Soliq majburiyatining tugatilishi tartibi

Soliq siyosati tushunchasi va asosiy yo’nalishlari.

Simon James o’zining “Dictionary of Taxation” kitobida soliq siyosatini

“hukumatning soliq tizimiga yondashuvi” sifatida ta’riflaydi. Rivojlangan

mamlakatlarda soliq tizimidagi muammolardan biri bu ularning ko’p yillardan beri

hali hanuz mavjud ekanligi va o’tmishda qabul qilingan bir qator dasturlardan

qolgan meros shu bilan birga bu muammolarning ichki kanallar bilan o’zaro

bog’langanligi ularning qo’rqinchli darajada murakkablashtirgan 37 .

AQSh g’aznachiligi sobiq sekretari (William E. Simon) xulosa qilishicha:

“Millat xuddi biron kishi tomonidan aynan biror bir maqsad uchun yaratilgan

soliq tizimiga ega bo’lishi kerak”. Kam miqdordagi davlatlar aynan bir maqsad

uchun yaratilgan soliq tizimiga egalik qiladi. Buyuk Britaniya soliq tizimini eng

oxirgi ko’zdan kechirgan “the Mirrless Review” tahlilida, alg’ov-dalg’ov soliq

stavkalari va soliq bazasini o’rnatishdagi mantiqiy bog’liqlikning kamchiliklari va

turli xildagi iqtisodiy faoliyatlar bo’ylab arbitrajlik diskriminatsiyalari Buyuk

Britaniya soliq tizimini dunyodagi eng murakkab soliq tizimi deb aytilishiga sabab

bo’ldi. The Mirrless review Adam Smitning to’rt qonunini ko’rib chiqishi

bo’yicha Near universal qo’llab quvvatlashga yaqin lekin ular bir maqsad bilan

ikkinchi maqsadni muvozanatda saqlash jarayonida yuzaga keladigan haqiqiy

savollarni yechishga yordam bermaydi. Ikkita qarama qarshi tomonlarni

muvozanatga keltirish bo’yicha vaziyatlar sodir bo’lib turadi chunki soliq siyosati

bir vaqtning o’zida ikki va undan ortiq ortiq maqsadlar talablariga to’g’ri kelishi kerak. Bu esa soliq siyosatini shakllantirishning juda murakkablashtiradi va tez tez

huquqiy, ijtimoiy, siyosiy va iqtisodiy muhitni va noiqtisodiy omillar hisobga

olgan holda davlat xarajatlarini bir vaqtda o’zgarishiga olib keladi.

Kengroq va ko’p o’lchovli raqobatlshuvchi omillar hamisha ham yetarli

darajada qadrlanmagan natijasida soliq siyosatiga juda sayoz ravishda e’tibor

berilishi bilan tugaydi.

Soliq siyosati (va reformi) yaratish bo’yicha katta miqdordagi tadqiqotlar

amalga oshirilishi natijasida ikkita asosiy savol (predmet) ayon bo’ldi. Birinchisi

rejalashtirilmagan noqulay natijalar va ikkinchisi ikkita biri-biriga qarama-qarshi

bo’lgan tomonlarni muvozanatda saqlash.

James va Edward shunda deb izohlaydi:

Iqtisodiyot tizimidagi noqatiyliklar (o’zgaruvchanliklar) biri biriga shunchalik

ta’sir qilishi natijasida to’g’ridan-to’g’ri dastlabki o’zgarishlarga bog’liq

bo’lmagan boshqa o’zgarishlarga ham ta’sir qiladi. Cheklangan tahlillar ilgaridan

rejalashtirilgan yaxshilanishlarga erishish bilan bog’liq bo’lgan o’zgarishlarni

oldindan aytib berishga qodir bo’lmasligi mumkin.

Bu esa iqtisodiy ijobiy o’zgarishga erishish uchun ishlab chiqilgan islohot

amalda ahvolni bundanda yomonlashtirishga olib keladi.

41.