Социалдык иденттүүлүк мен концепциянын бөлүгү катары

Социалдык иденттүүлүк мен концепциянын бөлүгү катары
Өзүн-өзү өнүктүрүүнүн эң таасирдүү теорияларынын бирин Э.Эриксон иштеп чыккан. Бул мен өнүгүү этаптарынын теориясы. Жеке Өздүк сезимдин өрчүшү - бул бала кезинен баштап, адам жашап жаткан мезгилде бүтпөстөн, өмүр бою болуп өткөн процесс. Мен-концепциянын калыптанышын эске алганда, адам өзүнүн жөнүндө билимди көптөгөн булактардан алат деп белгилейбиз. Баарынан мурда социализация процессине кайрылалы. Бала кезибизде бизге автритеттин ролун аткара ала турган ата-энелер жана башка үй-бүлө мүчөлөрү, мугалимдер, достор, тааныштар кандайдыр бир деңгээлде таасир этет. Ошентип, ата-энеси филармонияда жазылуу концерттерине алып барган бала өзүн маданияттуу адам деп эсептей башташы мүмкүн. Жеке адамдын алгачкы тажрыйбасын түзүүчү социалдашуу биздин өзүбүз жөнүндө билимибизге, өзүн-өзү түшүнүгүнө белгилүү негиз түзөт. Бала кезибизде дагы, белгилүү бир иш-аракеттерди жасап жатып, биз башкалардан пикир алабыз. Мисалы, ата-энелер балдарын пианинодо жакшы ойногондугу үчүн дайыма мактап же анын сүрөттөрүнүн сапаты жөнүндө шыктануу менен сүйлөп, бир учурда, бирде чоң жөндөмдүүлүктү белгилеп алган учурларды алалы. Изилдөөлөр көрсөткөндөй, ата-энелер балдарынын жөндөмдүүлүктөрү жөнүндө кандай ойдо жана баланын ушул чен-өлчөмдөр жөнүндө өзүн-өзү түшүнүгү ортосунда бекем байланыш бар. Башка адамдардын биздин иш-аракеттерибизге болгон мамилесин байкап, өзүбүз жөнүндө билим алабыз. XX кылымдын башында. C. Кули, адамдар өзүн башкалардын аларды кандайча кабыл алгандыгына жана алардын мамилесина жараша кабылдайт деп, “мен күзгөө” түшүнүгүн иштеп чыккан. Башкалардын бизге болгон мамилеси жөнүндө биздин кабылдоолорубуз рефлектордук баалоо деп аталат. Адамдар өзүлөрүнүн жүрүм-турумун байкоо аркылуу жеке сапаттары жөнүндө белгилүү бир жыйынтыкка келишет. Ошентип, жашообуздун жүрүшүндө биз ар кандай иш-аракеттердин түрлөрүн башкаларга эмес, бир тамакты экинчисине, кээ бирөөлөрдү башкаларга артыкчылыктуу деп эсептейбиз. Бул байкоолордун үзгүлтүксүздүгү бизге өзүбүз жөнүндө бир аз билим берет. Өзүн-өзү түшүнүккө (мен концепция) башкалардан айырмалоочу факторлор дагы таасир этет. Мисалы, В.Магуир жетектеген изилдөөдө студенттерден өзүлөрү жөнүндө айтып берүүнү суранышкан. Студенттер өзүлөрүнүн мүнөздөрүн өзгөчө мүнөздөгөн жактарын белгилешкендиги аныкталды. Кээде биз кандайдыр бир белгилүү бир параметр боюнча өзүбүздү баалообус келет, бирок биздин колубузда тиешелүү маалымат жок. Мисалы, сиз мыкты бийчи экениңизди билгиңиз келсе, аны текшерүүнүн бир жолу бар. Адиске кайрылсаңыз болот, бирок ал болбосо? Досторуңуздан канчалык деңгээлде бийлегениңизди сурасаңыз болот. Бирок мындай кылуудан уялдыңыз дейли. Андан кийин биз өзүбүздү башка адамдар менен салыштырып, жеке сапаттарыбызга баа беребиз. Өзүн-өзү байкоо жана башка бийчилердин кыймыл-аракеттерин байкоо аркылуу биз өзүбүздү бийчи катары элестете алабыз. Бул процесс социалдык салыштыруу деп аталат. Мисалы, адамдардан өзү жөнүндө айтып берүүнү суранышканда, аларга: “Сен кимсиң?” деген суроого жооп беришет, андан кийин алар өз жоопторунда көбүнчө тигил же бул топко, категорияга, жамаатка кайрылышат. Мындай учурларда жеке адамдын социалдык иденттүүлүгү жөнүндө сөз болот. Бул ушул топко мүнөздүү болгон ченемдер жана баалуулуктар менен катар социалдык топко таандыктыгына негизделген мен концепциянын маанилүү бөлүгү. Буга мисал катары үй-бүлөнү, уюмду, диний же этникалык топту же өзүнүн жеке өзгөчөлүктөрүн бекемдеген ар кандай башка жамаатты камтыйт. Адамдар өздөрүн айрым топтор менен гана байланыштырбастан, башкаларды ошол эле топтун мүчөсү же башка топтун мүчөсү катары карашат. Калган адамдардын “биз” жана “алар” категорияларына бөлүнүшү ушул жерден башталат. Биз - мүчөлүк биз үчүн маанилүү болгон топторго кирген адамдарбыз. Алар - башкалар алар биздин топторго байланыш эмес, сырттан келген адамдар. Биз деп бөлгөн топтор биздин социалдык иденттүүлүгүбүздүн бир бөлүгү. Ошентип, адамдар өзүнүн тобунун мүчөлөрүнүн ийгиликтерин кубаныч менен бөлүшүшөт. Биз тааныган адамдар ийгиликсиз болуп калса, эмне болот? Бул жерде эки түрдөгү реакциялар белгиленген. Биринчиден, адамдар өзүлөрүнүн тобунун мүчөлөрү тарабынан кандайдыр бир иш-аракеттердин аткарылышынын сапатын башкалардан салыштырмалуу жогору баалашкандыктан, көп учурда алар ийгиликсиздикти актагандыгын моюнга алышы керек. Экинчиден, жеңилүү тобунун мүчөлөрүн каптап калган учурларда, буга бир шылтоо табышат. Эске салсак, спортто өзүнүн командасы утулгандан кийин, күйөрмандар муну жагымсыз кырдаалдык факторлор менен, мисалы, калыстын кетирген каталары же анын адилетсиздиги менен акташат. Өздөрүнүн командасын коргоо менен, күйөрмандар өздөрүнүн кадыр-баркын коргоп жатышат.