СоғЛИҚни сақлаш вазирлиги

Дори воситаларига бўлган талаб қуйидаги асосий негизлар бўйича 
таснифланади: 
 1)
Талабнинг генераторига қараб:
шифокорлар томонидан (поликлиника, стационарлар);
аҳоли томонидан.
 2)
Қониқтириш даражаси бўйича: 
Хақиқий (хақиқатдан қониқтирилганда кўрсатилган бўлиши мумкин). У 
дорихонанинг мурожаатлар сонига тенг; 
Сотилган (ҳарид натижасида қониқтирилган). У истеъмолга тенг; 
Талаб қониқтирилмаган – етарли миқдорда ѐки нотекис равишда 
дорихона тармоғига келган дори воситаларга бўлган талаб. У сотилган 
ва хақиқий талаблар орасидаги фарқига тенг;
3) 
Маркетинг турига қараб:
 
Маркетинг турига қараб талабнинг таснифи. 
Талаб тури 
Маркетингни 
таъсир 
этиш 
мақсади 
Маркетинг тури 
Маркетинг 
тадбирлари 

---

153 
1.Инкор этадиган 
ѐки йўқ бўлган 
(истеъмолчиларга 
номаълум 
ѐки 
унчалик 
маълум 
бўлмаган 
дори 
воситалари) 
Талабни яратиш: 
салбий 
муносабатни
йўқ қилиш 
ѐки бепарволик 
- конверсион 
(ўзгартирувчан) 
ѐки
-рағбатланти-
рувчи 
Фосстис 
тадбирларини 
ишлаб 
чиқиш 
(реклама, шахсий 
сотувлар, 
сотишни 
рағбатлантириш) 
2.Потенциал (янги 
дори воситаси) 
Талабни хақиқий 
қилиш 
Ривожланаѐтган Сифатли 
3.Ўзгариб турув-
чан (мавсумий, ҳар 
соатлик 
дори 
воситалариистеъм
оли учун) 
Талабни 
текисланиши
Синхромар-
кетинг 
Талабнинг 
ўзгаришлари 
давридаги қарши 
реклама 
4.Сўниб келувчан 
(кам 
таъсирли 
дори препатларга) 
Талабни 
қайта 
тиклаш
Ремаркетинг
Янги сотиш бозо-
рини 
қидириш, 
нарҳларни паса-
йиши 
5.Барқарор (талаби 
турғун 
бўлган 
дори воситаларга) 
Эришилган талаб 
даражасини 
қўллаб туриш 
Қўллаб 
турадиган
Қўллаб турувчи 
реклама
6.Хаддан ортиқ:
-кучайган 
талаб 
(мода даврида) 
-Камайтириш
- Демаркетинг 
- қарши ҳаракат 
кўрсатувчи 
-Нарҳларни 
кўтарилиши, 
рекламани 
қисқартириш, 
-ишлаб чиқишни 
тўхтатиш
ФОССТИС – талабни шакллантириш ва савдони рағбатлантириш - бир қанча 
тадбирларни режалаштириш ва амалга ошириш, товарни бозорга юборишга 
йўналтирилган, бунинг учун эътиборли реклама, товар рекламаси, бевосита 
ва маҳсус молия воситалари ѐрдамида савдони рағбатлантириш, сотувдан 
олдинги ва сотувдан кейинги ярмаркалар, кўргазмалар амалга оширилмоқда. 
Турли товарларга талаб кўплиги унинг қиймати билан ҳам 
белгиланади. Талаб катталиги эластик нарҳ коэффиценти билан 
таърифланади. Унинг нарҳи 1% га ўзгариши билан талаб катталиги қанча 
фоизга ўзгаришни кўрсатади. Агарда маълум товарга нарҳ ўзгариши билан 
талаб ўзгариб кетса – бу эластик талаб; агарда нарҳ ўзгариш билан талаб 
ўзгармаса – бу ноэластик талаб дейлади.
Нарҳнинг эластик талабига ҳар хил омиллар муҳим таъсир этади унинг 
энг асосийларига қуйидагилар киради:
Агарда бозорда кўп ўхшаш товарлар бўлса, талаб эластик бўлади. Бу 
ҳолда маълум товарга нарҳни кўтарилиши, уни ўрнини босувчи 

---

154 
товарни ҳарид қилишга олиб келади, бордию шу товарни нарҳи 
вақтинча пасайиб кетса унинг савдо ҳажми кўтарилади;
Агар бозорда ўхшаш товарлар йўқ бўлса - унда талаб ноэластик бўлади.
Шундай экан, товарларга нарҳларни кўтарилиши унинг сотувини 
камайишига сабаб бўлмайди (чунки талаб > таклиф).
Аниқ товарни сотиб олиш заруриятининг даражаси катта бўлса, талаб 
турғун бўлади (ноэластик). Бу ҳолда нарҳларни бироз кўтарилиши савдо 
ҳажмини муҳим қисқаришига олиб келмайди. Шу гуруҳнинг товарларига (ва 
хизматларга) қўйидагилар киради, масалан: барча дори воситалари, малакали 
тиббий ѐрдам. 
Нарҳ маркетинги нуқтаи назардан истеъмолчининг туркуми ѐки 
нарҳларни ўзгариши билан боғлиқ бўлган истеъмолчилар бўғинлари. 
Истеъмолчиларни шартли равишда 4 туркумга ажратиш мумкин: 
4.1. ―Тежамкор‖ ҳаридорлар. Улар нарҳлар (товар сифати ва ассортиментига) 
юқори сезувчанликка эга бўлиб, эластик турғун талабни шакллантиради. 
Уларга кам таъминланганлар, нафақа олувчилар, кўп болали ҳаридорлар 
киради.
4.2. ―Нуфузли‖ харидорлар. Улар нархларга кам эътибор берган холда, 
кўпроқ товарнинг ташқи кўринишга, харидорларга хизмат кўрсатиш 
савиясига аҳамият беришади. Бу харидорлар томонидан эластик талаб 
шаклланади. 
4.3.―Мулоҳазали‖ ҳаридорлар томонидан кам ифодаланган ноэластик талаб 
шаклланади. Бу харидорлар кичик фирмаларни қўллб – қувватлаш учун паст 
нархдаги товарларни олишга тайѐр бўлади. 
4.4. ―Бефарқ‖ ҳаридорлар. Нарҳларга эътибор бермаган холда, асосан 
фойдаланишдаги қулайликка аҳамият беришади. Бу харидорларга бизменлар 
кириб, улар томонидан турғун ноэластик талаб шаклланади. 
Самарали нарҳ сиѐсатини ўтказиш мақсадида юқорида санаб чиқилган 
омилларни барчасини ҳисобга олиш зарур.