Soliq imtiyozlari va ularning amal qilishi

Soliq - bu davlatning o’z vazifalarini amalga oshirishi uchun zarur bo’lgan moliyaviy mablag’larni shakllantirish maqsadida jismoniy va huquqiy shaxslardan byudjetga majburiy to’lovlarni undirish shakli.

Soliq - davlat tomonidan amaldagi qonunlar asosida daromad yoki mol-mulkidan yuridik va jismoniy shaxslardan olinadigan va byudjetga o’tkaziladigan majburiy to’lov. Soliqlar davlat byudjet daromadlarining asosiy manbai va davlat iqtisodiy siyosat vositalaridan biri. Soliqlarning kelib chiqishi davlatning paydo bo'lishi bilan chambarchas bog'liq bo’lib, juda qadimtarixga ega.Tarixiy manbalarda bundan 3760 yil muqaddam Bobil davlatida Hammurapi qonunlari va soliqlarning joriy etilishi haqida ma'lumotlar uchraydi. Hozirgi vaqtda ham davlatning bajaradigan vazifalarini mablag' bilan ta'minlash muammosi soliqlarning obyektiv zarurligini keltirib chiqaradi. Davlat daromadlari manbalari tarkibida soliqlar salmoqli o'rin egallaydi. Masalan, davlat byudjet daromadlarining 70-90% soliqlar hisobiga ta'minlanadi. Har qanday soliqlarning asosiy unsurlari:

• 
  soliq sub’yekti (yoki soliq to'lovchi) - qonun yo'li bilan ushbu soliqni to'lash majburiyati yuklangan fuqarolar, korxona, tashkilotlar;soliq ob'yekti - undiriladigan soliq summasi hisobga olinadigan daromad yoki mol-mulk (ish haqi, sotish hajmi, korxona mol-mulki qiymati, yer, qazib olingan qazilma boyliklarhajmi va boshqalar);
  
• 
  soliq manbai - aniq bir soliqni to'lashga manba bo’ladigan daromad (daromad turi) (ish haqi, foyda, gonorar – ijod haqi) yoki daromad keltirishi mumkin bo’lgan mol-mulk (yer, imorat, meros, hadya mulk va boshqalar);
  
• 
  soliq stavkasi.
  

O’zbekiston Respublikasining Soliq kodeksining 12-moddasiga muvofiq, soliqlar deganda ushbu kodeksda belgilangan, muayyan miqdorlarda undiriladigan, muntazam, qaytarib berilmaydigan va beg’araz xususiyatga ega bo’lgan, byudjetga yo’naltirilgan majburiy pul to’lovlari tushuniladi.

Boshqa majburiy to’lovlar deganda, Soliq kodeksida belgilangan davlat maqsadli jamg’armalariga majburiy pul to’lovlari , bojxona to’lovlari , shuningdek vakolatli organlar hamda mansabdor shaxslar tomonidan yuridik ahamiyatga molik harakatlarni to’lovchilarga nisbatan amalga oshirish uchun , shu jumladan muayyan huquqlarni yoki litsenziyalar va boshqa ruxsat beruvchi hujjatlarni berish uchun to’lanishi lozim bo’lgan yig’imlar, davlat boji tushuniladi.

Soliq to’lovchilar Soliq kodeksining 13-moddasiga muvofiq zimmasiga soliqlar va boshqa majburiy to’lovlarni to’lash majburiyati yuklatilgan jismoniy shaxslar, yuridik shaxslar va ularning alohida bo’linmalaridir.