Sotsial geografiya jumaxanov Sh., Toshpo’latov A

SOTSIAL VA MADANIY GEOGRAFIYA
 Darslik
 
 
24 
Yer shari aholisi butun tarixi davomida sekinlik bilan o’sdi. Bunga, eng 
avvalo, insonning tabiatga qaramligi, ishlab chiqarish darajasining pastligi, 
urushlar, epidemiyalar va ocharchiliklar katta ta’sir ko’rsatdi.
XIX asrga kelib, dunyo aholisi sonida o’sish tezlashdi va, ayniqsa, XX asr 
boshlarida dunyo aholisining yillik o’sishi o’rtacha 10 mln kishini tashkil qilgan 
bo’lsa, 50 —yillarda esa 80 mln kishiga yetdi. 1987-yilda yer shari aholisi soni 5 
mlrd kishi, 2018-yilda esa 7.621 mlrd kishidan ortib ketdi (4-rasm). Birgina XX 
asrning o’zida dunyo aholisi 3,5 barobarga ko’paydi. Aholi soni ayniqsa, 60-70-
yillarda tez ko’paydi. Uning bunday tez ko’payishi ilmiy adabiyotlarda 
«demografik portlash» deb ataladi. Ushbu jarayon ko’proq Osiyo, Afrika va Lotin 
Amerikasining rivojlanayotgan davlatlari uchun xosdir. 
Bir necha ming yillar mobaynida o’lim juda katta va aholi o’sishining past 
bo’lishligi o’zining obyektiv sabablariga egadir. Dastavval, bu moddiy va sanitar 
gigienik shart-sharoitlarning qoniqarsiz ahvolda ekanligi qolaversa, vaqti-vaqti 
bilan takrorlanib turuvchi ocharchilik, o’lat, vabo va chechak epidemiyalari 
natijasida yuz minglab odamlarning qirilib ketishi. Yer sharida bunday ofatlar 200-
400, 1600-1650-yillar ichida qayd etilgan bo’lib, o’sha davrlarda aholi soni 
4-rasm. 
Jahon mintaqalari aholi soni dinamikasi.
 

---

SOTSIAL VA MADANIY GEOGRAFIYA
 Darslik
 
 
25 
umuman o’smadi, 1300-1400 yillar davomida qora o’lat epidemiyasining ta’sirida 
sayyora o’z aholisining 1/4 qismidan ajradi, uning soni keskin kamaydi. Urushlar 
XIX asrda 5,5 mln, XX asrda 90 mln kishining yostig’ini quritdi. 
1-jadval