Сопол ашёлар ва буюмлар Мавзуни сритиш режаси

Тайёрлаш ишлари. Сопол буюмлар ишлаб чиқариш технологияси қуйидаги босқичлардан иборат: хом ашёларни қазиб олиш, уларга механик ишлов бериш, буюмларни қолиплаш, қуритиш ва пишириш.
Гилтупроқ карьерларда очиқ усулда экскаваторлар ёрдамида қазиб олинади ва темир йўл орқали вагонларда, автомобиль транспорти ёки лентали узатгич ёрдамида корхонага юборилади. Одатда карьердан қазиб олинган гилтупроқ сопол буюмлар олиш учун яроқсиз. Шунинг учун ҳар қандай сопол ашёни ишлаб чиқариш технологияси сопол массани тайёрлашдан бошланади, яъни гилтупроққа механик ишлов берилади. Бу босқичда ишлов беришдан мақсад гилтупроқнинг табиий тузилишини бузиш, унинг таркибидаги тошлар ва ҳар хил зарарли қўшим­чаларни ажратиш, йирик бўлакларни майдалаш, сопол массани бир хил гамоген ҳолга келтиришдан иборат. Гилтупроқ таркибидаги тошларни ажратиш учун бурама валикли ёки махсус машиналар ишлатилади. Тошлардан ажратилгандан кейин, гилтупроқ аввал йирик майдалаш, сўнгра майин майдалаш машиналаридан ўтказилади. Керакли даражада майдалангандан кейин, гил­тупроқ, қолиплаш учун талаб қилинган миқдордаги сув қўшиб, эзилади. Ғишт корхоналарида гилтупроқни эзиш учун парракли очиқ лойқоргичлар ишлатилади. Бу босқичдан кейин қулай қолипланадиган бир хил гомоген сопол масса ҳосил бўлади.



2.3-расм. Пластик қолиплаш усули билан сопол ғишт олиш ва ундан буюмлар ишлаб чиқариш технологик тизими: 1 – эксковатор; 2 – вагонлар; 3 – яшикли таъминлагич; 4 – бегунлар; 5 – валикли майдалагич; 6 – аралаштиргич; 7 – лентали пресс; 8 – қирқиш ускунаси; 9 – хом ғиштни вагонга териш мосламаси; 10 – хом ғишт ортилган вагонлар; 11 – қуритиш камералари; 12 – қуриқ ғишт ортилган вагон; 13 – тунелли хумдон; 14 – юклагич; 15 – ғиштни намлаш; 16 – ғишт блокларини тайёрлаш мосламаси; 17 – блокларни қотириш камераси; 18 – ғиштли панелларни тайёрлаш мосламаси; 19 – панелларни қотириш.
Қолиплаш усуллари. Ишлаб чиқариладиган маҳсулотнинг турига ва хом ашёнинг хоссаларига кўра сопол буюмлар уч хил усулда ишлаб чиқарилади: пластик қолиплаш, ярим қуруқ ёки қуруқ пресслаш, қуйма (шликер) усул.