Sotsial geografiya jumaxanov Sh., Toshpo’latov A

SOTSIAL VA MADANIY GEOGRAFIYA
 Darslik
 
 
49 
Joylarning relyef xususiyatlari ham inson salomatligini belgilovchi asosiy 
omillardan biridir. Baland tog’ mitnaqalarida o’z nomi “
tog’ kasalligi
” deb 
atluvchi kasallik keng tarqalgan. Tog’ kasalligi to’g’risidagi ma’lumotlarni ispan 
sayohi Akosta tomonidan yozib qoldirilgan. Uning yozishicha 1590-yil And 
tog’lari bo’ylab sayohat chog’ida 4500 metr dengiz sathidan balandlikda 
hamrohlari orasida qandaydir kasallik yuzaga kelganligi, ularning yurak urishlari 
o’zgarib, bosh aylanish, nafas siqishi, burunlarining qonashi, quloqlarining 
shang’ilashi kabi holatlar kuzatiladi. Bu tog’ kasalligi bo’lib, faqatgina 
1887-yil 
fransuz olimi Bert
tomonidan aniqlangan va bu kasallikning bosh sababchi deb 
kislorod yetishmasligi bilan izohlagan. Keyingi yillarda tog’larda yashovchi 
kishilarning yurak faoliyatini o’rganish natijasida ushbu hududda yashovchilar 
yuragi boshqa hududlarga nisbatan ancha farq qilishi, ya’ni ularning yurak o’ng 
qorinchalarining qalinligi aniqlangan. Tog’li o’lkalarda yashovchi kishilar orasida 
yana quyosh urishi, oftalmiya, endemik buqoq kabi kasalliklar ko’proq uchraydi.
Dengiz va boshqa suv havzalarida faoliyat ko’rsatuvchi kishilar orasida 
ko’pincha “
dengiz kasalligi
” uchraydi. Ushbu kasallik kemaning chayqalishi 
natijasida yuzaga keladi. Dengiz kasalligining kelib chiqishi va rivojlanishida asab 
tizining holati muhim rol o’ynaydi. 
O’rmon tayga hududlarida ham o’z nomi bilan “
o’rmon kasalligi
” deb 
nomlanuvchi kasallik uchraydi. Bu kasallikda kishi jismida har xil ruhiy holatlar, 
karaxtlik, tinimsiz uyqu, chivinlar va kanalar chaqishi bilan bog’liq kasalliklar 
ko’p uchraydi. 
Cho’l va unga yaqin hududlarda havo harorati va bug’lanish yuqoriligi, 
nisbiy namlik esa past bo’ladi. Aslida inson organizmi uchun 18-21 gradusli havo 
harorati, 40-60 foizli nisbiy namlik qulay hisoblanadi. Doimiy yuqori harorat va 
namlikning me’yorda bo’lmasligi kishi tanasiga salbiy ta’sir ko’rsatadi. Bu hol o’z 
navbatida asab va gormonal tizimlar bog’liq kasalliklarni, shuningdek, qon-tomir 
tizimidagi kasalliklarni keltirib chiqaradi. Bunday sharoitda cho’l sharoitida 
ko’proq holsizlanish, darmonsizlanish va o’ta tashnalik bilan ajralib turuvchi 

---