“Sodda gaplarda shakl va mazmun aloqadorligi”

 

---

17 
Xulosa 
Xulosa qilib aytadigan bo’lsak, har qanday gap shakl va mazmun birligidan iborat 
bo’ladi. Shu jumladan, sodda gaplar ham. Sodda gapning umumiy qilib olganda, 
gapning barcha turlarida lisoniy sathdagi shakliy va mazmuniy jihati uning nutqiy 
sathdagi shakliy va mazmuniy jihatidan farqlanadi. Mavzuni o’qish, o’rganish va 
izlanish jarayonida ma’lum bo’ladiki, sodda gaplardagi shakl va mazmunning ham 
o’xshash tomonlarini ko’rishga, ham bir-biriga muvofiq kelmagan, bir-birini inkor 
qilgan jarayon va holatlarni ko’rish imkonini berdi. Mavzuni qanchalik chuqur 
bilishga harakat qilsak, shunchalar uning yangidan-yangi biz bilmagan va diqqat 
qaratmagan jihatlarining ochilib borish holatini kuzatish mumkin. 
Mustaqillik sharoitida o’zbek tilshunosligida ham katta o’zgarishlar yuzaga 
kelganligini ko’ramiz. Avvallari o’zbek tilshunoslari asosan, o’zbek tilining ichki 
tuzilishi, adabiy til va dialektlar munosabati, o’zbek tilining tarixiy taraqqiyoti, 
boyish manbalari singari o’zbek tilining o’ziga xos muammolari bilan cheklangan 
bo’lsalar, mustaqillik sharoitida umuman tilshunoslikning nazariy muammolari 
bo’yicha, o’z fikrlarini dadil bayon qila boshlaganlar. Shunday ekan, o’zbek 
tilshunosligida turli xil muayyan g’oyaga tayangan holda turli lingvistik 
qarashlarning olg’a surilishini bugungi tilshunosligimizning rivoji sifatida hech 
ikkilanmay baholash lozim.
Mana shu, ikkinchi xatboshida keltirilgan fikr-mulohazalarimizning dalilini, 
isbotini yaqinda bo’lib o’tgan Nizomiy nomidagi Toshkent davlat pedagogika 
universitetining anjumanlar zalida o’zbek tiliga davlat tili maqomi berilganligining 23 
yilligiga bag’ishlab mazkur ilmiy dargohning o’zbek tilshunosligi kafedrasi bilan 
O’zbekiston Respublikasi Fanlar akademiyasi Alisher Navoiy nomidagi Til va 
adabiyot instituti hamkorligida “O’zbek tilshunosligining dolzarb masalalari” 
mavzuidagi VI an’anaviy respublika ilmiy-nazariy konferensiyasi bo’lib 
o’tganligining o’zi bir dalildir. Uni TDPU rektori, pedagogika fanlari doktori, 
professor U.Inoyatov kirish so’zi bilan ochilgan. Shundan keyin, TAI direktori, 
filologiya fanlari doktori, professor N.Mahmudov “Tilni ilmiy o’rganishning yangi 
yo’nalishlari”, O’zbekiston respublikasi Oliy majlisi Qonunchilik palatasi Fan, ta’lim, 

---

18 
madaniyat va sport masalalari qo’mitasi raisi, f.f.d.,prof. A.Mamatov “Tashqi 
yozuvlarda davlat tili me’yorlari va ilmiy qoidalarining to’g’ri qo’llanishining 
dolzarb masalalari”, f.f.d.,prof. S.Muhammedova “Tilshunoslik fanlaridan elektron 
darslik yaratish asoslari” kabi tilshunoslikning ko’plab masalalariga bag’shlangan 
ma’ruzalar qilganlar.
Yalpi majlisdan keyin anjuman “O’zbek tilshunosligining nazariy masalalari”, 
“O’zbek tilshunosligi va ta’lim”, “Nutq madaniyati va uslubiyat” kabi uch sho’baga 
bo’lingan holda o’z ishini davom ettirgan. Bu sho’balarda o’zbek tilshunosligining 
muhim 
muammolariga 
ba’g’ishlangan qirqdan ortiq qiziqarli ma’ruzalar 
tinglanganligi va ular yuzasidan muhokama olib borilganligi buning guvohidir.
Kurs loyihamizdan o’zbek substansial tilshunosligi talqinlari (sintaksis) masalasini 
o’rganish bo’yicha amalga oshiriladigan izlanishlarda material sifatida foydalanish 
mumkinligini aytishimiz mumkin. Shaklsiz mazmun bo’lmaganidek, ayni chog’da 
mazmunsiz shakl bo’maydi. Shakl o’zgarsa mazmun ham o’zgaradi. Ular bir-birini 
taqozo etadi va talab qiladi. 

---

19