Soliq majburiyatining tugatilishi tartibi

Soliq mexanizmi, uning mohiyati.

Soliq mexanizmi, moliya mexanizmining muhim tarkibiy qismlaridan biri

hisoblanadi. Shu nuqtai nazardan, soliq mexanizmi to’g‘risidagi quyidagi

mulohazalarni bildirish maqsadga muvofiqdir.

Izohli lug‘atlarda «mexanizm» atamasi quyidagicha talqin etiladi:

1. Mashina va uskunalarning ichki tuzilishi bo’lib, ularni harakatga keltiradi.

2. Sun’iy va harakatchan qo’shimcha bo’g‘inlar yig‘indisi.

3. U yoki bu harakat tartibini aniqlovchi tizim, qurilma.

Yuqorida keltirilgan ta’riflarga ko’ra, «mexanizm» atamasi iqtisod fanida u

yoki bu ob’ektga ta’sir o’tkazish uchun ishlatilishi mumkin bqlgan vositalar,

usullar, dastaklar va shakllarning ichki o’zaro bog‘liqlik va aloqadorliklarining

yig‘indisi deb qarash mumkin.

Soliq mexanizmini jamiyat tomonidan soliq munosabatlarini tashkil etish

uchun qo’llanadigan usullar yig‘indisi deb atash mumkin. Lekin bu ta’rif soliq

mexanizmining tashkiliy-huquqiy mazmuni hamda mohiyatini o’zida aks ettira

olmaydi.

Soliq mexanizmining tub mazmuni davlat, jamiyat va alohida sub’ektlarning

ijtimoiy-iqtisodiy tadbirlarni amalga oshirish uchun pul mablag‘lariga bo’lgan

ehtiyojini qondirishga mo’ljallangan markazlashtirilgan va markazlashtirilmagan

pul mablag‘lari fondlarini tashkil etish bilan bog‘liq ob’ektiv pul munosabatlari

jarayonini aks ettiradi.

Soliq mexanizmi, iqtisodiy kategoriya bqlgan soliqlardan farqli o’laroq,

kishilar ongli faoliyatining natijasi sifatida ustqurmaga tegishli bo’lib, uni amalga

oshirish shakli sub’ektiv xarakterga egadir. Soliq mexanizmi haqida kengroq

tushuncha hosil qilish uchun, soliq va soliqqa tortish jarayonining tarkibiy

elementlarini eslab etish o’rinlidir.

Soliq ob’ekti, soliq sub’ekti, soliq bazasi, soliq stavkasi, soliqni to’lash

muddatlari, soliq buyicha imtiyozlar va jarimalar, soliqlarni hisob-kitob qilish va

byudjetga o’tkazish tartibi, soliq to’lovchilarning mas’uliyatlari, soliq idoralari

tomonidan nazorat olib borish tartibi va boshqalar soliq mexanizmining muhim

tarkibiy elementlari hisoblanadi. Shunga ko’ra, soliq mexanizmi davlat tomonidan

soliq munosabatlarini tashkil etish uchun qo’llaniladigan qonunlar, yo’riqnomalar

hamda soliqqa tortish jarayonining tashkiliy-huquqiy elementlari va uni

boshqarishning yig‘indisini aks ettiradi.

Bu yerda alohida olingan soliq yoki majburiy to’lovlar mexanizmini emas,

balki umumiy holda barcha soliqlar va majburiy to’lovlar mexanizmini yoritishda

keltirish uchun ishlatiladigan qonunlar, yo’riqnomalar va yuqorida ta’kidlab

o’tilgan soliqqa tortish jarayonining tarkibiy qismlari yig‘indisini umumiy nazarda

tutgan holda aks ettirilgan.

41.