So‘rg‘ichlilar (Trematoda) sinfi. Jigar qurtining tashqi, va ichki tuzilishi, rivojlanish sikli. J

Tasmasimon chuvalchanglar (Cestoda) sinfi. Vakillar: Qoramol solityori, Cho‘chqa solityori, exinokok. Tasmasimon chuvalchanglarni ayrim vakillarini rivojlanishi.
Tasmasimon chuvalchanglardan qoramol, cho’chqa solityori va exinokokkning tuzilishi va rivojlanish siklini о‘rganish.
Fiksatsiya qilingan qoramol, cho’chqa solityorlari va exinokokk prеparatlar, mikroskoplar, Pеtri kosachasi, soat va buyum oynalari, binokulyarlar, lupalar, tablitsalar va boshqalar.
Qoramol solityori voyaga yetgan davrida odamlarning ingichka ichagiga (oxirgi xо‘jayin), uning lichinkalari esa qoramollarning (oraliq xо‘jayini) muskillari orasida parazitlik qiladi. Tanasining uzunligi 10-12 metrgacha bо‘lib, bosh (skoleks), bо‘yin va mingga yaqin proglottidlardan iborat. 1,5-2 mm kattalikdagi skoleks noksimon shaklda bо‘lib, tananing oldingi uchida joylashgan. Unda 4 ta sо‘rg‘ichlar mavjud. Sо‘rg‘ichlar о‘rtasida ridimept kо‘rinishdagi xartum bо‘lib, unda xitinli ilmoqchalar bо‘lmaydi. Sо‘rg‘ichlar yordamida solifyor ichak devoriga yopishib oladi. Bosh qismining pastki bо‘g‘inlariga (proglottidlarga) bо‘linmagan qismi bо‘yini tashkil qiladi. Bо‘yin qism kо‘ndalang bо‘linib, Yangi yosh bо‘g‘inlarni hosil qiladi. Bu jarayonni strobilyasiya solityorning uzun zanjirsimon tanasi esa strobila deyiladi. Qoramol solityorining tanasi (strobilasi) о‘n mingdan ortiq proglottidlardan iborat. Bо‘g‘inlar xar xil tuzilishig ega. Bо‘yin qismidan keyin bevosita boshlanadigan bо‘g‘inlarning bо‘yi eniga qaraganda ancha kichik, ularda jinsiy organlar rivojlanmagan bо‘ladi. Solityor tanasining о‘rta qismidagi bо‘g‘inlar (200-250 bо‘g‘inlardan boshlanadi)tо‘rtburchak shaklida bо‘ladi. Bularda erkaklik va urg‘ochilik jinsiy organlar sistemalari rivojlangan.



Qoramol tasmasimon chuvalchangi:
A - boshchasi; V - germafrodit bо‘g‘im; D - tuxumga tо‘lgan bо‘g‘im: 1 - sо‘rg‘ich; 2 - bо‘yin; 3 - bachadon; 4 - tuxumdon; 5 - urug‘donlar.

Tananing keyingi qismidagi yetilgan bо‘g‘inlar ancha ingichka va uzunroq bо‘ladi. Ular urug‘langan tuxumlar bilan tо‘lgan bо‘lib, bitta-bittadan uzilib tushadi. Qoramol solityorining bо‘g‘inlarida muskullar yaxshi rivojlangan. Ular aktiv harakatlanib odamlarning anusi orqali mustaqil chiqishi ham mumkin. Lekin kо‘pincha najas bilan birga chiqadi. Solityorning tana devori, ya’ni teri-muskul xaltasi xudi sо‘rg‘ichlilarnikiga о‘xshagan regumentdan iborat.

Faqat regumentning yuza qismi har xil bо‘rtmalar yoki barmoqsimon о‘simtalar hosil qilish bilan farq qiladi. Bu о‘simtalarning ustki qismi juda ingichka mikrovorsinkalar, ya’ni mikrotrixiyalar bilan qoplangan. Bular tashqi kо‘rinishdan va fiziologik xususiyati jihatdan umurtqali hayvonlarning ingichka ichaklaridagi mikrovorsinkalarga о‘xshaydi. Bular solityorning ovqatlanishida muhim ahamiyatga egadir, chunki u tananing ovqat sо‘ruvchi yuuzasini kengaytiradi va ingichka ichakdagi tayyor oziqalarni shimib olishda muhim vazifani bajaradi.
Ovqat hazm qilish, qon aylanish va nafas olish organlar sistemasi bо‘lmaydi. Hamma zanjirsimon chuvalchanglar oziqlanish jarayonida ularning tanasida karbonsuv-glikogen tо‘plangan. Keyin uning termenal ta’sirida parchalanishida karbonat angidrid, vodorod va moy kislotalari hosil bо‘ladi. Anna shu jarayonda ajraladigan energiyadan foydalanib, solityorlar anayerobusulda nafas oladi.
Ayrim organlar sistemasi protonefridiy tarzida tuzilgan bо‘lib, parenximadagi kiprikli hujayralardan mayda naychalar boshlanadi. Asosan ikkita ayiruv kanali bor. Ular tananing orqa uchidan boshlanib, chuvalchangning yelka qismidan proglottidlarning ikkala yonidan о‘tadi va skoleksgacha davom etadi. Bu yerda esa buralgan holda chuvalchangning qorin tomoniga о‘tib, tananing orqa uchigacha davom etadi. Har bir bо‘g‘inda bu kanallar uning pastki qismida joylashgan kо‘ndalang kanal bilan qо‘shiladi va siydik pufagini hosil qiladi. U esa chiqarish teshigi orqali tashqariga ochiladi. Keyinchalik, ya’ni birinchi yetilgan bо‘g‘im uzilib tushgandan sо‘ng, ayiruv kanallarining har biri mustaqil ravishda ochiladi.
Markaziy nerv sistemasi bosh nerv tugunidan iborat bо‘lib, undan bir necha nerv tolalari chiqadi. Asosiy nerv tolalari bir juft bо‘lib, tananing ikki yon tomonida joylashgan.