Soliq munosabatlarining vujudga kelishi va rivojlanish bosqichlari

Ikkinchi bosqichning

o‘ziga xos xususiyati shundan iboratki, unda soliqlar

davlat byudjetini shakllantirishning asosiy manbasi sifatida ko‘rilgan.



Soliq ob’ektlarini aniqlash va soliqqa tortish qonun qoidalarini tartibga soluvchi

ilk soliq tizimi

yuzaga kelgan.



To‘g‘ri va egri soliqlar ilk bor ajratilib

, bu soliqlarning muhim va ahamiyatli

jihatlari ochib berilgan. Soliqlar ichida asosiy o‘rinni aktsizlar egallagan.



Bular qonuniy ravishda shahar darvozalarida mamlakatga kiritiluvchi yoki

undan chiqariluvchi tovarlardan undirilib, hamma daromadlar va tushumlar

soliqqa tortilgan.



Evropa mamlakatlarida demokratiyaning rivojlanishi natijasida soliqlarni hisoblash va undirish

borasida aholining haq-huquqlarini himoya qilish masalalari o’rtaga tashlandi. Natijada 1689

yil Angliyada «Bill huquqlari» kitobida qat’iyan xalq vakillari organlariga davlat daromadlari

hamda xarajatlari to’g‘risida ma’lumot berishi belgilandi.



Frantsiyada faqatgina 1791 yil «Ulug‘ Frantsuz revolyutsiyasi» dan keyin davlat byudjeti va

soliqlari haqida ma’lumot berila boshlandi.



Soliqqa tortish tizimi rivojlanishi bilan bir qatorda soliqqa tortish nazariyasi ham asta-sekin

takomillashib bordi. Soliqqa tortish nazariyasining ilk asoschisi shotlandiyalik iqtisodchi

Adam Smitdir (1723-1790).



Bu bosqichda Adam Smit o‘zining “Xalqlar boyligining sabablari va tabiatlari”

nomli kitobida

(1776)

ilk bor soliq tamoyillarini asoslab berdi, soliqlarning

davlat moliyasi tizimidagi ahamiyatini soliq to‘lovchilarga tushuntirib, ularni

davlatga to‘lash qullik emasligini tushuntirib berdi.

---