Soliq va soliqqa tortish (o'quv qollanma) : O'zbekiston Respublikasi Oliy va o'rta maxsus ta'lim vazirligi tomonidan darslik sifatida tavsiya etilgan

4-§.  Soliqlarning  obyektiv  zarurligi
Soliqlar  davlatning  paydo  b o 'lg an   qadim gi  davrlardan,  ya’ni  quldorlik 
tuzu m id an   boshlab  m avjuddir.  Lekin,  xususiy  m ulkchilik  tugatilib,  davlat 
mulkchiligi  hu k m ro n   sh o 'ro   davrida  soliqlar  o 'm ig a  m arkazlashgan  reja- 
lashtirish  m ohiyatiga  m os  keladigan  m ajburiy  to 'lo v la r  va  ajratm alar joriy 
etilgan  edi.  U   davrda  soliqlam i  tam o m ila  qoralangan,  ulam i  q o 'sh im c h a 
ekspluatatsiya  quroli  deb atalgan.
S huning  u c h u n   h am   soliqlam i  zarurligining  faqat  davlatni  paydo  b o ‘- 
lishi  bilan  bog 'lash   ham ish a  h am   to 'g 'ri  bo'lm aydi.  Soliqlam ing  zarurligi 
bozor  iqtisodiyoti  sharoitida  davlat  to m o n id a n   iqtisodiyotda  va  ijtim oiy 
hayotda  m uayyan  vazifalar bajarilishi  z a m r  ekanligidan  kelib  chiqadi.  D av­
lat  o 'z   funksiyalarini  to 'liq   bajarish  u ch u n   albatta  moliyaviy  m anbalarga 
suyanishi  lozim .  Buning yagona  yo'li  soliqlardir.
Bozor  iqtisodiyoti  davrida  davlatning  a n ’anaviy  fim ksiyalaridan  tash ­
qari,  y a ’ni  ta ’lim   tarbiya,  xalq  xo'jaligini  boshqarish,  m am lakat  xavfsizli- 
gini  ta ’m inlashdan  tashqari,  aholini  ijtim oiy  him oya  qilish  ham   zarurdir. 
Ana  shu  funksiyalam i  moliyaviy  m ablag'  bilan  ta ’m inlash  u chun  soliqlar 
xizm at  qiladi.
9

---

Ikkinchi  to m o n d a n ,  soliqlam ing  zarurligini  bozor  iqtisodiyotining 
iqtisodiy qonunlari  talablardan  kelib  chiqadi.
B ozor  iqtisodiyoti  sharoitida  m ulkchilik  shakllari  nihoyatda  xilm a-xil 
bo 'lad i  va  h ar  b ir  m ulk  shakli  teng  huquqlidir.  M ulk  egalarining  mulki 
daxlsizdir.  B unday  sharoitda  davlat  o ‘z  xohishicha  va  istagancha  ular 
m ulkini  davlat  mulkiga  ajratm a  yoki  boshqa  to ‘lovlar  bilan  jalb   qilib 
ololm aydi.  B ozor  iqtisodiyotining  m ohiyati  yuqori  erkinlik,  dem okratiyani 
ifoda  etganligi  u ch u n   h a r  xil  m ulk  egalarining  m ulkidan  um um davlat 
ehtiyojlari  u ch u n   ham   foydalanish  faqat  dem okratik  yo‘l-soliqlar  orqali 
am alga  oshiriladi.
S hunday  ek an ,  b o zo r iqtisodiyoti  q onunlarining  m ohiyatiga  tu sh u n - 
gan  davlat  uning  rang-barang  strukturasini  yaratadi,  turli  m ulk  shaklidagi 
korxona,  birlashm a,  flrm a,  shirkat,  ijara,  xususiy  korxonalam i  ko'paytiradi. 
Bu  esa  o 'z   navbatida  davlatga  soliq  to 'lo v ch ilam in g   sonini  ko'paytiradi  va 
soliq  obyektlari  doirasini  kengaytiradi.
Bu  davrda  korxona,  birlashm a  xilm a-xil  tashkilotlar  va  aholi  keng 
dam okratik  huquqlarga  ega  bo'lganligi  u ch u n   u la r  bilan  davlat  o'rtasidagi 
m unosabat  faqat  soliqli  m unosabat  bo'ladi.  D em ak,  b o zo r  iqtisodiyoti 
soliqlam i  obyektiv za ru r qilib  quyadi.