Sohibqironning ilm-fanga homiyligi isbotini topgan haqiqatdir

Abu Rayhon Muxammad ibn Ahmad Beruniy
Abu Rayhon Muxammad ibn Ahmad Beruniy (4.10.972-13.12.1048) astronom. matematik va qomuschi olim, Xorazmda tug'ilgan. Asosiy asarlarini arab tilida yozgan. Bir necha bor Hindistonda bo'lgan. 1017 yilda asirga tushirilib. G’azr (Afg'oniston) ga olib ketilgan, umrining oxirigacha o'sha erda yashagan, Beruniyning asosiy ishlari astronomiya, matematik, fizika, falsafa, tarix, botanika, geografiya, mineralogiya va hokazolarga bagishlangan. Uning asarlaridan hind olimlari grek matematikasi va astronomiya yutuqlari bilan tanishganlar (bu asarlarni u Sanskrit tiliga tarjima qilgan).
«Kitob at-tafxim» (1029—1034 yillar) asarida matematika, astronomiya va astrologiya asoslari bayon etilgan. «Doiradagi vatarlarni uning ichiga chizilgan siniq chiziqlar yordamida aniqlash haqidagi risola» nomli asarida (1027 yil) geometriya va trigonometriyaning qator teoremalari isbotlari berilgan. «Qonuni Ma'sudiy» (1037 yil) asari astronomiyaga doir bo'lib, o'sha davr astronomik bilimlar» mujmuasidi Shuningdek, u bu asarda matematika tarixi ayinqsa trigonometriya tarixi to'grisida qimmatli ma'lumotlarni bayon keltirgan. «Hind roshiklari haqida kitob»da u o’rta asarlarda ko’p tarqalgan uchlik qoidalarini tuzma nisbatlar yordamida asoslaydi, bu qoidalarni ixtiyoriy sondagi miqdorlar uchun tatbiq etadi va umumlashgan qoidalar keltiradi. «Tushuntirishlar kitobi»ning ikki bo'limi saqlanib qolgan. ularda geometriya arifmetikaning asosiy tushunchalari bayon qilingan: «Al-osorul-boxiya» («Qadimgi xalqlardan qolgan yodgorliklar») (1.000 yillar) asarida Beruniy ozidan avval o’tgan ko'plab olimlarning astropomiya, matematika, geografiya va boshqa fanlar sohalarida erishgan yutuqlarini aks ettirdi. Beruniy burchak trisektsiyasi, kubni ikkilantirish va muntazam to’qqizburchak tomonini topishni uchinchi darajali tenglamalarni echishga keltirdi. Kvadratik interpolyatsiyalash usulini topishga harakat qilgan Sferik sinuslar teoremasini keltirib chiqargan. 1973 yilda uning 1000 yilligi nishonlandi, olti jildli tanlangan asarlar to'plami (1951-1975 yillar) bosilib chiqqan.