Sotsial geografiya jumaxanov Sh., Toshpo’latov A

SOTSIAL VA MADANIY GEOGRAFIYA
 Darslik
 
 
135 
va butparastlik asoratlaridan tozalab, taraqqiy etgan dinlar qatoriga ko’tarishga 
harakat qilsalar-da, xalq ommasi doirasida u juda ham sodda, but va ruhlarga 
sig’inish xususiyatlarini to’la saqlagan holda davom etmoqda.
IUDAIZM – 
dunyoda keng tarqalib ketgan yahudiylarning milliy dinidir. 
Shu kunda Isroilda 4,7 mln. (aholining 80 %), AQShda 6 mln. (40 % Nyu-
Yorkda), Rossiyada 1,5 mln., G’arbiy Yevropa davlatlaridan Fransiyada 0,6 mln., 
Buyuk Britaniyada 0,4 mln. va boshqa mamlakatlarda yashaydilar. 
Yahudiylik miloddan avvalgi 2000-yillarning oxirlarida Falastinda vujudga 
kelgan, yakkaxudolik g’oyasini targ’ib qilgan dindir. Yahudiylik millat dini bo’lib, 
faqatgina yahudiy xalqiga xos. 
Yahudiy
so’zining kelib chiqishi haqida turli fikrlar 
mavjud. Abu Rayhon Beruniy o’zining «Qadimgi xalqlardan qolgan yodgorliklar» 
kitobida yozishicha, yahudiylar bu so’zni somiy tillaridagi 
hoda
– «tavba qilmoq, 
tavba qilganlar» so’zidan kelib chiqqan deb da’vo qilsalar-da, aslida bu fikr 
noto’g’ri, «yahudiy» so’zi Banu Isroil xalqi ustidan hukmronlik qilgan Ya’qub 
Payg’ambarning o’g’li Yahudo nomiga nisbat berilgan. 
Yahudiy xalqining yana bir nomi Banu Isroil bo’lib, 
Isroil
– Ya’qub 
payg’ambarning ikkinchi ismi, 
banu
– «bolalar» ma’nosini beradi, ya’ni – «Isroil 
avlodlari». Yahudiy xalqiga nisbatan ishlatiladigan yana bir atama ye
vrey
so’zi 
zamonaviy adabiyotlarda «yahudiy» so’zining aynan tarjimasi sifatida ishlatiladi. 
Ammo bu ikki so’zning etimologiyasi turlicha: ye
vrey
qadimiy somiy tillardagi 
ibriy
so’zining o’zgargan shaklidir. 
Ibriy
so’zi (arab. 
abara
-
ya’buru
– «kechib 
o’tmoq» fe’lidan) «kechib o’tganlar» ma’nosini beradi. Tarixdan ma’lumki, 
yahudiy qabilalari Urdun (Iordan) daryosini kechib, hozirgi Falastin hududiga 
kelganlar. Shuning uchun ularga 
ibriylar
yoki 
ibroniylar
(«kechib o’tuvchilar») 
nomi berilgan. Yahudiylik ta’limoti to’rt asosga tayanadi:
1.
Olamlarni yaratuvchi yagona xudo
– Yahvega imon keltirish. Yahve 
so’zi «rabb, parvardigor» ma’nosini bildiradi.
Tavrotning «Chiqish» kitobida Xudoning Musoga aytgan ushbu so’zi 
keltiriladi: «Yahve – ota-bobolaringiz Ibrohim, Is’hoq, Ya’qublarning 

---