Sotsial geografiya jumaxanov Sh., Toshpo’latov A

SOTSIAL VA MADANIY GEOGRAFIYA
 Darslik
 
 
20 
doirasida ham shuningdek, shahar aglomeratsiyalari, shaharlar, alohida olingan 
aholi manzilgohlaridan tortib siyosiy — ma’muriy va iqtisodiy birliklar miqyosida 
ham amalga oshiriladi. 
Aholi geografiyasi iqtisodiy va sotsial geografiya va boshqa turdosh 
fanlarning tadqiqot usullaridan keng foydalanadi. U mohiyatan aholishunoslik va 
demografiya bilan juda yaqin turadi. 
Hozirgi davrda aholi geografiyasi tarkibida quyidagi asosiy yo’nalishlarni 
ajratib ko’rsatish mumkin: 

aholi sonining tadrijiy o’zgarishlari, 

joylashuvi va uning shakllari; 

aholining takror barpo bo’lishi;

aholining etnik, jins-yosh va ijtimoiy tarkibi;

mehnat resurslari; 

aholi migratsiyasi; 

irqlar va dinlar geografiyasi. 
Aholi bir vaqtning o’zida ham ishlab chiqaruvchi, hamda moddiy va 
ma’naviy ne’matlarning iste’mol-
chisidir (3-rasm). Shu bilan birga, 
aholi barcha ijtimoiy jarayonlarning 
boshqaruvchisi 
ekanligini 
ham 
unutmaslik 
lozim. 
Aholining 
bunday jihatlari o’z navbatida, uni 
nafaqat takror barpo bo’lishi, balki 
iqtisodiy jihatdan ham avvalroq 
tadqiq etilishiga asos bo’ladi. Umuman olganda, aholi geografiyasi iqtisodiy va 
sotsial geografiyaning yaxshi o’zlashtirilgan tarmoqlaridan biridir. 
Hozirgi davrda aholi geografiyasi oldida turgan vazifalarning nazariy, 
amaliy, ta’limiy jihatlarini ajratib ko’rsatish mumkin: 
3-rasm. Aholining ijtimoiy tarkibi
 

---

SOTSIAL VA MADANIY GEOGRAFIYA
 Darslik
 
 
21 
1) 
umumnazariy vazifalariga
:jamiyat rivojlanishining umumiy qonunlari 
mohiyatini anglashga yordam beruvchi aholining joylashuvi va uning tabiat bilan 
o’zaro ta’siri, takror barpo bo’lishi qonuniyatlari va jarayonlarini o’rganish;
2) 
amaliy vazifalariga
: ko’pgina amaliy vazifalarni bajarish: aholi sonini 
xisobga olish; mehnat balanslarini tuzish; aholi migratsiyasini o’rganish va uning 
kelajak o’zgarishlarini bashorat qilish;
3) 
ta’limiy jihatlariga
: aholi geografiyasi bo’yicha bilimlarni ommalashtirish. 
Sobiq Ittifoq davridan boshlab, geograf olimlarning ko’pchilik qismi aholi 
geografiyasini iqtisodiy va sotsial geografiyaning muhim tarmog’i deb 
hisoblaydilar. Shuningdek, uni mustaqil fan sifatida qarovchilar ham mavjud.
Zamonaviy iqtisodiy va sotsial geografiya fanlari tizimida, aholi geografiyasi 
uning «iqtisodiy» hamda «sotsial» qanotlari orasidagi ko’prik vazifasini o’taydi. 
Demak, aholi geografiyasi xo’jaliklar va tabiiy resurslar geografiyasi bilan o’zaro 
chambarchas bog’liq. Shuningdek, u tabiiy geografiya, mamlakatshunoslik va 
kartografiya fanlari bilan ham boklangan. 
Ijtimoiy fanlardan quyidagilar aholi geografiyasi bilan aloqador:

demografiya: 
(yunoncha, demos — «xalq») aholini takror barpo 
bo’lishini o’rganadigan fan;

etnografiya:
(yunoncha, etnos— «qabila», «xalq») qabila, millat, 
etnoslarning kelib chiqishi hamda ularning madaniyati va hayot tarzini 
o’rganadigan fan;

antropologiya:
(yunoncha, antropos — «odam») inson jismi va uning 
kelib chiqishi, shuningdek, insoniyat irqlarini vujudga kelishi va 
tarqalishi haqidagi fan;

sotsiologiya:
(lotincha sotsialis — «umumjamiyat») jamiyatning 
rivojlanish qonunlari, aholi guruhlari o’rtasida hayot va mehnat 
faoliyati jarayonida vujudga keluvchi munosabatlar haqidagi fan;

ekologiya:
(yunoncha oykos – “uy”, “yashash joyi”) insonning atrof — 
muhit bilan o’zaro munosabatlarini o’rganadigan fan;

---