Soliq va soliqqa tortish (o'quv qollanma) : O'zbekiston Respublikasi Oliy va o'rta maxsus ta'lim vazirligi tomonidan darslik sifatida tavsiya etilgan

2 -§ .  Soliq  stavkalariing  turlari  va  soliq  deklaratsiyasi
Soliq  solish  tizim ida  m u h im   o 'rin n i  soliqqa  tortiladigan  va  tortil- 
m aydigan  d aro m ad lar tashkil  qiladi.
Soliqqa  tortiladigan  daro m ad   bu  huquqiy  va  jism oniy shaxslar yalpi 
darom adining  soliqqa  tortiladigan  qism idir.
T o 'g 'ri  soliqlarda  soliqqa  tortiladigan  darom adni  aniqlayotganda  yal­
pi  daro m ad d an   im tiyozlam i  va  soliqqa  tortilm aydigan  d arom adlam i  che- 
girib  tashlanadi.
M asalan,  bizning  respublikam izda  fuqarolar  yalpi  darom adidan  h a m ­
m a  turdagi  pensiya  nafaqa,  zayom   va  lotereyadan  yutuqlar  om o n at  kas- 
salaridagi  om o n atlard an   foiz  darom adlari,  sug'urta  qoplam alari,  o 'z  
m ulklarini  sotishdan  olgan  d arom adlam i  chiqarib  tashlab,  soliqqa  tortila­
digan  darom ad  aniqlanadi.
Soliqlam i  hisoblashda  soliq  stavkasi  katta  o 'rin   egallaydi.  Soliq  stav­
kalari  quyidagi  turlarga  b o 'linadi:  proporsional,  progressiv  va  regressiv 
stavkalar.
Proporsional  stavka  -   soliq  solish  obyektiga  yagona  foizlarda  belgi­
lanadi.  M asalan,  m ol-m ulk  solig'ida  asosiy  fondlar  qiym atiga  yagona  b ir 
xil  foiz  soliq  stavkasi  qo'yilgan.
13

---

Progressiv  stavka  -   obyekt  qiym ati  yoki  darom ad  o 'sishi  bilan  stav­
ka  o 'sib   boradi.  M asalan,  fuqarolam ing  ish  haqidan  olinadigan  darom ad 
solig'ida  2007-yil  1-yanvardan  boshlab  darom ad  sum m asining  eng  kam 
ish  haqining  4  baravarcha  qism i  13 
%
  soliqqa  tortilib,  daro m ad   ortib 
borishi  bilan  soliq  stavkasi  ham   25  % gacha  ko'payib  boradi.
Regressiv  stavkalarda  darom ad  qancha  o rta  borsa,  soliq  h am   kam ayib 
boradi.  Bu  progressiv  stavka ning  teskarisi.
Soliq  deklaratsiyasi 
soliq  to'lo v ch ilar  to m o n id an   yozib  topshiriladi- 
gan  ariza  -   m a ’lum otnom adir.  Bu  hujjatda  soliq  to 'lo v c h ilar  o 'tg a n   davrda 
(chorak,  yarim   yil  yoki  yilda)  o 'zla ri  ishlab  topgan  ham m a  daro m ad lam i 
ko'rsatadilar,  shu  d arom adlam i  olish  u ch u n   sarflagan  xarajatlar  ham   k o 'r- 
satiladi.  Bu  soliqni  hisoblash  u chun  hujjatdir.
Soliq  deklaratsiyasiga  binoan  soliq  idoralari  soliq  to 'lo v ch ilam in g  
darom adi  xarajati  so f  d arom addan  (y a’ni  soliqqa  tortiladigan  d aro m a - 
dini)  belgilab,  soliq  stavkasini  qo'llab ,  soliq  sum m asini  hisoblab  beradilar.
Q anday  xarajatlam i  yalpi  darom addan  chegirib  tashlash 
lozim ligini 
O 'zbekiston  Respublikasi  soliq  Q onunchiligi  asosida  D avlat  soliq  q o'm itasi 
va  M oliya  vazirligi  belgilab  beradilar.
R espublikam iz  soliq  qonunchiligiga  b inoan  soliq  deklaratsiyasida 
asosiy  ish joyidan  olgan  ish  haqi,  m ukofot,  m oddiy  yordam   va  boshqa  d a ­
rom adlar,  o'rin d o sh lik d an   olingan  d aro m a d lar  va  boshqa  ham m a  d aro ­
m adlar  ko'rsatilishi  shart  bo'lad i.  T o 'lovchilar  soliq  deklaratsiyasini  o 'z  
vaqtida  taqdim   qilm asalar  soliq  idoralari  o 'tg an   davrdagi  to 'la n g a n   sum - 
m ani  150  %  qilib  to 'la sh n i  talab  qiladilar  va  to 'la n g an   sum m adan  10  %ni 
ushlab  qoladilar.