlar o’rtasidagi o’zaro aloqa va munosabatlar xarakteri bilan belgilanadi.
Har qanday ijtimoiy jarayonlar inson faoliyati bilan bog’liq muayyan ijtimoiy birlik sifatida uyushgan kishilarning katta-katta guruhlari: (sinflar, millatlar, milliy-etnik, ijtimoiy-demografik; nisbatan kichik tizimlar: o’quv-tarbiyaviy, oila-turmush va boshqa guruhlar; ijtimoiy tashkilotlar, birlashmalar, ittifoqlar) – jamiyatning ijtimoiy tarkibini tashkil qiladi. Ular tarixiy rivojlanish bosqichlarida turli ijtimoiy asoslarda shakllanadilar. Yashash sharoitiga, rivojlanish xususiyatlariga, ijtimoiy ehtiyojga, manfaatlarga va muayyan maqsadga ega bo’ladi. Ijtimoiy tizimlar zanjirida turli o’ziga xos halqaga ega bo’ladilar. Ichki tashkiliy tuzilishi, xarakteri, funktsional va rivojlanish darajasi, turmush tarzi, faoliyat shakli va usullari bilan qadriyatlar tizimi, norma, g’oyalari, qarashlari va boshqa jihatlari bilan farq qiladilar.

Jamiyatning ijtimoiy tarkibini konkret – tarixiy davr kesimida olib qarash talab qilinadi. Chunki, turli tarixiy davrlar ijtimoiy tarkibi o’zaro sifat va xususiyatlari bilan farq qiladi.

Jamiyatning ijtimoiy tarkibini sotsiologik jihatdan o’rganishda uni uch ma’noda: eng umumiy, maxsus keng va xususiy tor ma’noda olib qarash zarur.
Umumiy ma’nodagi ijtimoiy tarkib – jamiyatning bir butun tarkibini tashkil qiladi.
Ikkinchi maxsus keng ma’nodagi ijtimoiy tarkibga ijtimoiy-tarixiy birlik majmuasi va ular o’rtasidagi aloqa, munosabatlar kiradi. Bu tarkib milliy-etnik, ijtimoiy-demografik, mutaxassislik va boshqa shu kabi kishilar guruhlarini o’z ichiga oladi.
Tor, xususiy ma’nodagi ijtimoiy tarkib tushunchasiga mehnat jamoalari, hududiy birlik, nisbatan tez o’zgaruvchan guruhlar kiradi.
«Sotsiologiyaning umunazariy muammolari» asarida amerikalik sotsiolog T.Parsons jamiyat tarkibiy tuzilishining funktsional modelini ishlab chiqdi. Unga muvofiq, har qanday ijtimoiy tizim quyidagi to’rtta tarkibiy ierarxik darajadan iborat:
«Birlamchi» yoki «texnik» daraja ijtimoiy tizim elementlarining bevosita aloqadorligini ifodalaydi.

1. Boshqaruv yoki «menedjerial» daraja, birlamchi darajadagi ijtimoiy tizimlar elementlarining o’zaro aloqadorligini tartibga solib turadi.