Soliqlar va soliqqa tortish

SUV RESURSLARIDAN FOYDALANGANLIK UCHUN SOLIQNING JORIY ETILISHI VA DAVLAT BYUDJETIDA TUTGAN O’RNI

O’zbekiston geografik joylashuvi jihatidan asosan sug’oriladigan yerlardan iborat va mamlakatdagi asosiy suv manbaalari bevosita qo’shni mamlakatlar hududiga bog’liq. Shu boisdan davlatimizda suvning ijtimoiy ahamiyati juda yuqori. Suvning behuda,o’zboshimcha va rejasiz ishlatilishi bevosita yirik iqtisodiy va ijtimoiy oqibatlarga ega. Buni Orol dengizining Amudaryo va Sirdaryo suvlaridan noto’g’ri foydalanilishi orqasidan kelib chiqqan muammolar misolida yaqqol ko’rish mumkin. Oqibatda, “Orol muammosi” bugungi kunda nafaqat mintaqaviy, balki global miqyosdagi muammo hisoblanadi. Suv resurslaridan foydalanganlik uchun soliq aynan shunday xatolar qaytarilmasligi, suv resurslaridan oqilona va maqsadli ishlatilishni ta’minlash jarayonining asosiy vositalaridan biri hisoblanadi.

O’zbekistonda ushbu soliq turi dastlab 1982-yildan boshlab 1998-yilgacha suvdan foydalanayotgan korxonalar uchun “suv uchun to’lov” sifatida undirilgan. Mamlakatda suvdan foydalanishni tartibga solish va suvdan samarali foydalanish maqsadida 1998-yil 1-yanvardan boshlab O’zbekiston Respublikasining “Suv va suvdan foydalanish to’g’risida” gi qonuniga ko’ra suv resurslaridan foydalanganlik uchun soliq joriy etildi. Dastlab umumdavlat soliq turi sifatida e’triof etildi lekin, 2008-yil 29-dekabrdagi O’zbekiston Respublikasi Prezidentining 1024-sonli qarori bilan mahalliy byudjetlar daromadini oshirish maqsadida umumdavlat soliq turlaridan mahalliy soliqlar qatoriga kiritildi.

Suv resurslaridan foydalanganlik uchun soliq o’z nomidan kelib chiqib resurs to’lovlar guruhiga kiradi hamda ijtimoiy vazifadan tashqari fiskal xususiyatga ham ega va davlat byudjeti daromadlarini jamlashda o’z o’rniga ega. Xususan, 2018-yilda ushbu soliq turi bo’yicha tushum 128.4 mlrd ni tashkil etgan holda davlat byudjetidagi ulushi 0.1 foizga teng bo’lgan. Yuqorida bayon etilganidek 2019-yil 1-yanvardan boshlab yangi soliq konsepsiyasi amaliyotga kiritildi va buning natijasida juda ko’plab soliq turlari soliq to’lovchilari miqdorida keskin o’zgarishlar sodir bo’ldi(1-jadval).